تا ظهور (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تا ظهور (پژوهشی جامع پیرامون آموزه و مباحث
مهدویت)»
اثر نجم الدین طبسی ، مباحث
مهدویت را به صورت موضوعی و تحقیقی دنبال کرده است. کتاب به
زبان فارسی و در
سال ۱۳۷۸ ش نوشته شده است.
کتاب با مقدمه مؤلف در بیان جایگاه
مهدویت، آغاز شده و مطالب در بیست و دو فصل، در قالب دو جلد، ارائه گردیده است.
مؤلف، عناوین و سر فصل‌های تدریس خود در
مرکز تخصصی مهدویت با رویکرد و گرایش
مهدویت را جمع آوری و به صورت کتاب، عرضه کرده است.
این سرفصل‌ها شامل مباحثی از قبیل راز
غیبت ،
حکم نام بردن امام زمان عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف در دوران غیبت،
سفارت و ملاقات با امام زمان عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ، ماهیت
دجال ، بررسی
جزیره خضرا ،
زیارت ناحیه ، ملاقات
سعد اشعری با امام زمان عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف در دوران طفولیت و... است که به تناسب حال و نیاز از جهات مختلف
لغت ،
رجال ،
درایه ،
فقه ،
اصول ،
تاریخ و
تفسیر مورد بحث، بررسی و تحلیل قرار گرفته است.
مؤلف سعی دارد در فصل اول، ابتدا روایات مربوط به سبب غیبت را بیان کرده، آن‌ها را از نظر سندی و دلالی بررسی و در پایان نتیجه گیری کند. بنابراین، بحث را در دو مرحله پی گیری می‌کند:
الف) علل غیبت در
روایات . مؤلف سبب‌هایی که در روایات برای غیبت بیان شده را به هشت دسته تقسیم کرده و بعد از بیان متن و ترجمه آن‌ها، توضیحاتی پیرامون برخی از آن‌ها، ارائه کرده است. این هشت دسته عبارتند از:
۱- اجرای شیوه
پیامبران علیه‌السّلام در مورد
حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف
۲- خدا نمی‌خواهد که امام، در میان قوم ستمگر باشد
۳- آگاه ساختن مردم
۴-
آزمون مردم
۵- بیم و
ترس از کشته شدن
۶- تحت
بیعت هیچ حاکمی نباشد
۷- خالی شدن صلب‌های کافران از
مؤمنان۸- راز غیبت مشخص نیست و تنها
خدا از آن آگاه است
ب) بررسی سندی و دلالی روایات. در این مرحله، چهار محور مورد نظر است:
۱- نخستین مدرک و کتابی که
روایت را نقل کرده است.
۲- بررسی سندی
حدیث .
۳- شواهدی از روایات دیگر بر صدق روایت مورد نظر در صورتی که از لحاظ
سند ، دلیل کافی نداشته باشیم.
۴- بررسی دلالی روایت.
در پایان، مؤلف چنین نتیجه گیری می‌کند که مقصود از سنن پیامبران که در
حق حضرت
مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف جاری می‌شود، همین غیبت‌های طولانی و دوری از دیدگاه مردم است.
در دوم، نخست حکم «
تسمیه » که در بعضی از ابواب کتب حدیثی و قواعد فقهی مطرح شده است، از دیدگاه «حدیث شناسی» مورد بررسی قرار گرفته، سپس به استخراج و
استنباط حکم آن پرداخته شده است.
نویسنده، روایاتی که در مورد «حکم تسمیه» و نام بردن حضرت بقیه الله عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف با نام
مخصوص آن بزرگوار (م. ح. م. د) وارد شده را به چهار دسته تقسیم و برای هر یک، مثالی ذکر کرده است:
۱- روایاتی که به گونه‌ای مطلق و بی هیچ قید و شرطی از
خوف و
تقیه ، از نام بردن حضرت، نهی می‌کنند.
۲- روایاتی که از ذکر نام شرف آن حضرت، تا
زمان ظهور ، نهی کرده است.
۳- روایاتی که علت نهی از ذکر نام آن حضرت را تقیه، خوف و علل دیگر دانسته است.
