تاریخ النحو العربی فی المشرق و المغرب (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تاریخ النحو العربی فی المشرق و المغرب»، تألیف محمد مختار ولد ابّاه است.
«تاریخ النحو العربی فی المشرق و المغرب»، تألیف محمد مختار ولد ابّاه، به
زبان عربی است و موضوع آن بیان تاریخ علم نحو است. کتاب، توسط محمد توفیق ابوعلی و نعیم علویه بازنگری شده است.
کتاب، مشتمل بر دو مقدمه است. دو مقدمه کتاب از ناشر و دکتر عبدالعزیز تویجری است.
متن کتاب، مشتمل بر یک مقدمه، چهار قسمت (بخش) و یک خاتمه است. بخش‌های چهارگانه
کتاب به ترتیب در چهار، شش، چهار و دو باب (مجموعا شانزده باب) تنظیم شده است.
مؤلف، در ذکر مطالب از
آیات قرآن،
روایات و
اشعار عربی استفاده نموده است.
از میان علوم عربی، مهم‌ترین و مفیدترین آنها نسبت به
اسلام و مسلمین،
علم نحو بوده است. این
دانش در طول زمان، توسعه شگفت‌انگیزی پیدا کرده است و در این امر همه ملل اسلامی در شرق و غرب نقش داشته‌اند. گرچه در طول زمان، نوشته‌های متنوعی در باره این دانش و
تاریخ آن عرضه شده است، اما بااین‌همه، به یک کار آکادمی فراگیر و کامل که وحدت امت را در درازای زمان و پهنه
زمین به نمایش گذارد و پیوند میان عملکرد ملل مختلف اسلامی را
آشکار سازد و از کسانی که در این راه کوششی چشم‌گیر داشته‌اند و مورد
غفلت قرار گرفته‌اند، یاد نماید، احساس می‌شد. نویسنده، با تألیف این کتاب به‌خوبی از پس این کار برآمده است.
کتاب، از ویژگی‌های متعددی برخوردار است؛ ویژگی‌هایی که آن را در نوع خود کم‌نظیر ساخته است، همچون اشتمال بر اطلاعاتی گسترده و ژرف، روشی استوار و منصفانه، اسلوبی روشن و جذاب، شمول و استقصاء و... .
دکتر عبدالعزیز تویجری در مقدمه کتاب، مطالبی در مورد اهمیت و ارزش بسیار زیاد علم نحو و کاربرد آن و همچنین مطالبی در مورد کتاب و مؤلف آن بیان کرده است.
مؤلف، در مقدمه از گام‌های نخستینی که در دانش نحو برداشته شد، حرکت احیاء تراث نحوی، چاره‌جویی برای آسان‌سازی تعلیم و تعلم، هدف از تألیف این کتاب، روش مورد
اعتماد، دوران مختلف علم نحو( شامل دوره تأسیس، دوره تدوین و تصنیف، دوره بیان و تحصیل، دوره حصر و تنظیر، دوره تأصیل و تقویم، دوره تصحیح و تثبیت و دوره تجدید و تیسیر)، چگونگی برخورد با تراث نحوی، چاره‌جویی‌هایی برای گسترش و تسهیل دانش نحو، سماع، نظریه عامل،
قیاس و تعلیل سخن گفته است.
قسمت اول کتاب، پیرامون نحو در مشرق است. این بخش مشتمل بر چهار باب است.
در باب اول، از عصر تأسیس علم نحو بحث شده است. مؤلف، ابتدا مطالبی را در مورد پیدایش علم نحو ذکر کرده و در ادامه اسامی کسانی را که در شکل‌گیری علم نحو سهیم بوده‌اند،
ذکر نموده است؛ افرادی همچون امیرالمومنین ـ عليه‌السلام ـ که مؤلف وی را اولین کسی دانسته که اصولِ علم نحو را وضع نموده و روایتی را که بر این مطلب دلالت می‌کند ذکر نموده است، ابوالاسود دئلی و شاگردان وی (مانند نصر
بن عاصم،
یحیی بن یعمر،
عنبسه و...)، عبدالله
بن ابی‌اسحاق حضرمی و ابوعمرو
بن العلاء.
در باب دوم، از عصر تدوین و تصنیف (قرن دوم هجری) سخن به میان آمده است. مؤلف، می‌گوید: «مبالغه نیست اگر گفته شود تدوین نحو با کتاب سیبویه آغاز و با همان به انتها رسید».
در این باب از کسانی همچون عیسی
بن عمر، یونس
بن حبیب، اخفش کبیر، خلیل
بن احمد و... یاد شده است.
باب سوم، در مورد عصر بیان و تحصیل علم نحو و باب چهارم در مورد عصر تقویم و تأصیل آن است.
در پایان بخش اول، خاتمه‌ای آورده شده و در آن مطالبی مختصر پیرامون نحو در مشرق بیان شده است.
موضوع بخش دوم نحو در غرب اسلامی است و ابواب آن به‌ترتیب درباره انتقال نحو به اندلس، گسترش نحو بصری در مغرب اسلامی، انقلاب ابن مضاء، نحو و منطق و
اختصار، بازگرداندن اعتبار به تصریف و در راه مدرسه مالکیه می‌باشد.
موضوع قسم سوم، مدرسه ابن مالک و دوران تثبیت و تصحیح است و ابواب آن به ترتیب درباره ابن مالک: شیخ مدرسه، نحو ابن مالک در مدارس مصر، مدرسه ابن مالک در زوایای مغربی و مدرسه ابن مالک در مجامع علمی شهرهای شنقیط می‌باشد.
موضوع قسم چهارم، نحو و دوران معاصر است و ابواب آن به ترتیب درباره امور مربوط به زبان و نحو عربی و چاره‌جویی در آسان‌سازی نحو می‌باشد.
مطلب آخر کتاب، خاتمه است و در آن از مباحث متعددی همچون نحو و
تفسیر، نحو و
حدیث شریف، نحو و
شعر، نحو و
منطق، نحو و
بیان، نحو و نحویان و نحو و مستشرقان سخن به میان آمده است.
فهرست مطالب و موضوعات، مصادر و مراجع کتاب در پایان ذکر شده است. پاورقی‌ها غالبا به ذکر منابع مطالب متن اختصاص یافته است.
