تسامح در تسامح
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دراین مقاله به نقش مهم عالمان دینی در مبارره با بدعتها و خرافات و مطالب ناسره در دین می پردازد.
بى گمان يكى از رسالت هاى مهم, نقش آفرين و كارساز عالمان دين, مبارزه با بدعتها و به ديگر سخن,جلوگيرى از ورود آنچه از دين نيست, به حوزه دين است.
پیامبر بزرگ اسلام با اشاره به اين وظيفه خطير مى فرمايند:
(اذا ظهرت البدع فى امتى فليظهر العالم علمه فمن لم يفعل فعليه لعنة الله.)
هرگاه بدعتها در ميان امتم آشكار شوند, بر
عالم است كه
علم خود را آشكار سازد. هر كس چنين نكند,
نفرین خدا بر او باد.
در اين
روایت و ديگر روايتهاى وارد شده در اين باب و آموزه هاى دينى, چنانكه به بدعتگذار
وعده عذاب دوزخ داده شده است, بى تفاوتى در برابر آنان نيز سخت نكوهيده است. و اگر آن چه به
دین افزوده شده, به دور از
عقل و
خرد باشد, به
خرافه نيز متصف مى شود و
مبارزه با آن, از منظر
شرع و عقل, ضرورتى دوچندان مى يابد. البته روشن است كه نكوهش
بدعت يا (انتساب ما ليس فى الدين بالدين), تمام حوزه هاى
احکام را شامل مى شود و همه
واجبات ,
مستحبات ,
مکروهات , و
محرمات را در بر مى گيرد.
فقهاى اسلام براى اداى همين
وظیفه , با (
اجتهاد ) كمربند امنيتى محكمى گرداگرد واجبات و محرمات دين كشيده و حتى مكروهات را نيز از دستبرد بدعتگذاران مصون ساخته و تا حدود زيادى در اين راه موفق بوده اند, ولى متأسفانه حوزه مستحبات دين و تا حددى مكروهات, نه تنها در حصار امنيتى اجتهاد و
استنباط قرار نگرفت, كه با دستاويزى به عنوان(
قاعده تسامح در ادله سنن ) روزنه اى براى نفوذ بدعت گذاران پديد آمد و از همين روزنه, مسائل و موضوعات فراوانى به دستورهاى دينى افزوده شد و به مرور زمان, جزء مسلمات دين قرار گرفت و بازشناسى سره از ناسره و صحيح از ناصحيح را دشوار ساخت و بازار مستحبات دين را آشفته كرد.
اين
تسامح تنها به بخش سندى
روایات منحصر نمى شد و محتواى روايات را نيز در بر مى گرفت. از اين رو, راه براى ورود مسائل غير معقول و خرافى نيز باز شد و چهره نورانى و خردمندانه
شریعت را به تيرگى خرافه نيز آلوده ساخت و سوگمندانه آن كه برخى از همين امور به ظاهر مستحب پايه و اصل براى فروع فراوان ديگر گرديدند!
سوگمندانه تر اين كه امروز در
جامعه ما اين آشفتگى و بى قاعدگى به صورت مهار گسيخته در آمده, هر روز شاهد
اوراد ,
ادعیه ,
اذکار گوناگون, توصيه ها و دستور العمل هاى مختلف, و ترويج آنها در جامعه هستيم. وجود وعده هاى
ثواب بى شمار, برشمردن آثار و
فوايد دنيوى و سهل بودن اين گونه اعمال, جاذبه ها و كششهايى را ايجاد مى كند و راه نفوذ و گسترش در جامعه را آسان مى سازد. كم ترين پيامد چنين هرج و مرج و آشفته بازارى, غلبه
تحجر بر تعقل, تقدم فرع بر اصل, ترويج
صوفی گری , گسترش خرافه گويى و در نهايت ترسيم چهره نامعقول و نامتوازن و آميخته به خرافات از دين و
مذهب است.
