• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تاریخچه بسمله

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



چگونگی پیدایش و آغاز کتابت بسمله از اموری است که روایات تاریخی و دینی متفاوتی درباره آن وجود دارد.



بعضی امیة ‌بن ابی صلت را نخستین کسی می‌دانند که پیش از اسلام در قریش نگارش نوشته‌ها و نامه‌ها را با «باسمک اللهم» آغاز کرد.


نقل است که پس از اسلام پیامبر نیز به پیروی از قریش مکاتباتشان را با «باسمک اللّهم» آغاز می‌کردند و با نزول آیه «بِسمِ‌اللّهِ مَجرها ومُرسها» آن را به «بسم‌اللّه» تغییر دادند و پس از نزول آیه «قُلِ‌ادعوا اللّهَ اَوِ ادعُوا الرَّحمنَ» به «بسم‌اللّه الرحمن» ابتدا می‌کردند تا این‌که آیه «اِنَّهُ‌ مِن سُلَیمنَ واِنَّهُ بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیم» نازل شد و نوشتن «بسم اللّه الرحمن الرحیم» در ابتدای مکاتبات آن حضرت تثبیت‌ گردید .


البته در این‌که ترکیب جمله‌ای به صورت «بسم‌اللّه الرحمن الرحیم» از مصطلحات اسلامی است و پیش از آن در میان عرب جاهلی سابقه نداشته است جای گفت و گو نیست.
[۷] تاریخ قرآن، ص‌۵۵۶‌.


۳.۱ - تردید در استعمال بسمک اللّهم

وقایع شعب ابی طالب پیش از هجرت
[۸] السیرة النبویه، ج‌۱، ص‌۳۹۹.
و صلح حدیبیه در سال ششم هجری که معروف‌ترین مورد استعمال «بسمک اللّهم» در زمان پیامبر است گواه این است که پیش از اسلام در میان قریش اصطلاح «بسم اللّه الرحمن الرحیم» رایج نبوده است؛
[۱۱] تاریخ قرآن، ص‌۵۵۷‌.
امّا چون سوره نمل پیش از سوره هود و سوره اسراء نازل شده است
[۱۳] تاریخ قرآن، ص‌۵۵۶‌.
صحت این قول که تا نزول این آیه، بسمله در میان مسلمانان رایج نبوده و پیامبر‌اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز به تبع قریش مکاتباتشان را با «باسمک اللّهم» آغاز می‌کرده‌اند مورد تردید قرار می‌گیرد.

۳.۲ - نخستین آیه

افزون بر این بنابر نقل واحدی و سیوطی بسمله اولین آیه نازل شده بر پیامبر است.

۳.۳ - نشانه پایان یافتن سوره

و روایات بسیاری بر وجود بسمله در ابتدای همه سوره‌ها جز برائت دلالت دارد و آن را نشان پایان یافتن سوره و آغاز سوره‌ای دیگر برای پیامبر و مسلمانان معرفی می‌کنند.


برخی از روایات بسمله را اول هر کتاب آسمانی
[۱۷] جامع احادیث الشیعه، ج‌۵‌، ص‌۳۳۴.
و برخی نیز آن را از اختصاصات پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و حضرت سلیمان (علیه‌السلام) می‌داند،
[۱۸] صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا (علیه‌السلام)، ج‌۱، ص‌۶۰۹‌.
چنان‌که آیه ۳۰ سوره نمل استعمال بسمله را از جانب حضرت سلیمان ثابت می‌کند.


مدلول این روایات با روایاتی که بسمله را اول هر کتاب آسمانی می‌داند
[۲۱] جامع احادیث الشیعه، ج‌۵‌، ص‌۳۳۴.
خالی از تعارض نیست، اگر چه جمع بین دو روایت به این صورت مقدور است که بسمله نازل بر سلیمان عربی و بر سایر پیامبران غیر عربی باشد، یا این‌که آغاز مکاتبات و نامه‌ها را با بسمله از اختصاصات حضرت سلیمان (علیه‌السلام) بدانیم.
نخستین ترجمه بسمله را متعلق به سلمان فارسی دانسته‌اند. این ترجمه که به درخواست برخی از ایرانیان صورت پذیرفته عبارت است از «به نام یزدان بخشاینده بخشایند».
[۲۳] طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، ج‌۱، ص‌۳۷.
[۲۴] تاریخ ترجمه، ص‌۲۰.



