تبیت بن محمد عسکری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ثُبَیْت بن محمد عسکری،
متکلم و
فقیه و
محدّث امامی قرن سوم بود.
اطلاعات درباره وی اندک، و محدود به گزارش
نجاشی (متوفی ۴۵۰) است. رجال شناسان امامی بعد از نجاشی، مطلبی به گفته‌های وی نیفزوده‌اند.
تاریخ دقیق ولادت و وفات ثبیت معلوم نیست اما باتوجه به مصاحبتش با
محمد بن هارون معروف به ابوعیسی وَرّاق (متکلم معروف امامی، متوفی بعد از ۲۵۰) و روایت از ابواَحْوَص
داود بن اسد مصری (متکلم امامی قرن سوم،
می‌توان او را از رجال امامی قرن سوم دانست.
نجاشی
ثبیت را متکلمی حاذق و مطّلع در حدیث و روایت و فقه معرفی کرده و او را از «أصحابنا العسکریّین» شمرده است. مامقانی،
این تعبیر نجاشی را به معنای مصاحبت ثبیت با
امام هادی و
امام حسن عسکری علیهماالسلام دانسته و بر پایه آن احتمال داده است که وی در
سامرا (عسکر = منطقه نظامی) می‌زیسته است.
اما به نظر تستری
این تعبیر نجاشی صرفاً دلیلی بر امامی بودن ثبیت است، زیرا از وی با تعبیر «من اصحاب العسکریَّیْن» یاد نکرده است و عبارت او تنها بر اقامت ثبیت در یک
منطقه نظامی، به احتمال قوی سامرا، دلالت دارد.
به گفته نجاشی ثبیت بن محمد، کتاب‌هایی داشته است، از جمله تولیدات
بنی امیه فی الحدیث و ذکر الاحادیث الموضوعة، شامل احادیث ساختگی
امویان، کتاب الاسفار، دلائل الائمة علیهم‌السلام و نقض العثمانیة در ردّ
عثمانیه جاحظ (متوفی ۲۵۵). کتاب اخیر، ظاهراً به علت مصاحبت ثبیت با ابوعیسی وراق، به ابوعیسی نیز نسبت داده شده است.
در باب وثاقت یا عدم وثاقت ثبیت، در منابع رجالی مطلبی ذکر نشده است، تنها با توجه به این‌که ابن داوود در بخش اول کتاب الرجال، نام موثقان را آورده و نام ثبیت نیز جزو آنهاست،
به وثاقت او اشاره شده است.
نجاشی
از ثبیت دیگری در شمار راویان
امام صادق علیه‌السلام نام برده، اما
کنیه یا نام پدر یا نسبت وی را ذکر نکرده است و تنها حدیثی را آورده که
ابوایوب خَزّاز از ابوبصیر از ثبیت از امام صادق علیه‌السلام روایت کرده است. ظاهراً مراد او ثبیت بن
نشیط کوفی است برای پاره ای مناقشات سَنَدی.
در باره ثبیت بن
نشیط کوفی نیز جز روایتی از امام صادق علیه‌السلام و ذکر نام وی در شمار شاگردان آن حضرت
اطلاع چندانی در دست نیست. کلینی (متوفی ۳۲۹؛
نیز حدیثی از امام صادق در باب دلالت بر امامت امام موسی کاظم علیهماالسلام نقل کرده که در سلسله اِسناد آن، نام ثبیت آمده است. با توجه به این‌که ابوایوب خزّاز از ثبیت بن
نشیط روایت کرده، در حدیث کلینی نیز منظور ثبیت بن
نشیط کوفی است.
وقوع تصحیف در نسخه‌های کتاب نجاشی، این احتمال را پدید آورده که این دو نام
به یک نفر تعلق دارد،
اما برخی رجال نویسان
بر نادرستی این احتمال تأکید کرده‌اند، اهل سامرا بوده است،
. (شهری که در ۲۲۱، در زمان معتصم بنا شد)، بنا براین بین وی و امام صادق علیه‌السلام فاصله زمانی وجود دارد. دلیل دیگر، مصاحبت ثبیت بن محمد با
ابوعیسی ورّاق است که محمد بن احمد بن یحیی اشعری از او روایت کرده
در باره ابوعیسی ورّاق
و بنا براین در طبقه اصحاب امام صادق علیه‌السلام نبوده است.
(۱) آقا بزرگ طهرانی، الذریعة
(۲) ابن بابویه، الامالی، قم ۱۳۶۲ ش.
(۳) ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/ ۱۹۷۲، چاپ افست قم (بی تا).
(۴) محمد تقی تستری، قاموس الرجال، قم ۱۴۱۰ـ.
(۵) مصطفی بن حسین تفرشی، نقدالرجال، بیروت ۱۴۱۹/۱۹۹۹.
(۶) خوئی، معجم رجال الحدیث.
(۷) محمد بن حسن طوسی، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.
(۸) حسن بن یوسف علامه حلّی، رجال العلامة الحلّی، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۱/۱۹۶۱، چاپ افست قم ۱۴۰۲.
(۹) کلینی، الکافی.
(۱۰) عبداللّه مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲.
(۱۱) مسعودی، مروج (بیروت).
(۱۲) محمد باقر بن محمد میرداماد، الرواشح السماویة فی شرح الاحادیث الامامیة، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۱، چاپ افست قم ۱۴۰۵.
(۱۳) احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسوی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تبیت بن محمد عسکری»، شماره۴۲۲۷.