شكى نيست كه علتها, عاملها و انگيزه هاى گوناگونى در پيدايش اين معضل نقش دارد, ولى بى ترديد در حوزه
فقه و
فقاهت , وجود انديشه (
تسامح در ادله سنن ) تأثير بسيارى در اين زمينه داشته است, چرا كه اين انديشه به بيرون قرار گرفتن مستحبات از حصار و دژ محكم اجتهاد و استنباط انجاميده و ميدان را براى تاخت و تاز غاليان و تحريف گران و بدعتگذاران و خرافه گويان مهيا ساخته است. متأسفانه اين تسامح هم موجب جسارت نااهلان براى ورود به حوزه دستورهاى شريعت شده و هم جرأت مقابله را از شريعتمداران و عالمان دين نيز گرفته است. با اين همه اين به معناى پذيرش وضع موجود و دست روى دست گذاشتن نيست.
جايگاهى كه امروز اسلام و بويژه مكتب
اهل بیت در
جهان پيدا كرده و نگاه جهانيان را به خود متوجه ساخته است, چيزى نيست كه دشمنان اسلام و اهل بيت از آن غافل باشند.بهترين راه مقابله و مبارزه با اين پديده, گرفتن جاذبه ها و نشان دادن چهره نامعقول و غيرانسانى از دين و
مکتب است. براى رسيدن به اين هدف, موفق ترين راه بهره گيرى از روش (مذهب عليه مذهب) است. اين همان روشى است كه دشمن در
شبیخون فرهنگى, بهره بسيارى از آن برده و براى رويگردانى مردم از دين, چهره نامناسب و بى جاذبه اى از دين ترسيم كرده است. اگر در گذشته از روزنه (تسامح در ادله سنن) گروه انگشت شمارى از غاليان و بدعتگذاران و دوستان
نادان , به حوزه مستحبات و ارزشهاى دينى دست مى انداختند, امروز دشمنان اسلام و اهل بيت نيز با تمام توان و با بهره گيرى از همه ظرفيتها به ميدان آمده اند و در صددند تا اين روزنه را فرصتى براى
رخنه گسترده قرار دهند.
اين جاست كه هشدارهاى مكرر
امام خمینی (ره),
شهیدمطهری , ديگر عالمان و فرزانگان حوزه, بويژه
مقام معظم رهبری معنى پيدا مى كند و
حوزه و
روحانیت را به مهم ترين وظيفه عصر خويش متوجه مى سازد:
( هر جا كه خرافات به نام دين به ميان بيايد, دين خالص, بدنام خواهد شد و كسانى كه خرافات را به نام اسلام بيان مى كنند, بزرگ ترين دشمنى را با دين خدا ابراز كرده اند; و بر همين اساس
علماء و متفكران دينى و عُشاقِ گسترش دين مبين اسلام, بايد توجه كنند كه اسلام و مكتب اهل بيت(ع) هميشه با
منطق و
استدلال همراه است).
از اين رو, بايسته است كه از كنار(تسامح در ادله سنن), به تسامح نگذريم و دغدغه اى را كه بسيارى از فقهاى گذشته داشته و به
نقد و بررسى اين قاعده پرداخته اند, جدى بگيريم و با گشودن بحثهاى علمى, زمينه را براى دفاع عالمانه از مستحبات دين كه بخش مهمى از دستورات شريعت است را آماده نماييم و هم راه برخورد عالمانه و جسورانه با اين گونه آسيبهاى دينى و فرهنگى را هموار سازيم و غبار
جهل و
تحریف و خرافه را از چهره تابناك دين و مكتب اهل بيت(ع) بزداييم و به مقام منّا اهل البيت نايل گرديم كه
امام صادق علیه‌السلام فرمود:
(فان فينا اهل البيت فى كل خلف عدولاً ينفون عنه تحريف الغالين و انتحال المبطلين و تأويل الجاهلين)
در میان ما اهل بیت (ع) در هر نسلی جانشینان عادلی هستند که تحریف غالیان, و وابستگی مخربان و
تأویل جاهلان را, از ساحت دین برمی دارند.
(۱) اصول کافی؛
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «تسامح در تسامح»، شماره۴۷۱۷۸.
