تاریخنامه طبری (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شهرت ابو علی به دلیل ترجمه تاریخ طبری یا
تاریخ الامم و الملوک به فارسی است که آن را به فرمان منصور بن نوح در ۳۵۲
، حدود پنجاه
سال پس از تالیف کتاب طبری، ترجمه کرد.
تاریخ الامم و الملوک یکی از قدیمترین آثار به
نثر فارسی دری است که از لحاظ ادبی و تاریخی ارزشی ویژه دارد. افسوس که این ترجمه در طول زمان از تصرف کاتبان و حاشیه نویسان در امان نبوده، و اکنون به صورتی در آمده که گویی این اثر را چند تن نوشته‌اند. و به همین دلیل، به نوشته قزوینی
و به پیروی از او، روشن
، این ترجمه به قلم شخص بلعمی نبوده بلکه دبیران و منشیان دربار به این ترجمه اقدام کرده‌اند؛ اما برای این ادعا دلیل کافی در دست نیست.
، در معرفی تاریخ بلعمی، دو تحریر از آن ذکر کرده است که نخستین تحریر از بلعمی با پیشگفتاری به
زبان عربی و تحریر دیگر از نویسنده‌ای ناشناس با دیباچه‌ای به
زبان فارسی است.
این اثر، هر چند که شامل مطالب تاریخ طبری است، ترجمه صرف نیست. در این
ترجمه ، بلعمی از ذکر روایتهای گوناگون در یک مورد، دوری جسته و به نقل روایتی پرداخته که به نظرش درست تر از سایر گزارشها بوده است؛ همچنین حدیثهای تکراری و اسنادها در ترجمه حذف شده است. افزون بر این، بلعمی گاه از طبری انتقاد می‌کند، مثلا درباره حدیث
بنی اسرائیل و
موسی ،
ذو القرنین و اخبار
حضرت عیسی علیه‌السّلام
اثر بلعمی دارای اضافاتی مانند، فصلی درباره پیدایش
جهان ، داستان کیومرث و عقاید ایرانیان در باب آغاز آفرینش
آدم علیه‌السّلام
است و داستان
بهرام چوبین را از روی ماخذ فارسی آن نقل کرده است
. تاریخ طبری رویدادهای تاریخی را تا ۳۰۲ ضبط کرده، اما بلعمی این رویدادها را تا ۳۵۵ نقل می‌کند که خود پیوستی بر تاریخ طبری است.
از ترجمه بلعمی نسخه‌های خطی گوناگونی در کتابخانه‌های
جهان وجود دارد
. این اثر در پنج جلد در
تهران تصحیح و چاپ شده است. بخش نخست کتاب که از بدو آفرینش آغاز و به شرح حال پیامبران و شاهان ایران انجام می‌یابد، در دو مجلد و به تصحیح
ملک الشعرا بهار و به کوشش محمد پروین گنابادی در ۱۳۴۱ ش به نام تاریخ بلعمی به چاپ رسیده است. بخش دوم، که درباره تاریخ
اسلام است از انساب پیغمبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم آغاز شده و پس از ذکر تاریخ
خلفای راشدین ، اموی و عباسی به خلافت
المسترشد بالله پایان می‌پذیرد. این بخش از کتاب، تحت عنوان تاریخنامه طبری، به تصحیح محمد روشن در سه مجلد در ۱۳۶۶ ش منتشر شده است.
زوتنبرگ grebnetoZو دوبو xuebuDنیز کتاب بلعمی را با مقایسه نسخه‌های خطی موجود در پاریس، گوتا و لندن، بین سالهای ۱۲۸۵- ۱۲۹۱/ ۱۸۶۷- ۱۸۷۴ به زبان فرانسه ترجمه و در چهار جلد در پاریس چاپ کرده‌اند
.
ملک الشعرا بهار درباره سبک و شیوه تاریخ بلعمی بررسیهای موشکافانه‌ای انجام داده است
.
قزوینی
ترجمه
تفسیر طبری را نیز به وی منسوب دانسته است که ظاهرا این انتساب درست نیست، زیرا این تفسیر حاصل کار چند تن از علمای ماوراء النهر است. نظامی عروضی نیز
از توقیعات بلعمی نام برده که معلوم نیست آن را ابو الفضل نوشته است با ابو علی بلعمی.
نرم افزار تاریخ اسلامی ایران، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
