تاریخ لرستان روزگار قاجار (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تاریخ لرستان: روزگار قاجار از تاسیس تا کودتای ۱۲۹۹ ش»، اثر محمدرضا والیزاده معجزی، تحقیقی است درباره
تاریخ و تحولات منطقه
لرستان در دوران قاجار که درون مایه اصلی آن معرفی و بررسی شخصیت و عملکرد حکمرانان لرستان می‌باشد.
کتاب به
زبان فارسی و در اواخر دوران قاجار نوشته شده است.
کتاب با مقدمه ویراستار، حمیدرضا دالوند، در بیان روش کار تصحیح، آغاز شده است.
نوشته‌های کتاب، آمیزه‌ای از تاریخ شفاهی، اسناد تاریخی و آثار تاریخ نگاران رسمی است و نویسنده می‌کوشد تا به کمک آنها، خطوط برجسته تاریخ لرستان را برای خواننده خویش مشخص سازد.
شخصیت و عملکرد حکمرانان لرستان درون مایه اصلی هر بخش بوده و شیوه کار بدین گونه است که نگارنده هر حکمرانی را از روزگار تولد تا پایان ماموریت و گاه پس از آن (حتی روزگار
مرگ ) به کمک منابع مختلف معرفی کرده و از این رهگذر، رویدادهای لرستان را نیز مطرح ساخته است. از این رو می‌توان گفت اثر او نوعی سرگذشت نویسی یا تاریخی برپایه سرگذشت تاریخ سازان است.
اگرچه نویسنده، سازماندهی مشخصی به مطالب نداده؛ اما ویراستار، علاوه بر افزودن شرح و توضیحاتی درباره اشخاص، رویدادها و مکان‌ها، مطالب را با نظم خاص و به ترتیب دوره‌های سلطنت پادشاهان قاجار تدوین کرده است، به این ترتیب، کتاب از پنج بخش لرستان در روزگار محمد شاه،
مظفرالدین شاه ،
ناصرالدین شاه و
مشروطیت (محمدعلی شاه و احمد شاه) تشکیل شده است.
قلم نویسنده، روان، ولی دارای اطناب است، چنانکه گاه یک بند را همچون گفتار، یک نفس در پی هم آورده است. با این همه، شیرینی و جذابیتی که در کلام اوست، ریشه در همنشینی با مردم و حضور داشتن در مجالس و محافل مردمی دارد. در نتیجه، در بسیاری از موارد، مرز میان قصه و تاریخ از میان رفته و همین امر سبب شده است تا خواننده، به ویژه خواننده مبتدی و عامی، از هر بخشی آغاز کند، نه تنها در فهم مطالب به دشواری برنخورد که سخت شیفته آن گردد.
نویسنده برای منابع رسمی اهمیت و اعتبار دست اولی قائل شده و بیشتر برای
نقد آنها و حتی در پانویس، تاریخ شفاهی را بکار گرفته است.
روایات شفاهی و نقل گفته‌های تاریخ سازان یا شاهدان رویدادها از نقطات قوت کتاب است.
نویسنده در دودمانی پا بر گیتی نهاده که دست کم دویست
سال حضور تاثیرگذار در رویدادهای لرستان داشته و زیر نظر مردانی پرورش یافته است که خود تاریخ ساز بودنده‌اند. آن چه بر او خواندند یا به میراث گذاشتند، چیزی نبود؛ مگر خاطرات تلخ و شیرین زندگی پرماجرای کوه نشینان لر، حماسه مردان بلندآوازه ایل، حضور پرهیاهو و گاه نفس گیر حکمران و... ، تلگراف‌ها، نامه‌ها، احکام، فرامین و یا مکاتباتی که میان نیاکانش با دولت مرکزی رد و بدل شده بود. عباراتی چون «به گفته والد» یا «براساس تلگراف یا نامه‌ای که نگارنده در دست دارد» که خواننده در لابلای مطالب به آنها برمی خورد، کم نیستند و نشان از تاثیر محیط خانواده بر شکوفایی استعداد نویسنده دارد.
وی در پرآشوب‌ترین دوره تاریخ لرستان زاده شده و دگرگونی‌های تند و پرشتاب ارزش‌ها و ساختارهای
جامعه را دیده است. تاثیر این تجربه‌ها از سویی و نیز پایگاه اجتماعی و تعلق او به جامعه سامان گرای شهرنشین از دیگر سو، در بینش تاریخ نگاری وی به روشنی نمود یافته است: «امنیت» یکی از پربسامدترین واژگان اثر اوست که از تاثیر عوامل یاد شده حکایت دارد.
در گفتمان وی، امنیت جوهره ترقی و پیشرفت جامعه لرستان است و تنها به
برکت وجود چنین کیمیایی است که لرها می‌توانند به سرحد تکامل دست پیدا کنند؛ برپادارنده آن هر کس باشد، نیک و ستودنی و بر هم زننده آن هر که باشد، نکوهیده است.