۴- روایاتی که در آن‌ها به نام شریف آن حضرت، تصریح شده است.
گروهی، خودداری از هرگونه تحرک بر
ضد فرمانروایان ستم پیشه پیش از ظهور را از نظر
شرع جایز ندانسته و در این زمینه، به روایاتی نیز
استناد کرده و در نتیجه، با هر گونه ندای عدالت خواهانه مخالفت می‌وزرند. سوم، این روایات را از نظر سندی و دلالی مورد بررسی قرار داده است.
چهارم، جریان غیبت امام زمان عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف در
سرداب سامرا و شبهات مخالفین در مورد آن، اشکالات وارده بر احادیث «
الخرائج و الجرایح » و اتهامات
اهل سنت به
شیعه پیرامون سرداب را مورد بررسی قرار داده و در پایان، چنین نتیجه گیری می‌کند که سرداب در سامراء، هیچ گونه ارتباطی با مساله غیبت، ظهور و سکونت امام زمان عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف در دوران غیبت ندارد؛ در عین حال، قداست این مکان را در جای خود، باقی می‌داند.
پنجم، بعد از بیان نظریه «زبیدی» پیرامون جریان «
قرقیسا » یا «
آرمگدون »، بررسی این واقعه را در سه مبحث دنبال کرده است:
۱- محدوده جغرافیایی این رویداد که در آن دو دیدگاه وجود دارد: شمال غربی عراق یا شمال فلسطین.
۲- قرقیسا در
احادیث عامه؛ که اکثریت قریب به اتفاق روایات آن‌ها در این مورد، از کتاب
فتن نعیم بن حماد نقل شده است، لذا ابتدا به بررسی رجالی ابن حماد پرداخته شده و سپس روایات آن
نقد و بررسی شده است.
۳- قرقیسا در روایات شیعه؛ که در منابعی چون کافی،
غیبت طوسی و
غیبت نعمانی حدود پنج
حدیث در مورد آن مطرح شده و مؤلف در پایان نقل و تحقیق در مورد آن‌ها، چنین نتیجه گیری می‌کند که: «قرقیسا» جنگی سنگین و گسترده است؛ اما هیچ گونه ارتباطی با «آرمگدون» ندارد.
در ششم، ابتدا خلاصه داستان
حضرت نرجس خاتون ،
مادر امام زمان عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف و برخی از منابع آن، نقل شده و بعد از بررسی دو تن از افرادی که در نقل این قضیه، نقش اساسی داشته‌اند (
شیخ صدوق در
کمال الدین و تمام النعمه و
محمد بن جریر طبری شیعی در
دلائل الامامه )، اشکالاتی که از نظر دلالی و سندی به این روایت وارد گردیده، مطرح شده است.
مؤلف در هفتم، تلاش دارد جهت آشنایی با مضمون حدیث
سعد بن عبدالله قمی و اهمیت ویژه آن، متن حدیث را نقل کرده و بعد از یادآوری طرق و کتاب‌هایی که این متن را آورده‌اند، شبهات و اشکالات سندی، دلالی و رد آن‌ها را نقل کرده است.
هشتم، در بخش نخست، متن حدیث، طرق و کتاب‌هایی که
خبر سعد بن عبدالله اشعری قمی را نقل کرده‌اند، به همراه شبهات و اشکالات سندی آن بیان شده و در بخش دوم، به نقد و بررسی دلالی این حدیث پرداخته شده است.
مؤلف معتقد است، برخی در مورد کشتار دوران ظهور، به افراط گراییده و از امام زمان عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف و یارانش، چهره‌ای خشن ارائه می‌دهند و بعضی دچار
تفریط شده و می‌گویند: حتی به مقدار گنجایش ظرف
حجامت نیز خونریزی نمی‌شود.
در نهم، به نقد و بررسی روایی و دلالی احادیث مربوط به این جریان پرداخته شده تا
افراط و تفریط بودن اندیشه‌های مذکور را مشخص کند.