آشنائی با قرآن؛ الاتقان فی علوم القرآن؛ اسباب النزول، واحدی؛ بحارالانوار؛ البیان فی تفسیر القرآن؛ البیان فی عدّ آی القرآن؛ بیان المعانی؛ تاج‌العروس من جواهر القاموس؛ تاریخ ترجمه از عربی به فارسی؛ تاریخ الامم و‌الملوک، طبری؛ تاریخ قرآن؛ التبیان فی تفسیرالقرآن؛ تحریرالوسیله؛ تفسیر آیات الاحکام؛ تفسیر سوره حمد؛ تفسیر‌العیاشی؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن‌کثیر؛ تفسیر القرآن الکریم، سیدمصطفی خمینی؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکاشف؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر المراغی؛ تفسیر المنار؛ التفسیر‌المنسوب الی الامام العسکری (علیه‌السلام)؛ تفسیر منهج‌الصادقین؛ تفسیر نورالثقلین؛ توضیح المسائل مراجع؛ تهذیب الاحکام؛ جامع احادیث‌الشیعة فی احکام الشریعه؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ سنن ابی داود؛ السنن الکبری؛ سیرة النبویه، ابن‌هشام؛ العروة‌الوثقی؛ علوم‌الحدیث (مجله)؛ عون المعبود شرح سنن ابی داود؛ عیون اخبار الرضا (علیه‌السلام)؛ الفتوحات المکیه؛ فرهنگ‌فارسی؛ الفقه علی المذاهب الخمسه؛ الفواتح‌الالهیه؛ الکافی؛ کتاب الخلاف؛ الکشاف؛ کشف‌الاسرار و عدة الابرار؛ الکشف عن وجوه القراءات السبع عللها و حججها؛ لسان‌العرب؛ لطائف الاشارات؛ لغت‌نامه؛ المبسوط؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ المزهر‌فی علوم اللغة و انواعها؛ المستدرک علی الصحیحین؛ مستمسک‌العروة الوثقی؛ مستند‌العروة الوثقی؛ مسند احمد‌بن حنبل؛ المغنی و‌الشرح الکبیر؛ المنجد فی اللغه؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ النشر فی القراءات العشر؛ النکت و‌العیون، ماوردی؛ وسائل‌الشیعه.


۱. خمینی، مصطفی، تفسیر القرآن الکریم، ج‌۱، ص‌۳۷.    
۲. هود/سوره۱۱، آیه۴۱.    
۳. اسراء/سوره۱۷، آیه۱۱۰.    
۴. نمل/سوره۲۷، آیه۳۰.    
۵. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، ج‌۱، ص۹۲‌.    
۶. آلوسی، شهاب الدین، روح المعانی، ج‌۱، ص‌۴۱‌.    
۷. تاریخ قرآن، ص‌۵۵۶‌.
۸. السیرة النبویه، ج‌۱، ص‌۳۹۹.
۹. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج‌۲، ص‌۷۹.    
۱۰. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج‌۲، ص‌۲۸۱.    
۱۱. تاریخ قرآن، ص‌۵۵۷‌.
۱۲. ملاحویش، عبدالقادر، بیان المعانی، ج‌۱، ص‌۵۹‌.    
۱۳. تاریخ قرآن، ص‌۵۵۶‌.
۱۴. واحدی، علی بن احمد، اسباب النزول، ج‌۱، ص‌۱۱.    
۱۵. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، ج‌۱، ص‌۵۲‌.    
۱۶. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الدر المنثور، ج‌۱، ص‌۲۰.    
۱۷. جامع احادیث الشیعه، ج‌۵‌، ص‌۳۳۴.
۱۸. صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا (علیه‌السلام)، ج‌۱، ص‌۶۰۹‌.
۱۹. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الدر المنثور، ج‌۱، ص‌۲۰.    
۲۰. نمل/سوره۲۷، آیه۳۰.    
۲۱. جامع احادیث الشیعه، ج‌۵‌، ص‌۳۳۴.
۲۲. خمینی، مصطفی، تفسیر القرآن الکریم، ج‌۱، ص‌۳۹-۴۰.    
۲۳. طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، ج‌۱، ص‌۳۷.
۲۴. تاریخ ترجمه، ص‌۲۰.



دائرة‌المعارف قرآن کریم، مقاله بسمله.    




جعبه ابزار