ازاین رو در ارزیابی و داوری شخصیت‌های اثرش هم، به این معیار دست یازیده و در داوری نهایی درباره کسانی؛ چون «ظل السلطان»، «عین الدوله» و دیگر چهره‌های خشن تاریخ لرستان، نوعی تسامح به خرج داده است و برپایه همین نگرش، ضمن ستایش آزادمنشی و ویژگی‌های نیک جامعه عشایری، از سر دلسوزی و درد درون، بر ناهنجاری‌های آن به تندی تاخته است.
داوری‌های او درباره «بیرانوندها» نمونه کاملی از این نگرش است و این در حالی است که وی و دودمانش نه تنها هیچ اختلاف تاریخی یا رقابت
قومی ریشه
داری با ایشان ندارند، بلکه پیوندهای سببی محکمی میان
خانواده وی و سران بیرانوند برقرار است؛ ولی با وجود این، به همسنگ تعریف و تمجیدهای بی شماری که از رشادت‌ها و سلحشوری‌های این ایل کرده است، در برابر پاره‌ای از رفتار آنها نسبت به مردم بروجرد و سیلاخور یا خلع سلاح نیروهای ژاندارمری، نه تنها چشم پوشی نمی‌کند که سخت برآشفته می‌شود.
در تاریخ نگاری وی، به مصداق: «عیب می‌جمله بگفتی هنرش نیز بگو»، ضمن اشاره به همین
مصراع ، کوشش شده تا حد ممکن رعایت بی طرفی بشود. به عنوان نمونه از داوری‌های او درباره «نظرعلی خان امیر اشرف»، می‌توان یاد کرد: وی یکی از قهرمانان اثر اوست که نویسنده دلبستگی و ارادت خاصی به وی دارد و حضور پر رنگ او در لرستان را به خوبی نمودار ساخته است؛ ولی با این همه، در پاره‌ای موارد به سبب اشتباهاتش بی رحمانه بر او می‌تازد و این تنها در چارچوب نقد دلسوزانه و تعالی بخش واقع گرایانه قابل
تحلیل است تا غرض ورزی‌های شخصی.
به جز همنشینی با پیران پرتجربه، نویسنده همدمی دیگر دارد و آن دوست دیر آشنای فرهنگ و تاریخ لرستان؛ یعنی «کتاب» است. او کتاب را دوست دارد و به هر کس که اهل آن باشد، عشق می‌ورزد. در جای جای اثر خود، با تاکید به وجود کتاب خانه‌های بزرگ برخی از رجال، اشاره می‌کند و از کلامش برمی آید که این، بهترین وصفی است که درباره صاحب سرگذشت می‌نماید.
در تجلی بخشی به چنین عشقی است که شصت و چهار بهار پربار زندگی خویش را صرف فراهم آوردن گنجینه بی نظیری از کتاب در یکی از محروم‌ترین استان‌های می‌نماید. از این رو باید گفت، او کتابنده‌ای است که گنجی پربها به یادمان برجای نهاده است.
نکته‌ای که در کنار ویژگی‌های درخور ستایش کتاب، باید به آن توجه کرد، «نقد خبر» در تاریخ است. با اینکه نویسنده کوشیده تا سرحد امکان در گردآوری اطلاعات از منابع موثق تلاش کند؛ ولی آنچه ارائه کرده است، هیچ گاه مطلق واقعیت نیست، بلکه گزارشی از تاریخ لرستان به روایت نویسنده، آن هم بر پایه مدارک و منابعی می‌باشد که از آفت‌ها، محدودیت‌ها و نارسایی‌های معمول به دور نیست و این مساله‌ای است که خود در پاره‌ای موارد با عبارت «و الله اعلم» بدان اشاره کرده است.
از این رو باید گفت که مطالب، اخباری از رویدادهای تاریخی لرستان است که نویسنده به گردآوری آن همت گماشته و گاه از دیدگاه خویش به
نقد و تحلیل آنها پرداخته است.
نویسنده از جمله مورخین سنتی و خود آموخته است که از سر ذوق و نوعی احساس وظیفه یا رسالت تاریخی، دست به قلم برده است. اثر وی، اگر چه از پاره‌ای کاستی‌های شکلی و روشی به دور نیست؛ ولی از آن جا که او بیش از هر چیز، به مضمون اهمیت داده است، چندان کاستی قابل انتقادی نبوده و اثر وی، به سبب نقشی که در گردآوری وقایع دارد، تاثیر ژرفی بر نویسندگان بعدی برجای خواهد گذاشت.
دربست بودن مطالب و توضیحات فراوان نویسنده که گاه به حشو و تکرار می‌انجامد، ویژگی بارز کتاب است که البته با زمان و مخاطبان صاحب اثر پیوند دارد.
فهرست مطالب در ابتدا و نمایه اسامی افراد، مکان‌ها، ایلات و طوایف، در انتهای کتاب آمده است. پاورقی‌ها به ذکر تاریخ شفاهی و توضیح برخی کلمات و عبارات متن پرداخته است.
نرم افزار تاریخ ایران اسلامی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
