ترکیب از جنس و فصل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ترکیب در فلسفه، به معنیِ «یکی شدنِ چند چیز» یا «اتحاد امور کثیر» است.
ترکیب در
فلسفه، چندگونه تقسیم دارد:
۱. تقسیم به حقیقی
و اعتباری؛
۲. تقسیم به عقلی
و خارجی؛
۳. تقسیم به انضمامی
و اتحادی.
در فلسفه اسلامی، فیلسوفان اغلبْ انواعِ جسم را مرکب از
ماده و صورتِ نوعیه می‌دانند که این دو جزء، وقتی در
ذهن به‌نحوِ لابشرط
تصور می‌شوند، همان جنس
و فصلِ ماهیات خواهند بود.
در واقع مصداق
خارجیِ اجزاء عقلی ماهیت، یعنی
جنس و فصل، به ترتیبْ همان
ماده و صورتِ خارجی است
و تنها تفاوت آنها این است که
ماده لحاظِ "بشرط‌ِ لا"ی جنس،
و جنس لحاظ "لا بشرط"
ماده است
و صورت، لحاظ "بشرط لا"ی فصل
و فصل لحاظ "لابشرط" آن است.
می‌دانیم که ملاکِ
کثرت و تمایزِ ذهنی
و عقلی، عدمِ تعددِ وجودهای اجزاء در
خارج است؛
یعنی اگر وجودِ هر یک از اجزاء در
عالم واقع، همان وجودِ اجزاء دیگر باشد
و اجزاءْ تنها در ذهن
و با استفاده از تحلیلِ عقلانی، از یکدیگر منحاز
و متمایز شوند، ترکیبْ ذهنی یا عقلی نامیده می‌شود.
ترکیب یک چیز از جنس
و فصل، ترکیب حقیقیِ عقلی محسوب می‌شود؛
زیرا جنس
و فصل، لحاظ
و تصورِ لابشرطیِ
ماده و صورت‌اند
و چنین تصور
و لحاظی از اجزای یک
ماهیت، تنها در ذهن تحقق دارد نه در
خارج از ذهن. بنابراین هر چیزی که دارای جنس
و فصل است -از آن جهت که دارای جنس
و فصل است- مرکَّبی عقلی
و ذهنی محسوب می‌شود نه
خارجی.
البته باید میان دو وضعیت در انتزاعِ جنس
و فصل از
ماده و صورت، تفکیک قائل شد:
وضعیتی که
ماده و صورتْ در عالم واقع وجود دارند؛ یعنی در شیء، دو جزءْ وجود دارد که در واقعْ از یکدیگر متمایزند
و به
اصطلاح،
ماده و صورتْ خارجی‌اند که در این
صورت، جنس
و فصل هریک در عالم واقع دارای حقیقتی مخصوص به خود هستند. به همین دلیل، گاه در چنین وضعیتی می‌گویند جنس
و فصلْ
خارجی است نه ذهنی
و این به معنای آن نیست که خودِ جنس
و فصل در
خارج باشند (چون از نظر فلاسفه، جنس
و فصلْ به هرحال در ذهن
و به مددِ اعتبارهای عقلی پدید می‌آیند) بلکه به این معناست که
ماده و صورتی که
عقل با لحاظ لابشرطی‌اش، جنس
و فصل را از آنها اخذ می‌کند، در
خارج وجود دارند.
این وضعیت در مورد موجودات مادی محقق است.
وضعیتی که
ماده و صورتی در عالم واقع، محقق نیست
و این
ذهن و عقل است که به خاطرِ وجود دو جهت مختلف وجودی در آن شیء موجود، برای آن، دو جزء در نظر می‌گیرد
و با
اعتبار و لحاظ لابشرطی آن دو جزء، برای آن
جنس و فصل می‌سازد. در این
صورت گفته می‌شود جنس
و فصل، عقلی
و ذهنی است که مقصود این است که در ازای جنس
و فصل،
ماده و صورتی در
خارج نیست. این وضعیت در مورد موجودات غیر مادی (مجردات؛ عقول
و مفارقات) غیر از
خداوند محقق است.
به هر حال در هر دو وضعیت، چون جنس
و فصل با لحاظ لابشرطی ساخته می‌شود، ذهنی تلقی شده
و ترکیب حاصل از آن دو، ترکیبی عقلی
و غیر
خارجی محسوب می‌شود؛ اما از آنجا که چنین ترکیبی، دارای یک وجود
و ذاتِ
واحد در
عالم خارج استْ باید آن را ترکیبی حقیقی
و اتحادی دانست.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «ترکیب از جنس و فصل».