از آنجا که یکی از مباحثی که پس از غیبت صغری، دانستن آن بسیار ضروری است، بحث
نیابت خاصه حضرت ولی عصر عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف است که در دهم، روایات مربوط به رؤیت امام زمان عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف در این دوران، در سه محور، بررسی شده است:
۱- نقل روایات مثبت و نافی.
۲-
شهرت روایی این احادیث.
۳- معنا و
فقه الحدیث در این روایات.
یازدهم، روایت مربوط به ابن مهزیار را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و در سه محور، به
نقد و بررسی آن پرداخته است:
۱- بیان
اصل سرگذشت و نقل چهار روایتی که در این موضوع آمده است.
۲- آیا این چهار روایت، جریان ملاقات یک تن را مطرح می‌کنند یا ملاقات کنندگان متفاوتند؟
۳- بررسی متن و محتوی این چهار روایت.
دوازدهم، مربوط به پایگاه زمینه سازان ظهور بوده و بعد از بررسی روایات مربوط به آن، چنین نتیجه گیری می‌شود که در دوران غیبت، شهر
قم ، یک پایگاه فرهنگی قوی نشر تشیع و نقش زمینه سازی و فرهنگ سازی جهانی برای پذیرش حکومت جهانی امام زمان عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ایفا می‌کند.
سیزدهم و چهاردهم، پژوهشی پیرامون حدیث جساسه (خبرچین)، دجال و یمانی است و در مورد آن‌ها به این نکات اشاره شده است:
۱-
دجال دارای عمری طولانی ست، نسب او مجهول است، ادعای ربوبیت داشته و قبل از
اسلام نیز در کتب ادیان، مطرح بوده است.
۲- اصل
خروج یمانی مسلم است؛ ولی بر حقانیت او، تکلیف ما در برابر وی و
تبعیت از او دلیلی قطعی نداریم.
موضوع بحث در پانزدهم، بررسی سندی
زیارت ناحیه ، به گونه‌ای مختصر است؛ با اشاره به این که دو زیارت با عنوان «ناحیه» وجود دارد: زیارت الشهداء یوم العاشورا و زیارت الناحیه (مشهور).
در پایان، دیدگاه
علامه مجلسی درباره این زیارت مورد بررسی قرار گرفته است.
در شانزدهم، هر دو نقل از جزیره خضرا و منابع این داستان آمده و با
دقت ، به بررسی سندی آن پرداخته شده است؛ هر چند محور بحث، جزیره خضرا در نقل
فضل بن یحیی طیبی و
علی بن فاضل است.
در این فصل، ضعف سندی و عدم توثیق طیبی و علی بن فاضل نیز به
اثبات رسیده و سپس به اشکالات دلالی و محتوایی این موضوع پرداخته شده است.
هفدهم، به چند نمونه روایت از جلوه‌های
عدالت دولت کریمه
مهدوی اشاره کرده و مؤلف سعی دارد با نقد و بررسی آن‌ها، از این روایات
دفاع کند.
نویسنده در هجدهم، ضمن اشاره اجمالی به برخی القاب و ویژگی‌های آن حضرت در منابع
شیعه ، به پاره‌ای از آن‌ها که در منابع
اهل سنت موجود است، اشاره می‌کند؛ از جمله:
مهدی هذه الامه، المهدی فی الارض و المهدی فی السماء،
مهدی الخیر و...
فصول پایانی، به کتاب شناسی اجمالی کتب «
الامه و التبصره من الحیره »، «کمال الدین و تمام النعمه» و «غیبت نعمانی» و همچنین مؤلف شناسی آن‌ها
اختصاص دارد.
فهرست مطالب، در ابتدای هر دو جلد و کتاب نامه کتبی که مؤلف از آن‌ها استفاده کرده به همراه فهرست اماکن،
اعلام ، اشعار،
آیات و روایات در انتهای جلد دوم آمده است.
پاورقی‌ها به ذکر منابع، توضیح برخی کلمات، ترجمه فارسی بعضی
روایات و متن عربی روایاتی که در متن نام آن‌ها ذکر شده، پرداخته است.
نرم افزار کتابخانه
مهدویت،
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
