ترکیب سوره‌ها (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ترکیب سوره‌ها از مباحث
علوم قرآن به معنای تعیین کردن موقعیت سوره‌ها در
قرآن و ابتدا
و انتهای آنها می‌باشد. در قرآن مشخص نشده که
ترکیب سوره‌ها توسط چه کسی صورت گرفته است؛ اما به عقیده برخی محققین
و مفسرین، ترکیب سوره‌ها به راهنمایی
و دستور
حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) انجام می‌گرفت
و کاتبان وحی ترکیب آنها را حفظ می‌کردند.
به عقیده برخی محققین
و مفسرین، ترکیب سوره‌های قرآن به دستور رسول خدا (صلیاللهعلیه
وآلهوسلّم) بوده است.
اکنون به بررسی دیدگاه برخی مفسرین در این زمینه می‌پردازیم:
چنانکه از
مجمع و کشّاف نقل شده که فرمود آیه:
(وَ اتَّقُوا یَوْماً..) (
و از روزى بپرهيزيد
و بترسيد كه در آن روز به سوى
خدا باز گردانده مى‌شويد...)
را
آیه ۲۸۱ سوره بقره گردانید حال آنکه
بقره در اوائل
هجرت نازل شده در مجمع گوید همه‌اش
مدنی است مگر آیه ۲۸۱
(وَ اتَّقُوا یَوْماً...) که در
حجة الوداع نازل شد.
و اینکه قرآن فرموده:
(فَاْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِهِ) ...
(فَاْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ) روشن می‌کند که سوره‌ها مفروض
و جدا از هم بودند.
علامه طباطبائی فرموده: نمی‌شود
انکار کرد که اکثر سور قرآنی پیش از
رحلت در
میان مسلمانان دائر
و معروف بودند، در ده‌ها
و صدها حدیث... همچنین در وصف نمازهایی که خوانده
و سیرتی که در
تلاوت قرآن داشتند نام این سوره‌ها آمده است
و همچنین نام‌هایی که برای گروه گروه این سوره‌ها در صدر
اسلام دائر بوده مانند:
سور طوال و مئین و مثانی و مفصّلات در احادیثی که از زمان حیات پیغمبر اکرم (صلیاللهعلیه
وآلهوسلّم) حکایت می‌کنند به چشم می‌خورد
شیخ طوسی در
امالی نقل کرده:
عبداللّه بن مسعود هفتاد سوره از رسول اکرم (صلیاللهعلیه
وآلهوسلّم)
و باقی را از
علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) یاد گرفته است.
بخاری از
سلمه نقل نموده که گفت: عبداللّه بن مسعود بر ما
خطبه خواند
و بعد گفت: به خدا
قسم که من از دهان پیغمبر هفتاد
و چند سوره گرفتم...
ابن عباس گوید: رسول خدا (صلیاللهعلیه
وآلهوسلّم) تمام شدن سوره را نمی‌دانست تا آنکه
(بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ) نازل می‌شد. ابن مسعود گوید
میان دو سوره را آن وقت می‌دانستیم که
(بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ) نازل می‌شد.
نتیجه اینکه ترکیب سوره‌ها
و تعیین اول
و آخر آنها به راهنمائی حضرت رسول (صلیاللهعلیه
وآلهوسلّم) انجام می‌گرفت
و کاتبان وحی ترکیب آنها را حفظ می‌کردند لذا می‌بینیم بعضی از سوره‌ها آخر آیاتشان با نون، بعضی‌ها با الف، بعضی‌ها با میم
و غیره ختم می‌شوند، بیشتر سوره‌های قرآن همه یکبار نازل می‌شد
و اگر هم در نزول فاصله داشت حضرت جای آنها را معیّن می‌فرمود، چنانکه در آیه ۲۸۱ سوره بقره دیدیم حال آنکه آن آیه با خود سوره از حیث نزول شاید ۹ سال فاصله داشته است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «ترکیب سوره‌ها»، ج۵، ص۲۸۱-۲۸۲.
