بین‌الطلوعین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بِیْنَ الطُّلوعِیْن، فاصله زمانی میان دمیدن
صبح صادق
و طلوع آفتاب. اطلاق بین الطلوعین به زمان میان صبح کاذب
و صبح صادق،
غیر مستند
و سهو است.
نمی‌توان به دقت معین کرد که مفهوم بین‌الطلوعین در فرهنگ اسلامی از چه زمان پدید آمده است. در
قرآن کریم ،
پیامبر اکرم صلیاللهعلیه
وآله
و گاه
مؤمنان ، به
تسبیح خدا در ساعتی پیش از طلوع
و غروب
خورشید خوانده‌شده‌اند.
در روایات هم از دعاهایی یاد شده است که پیامبر صلیاللهعلیه
وآله
و امامان علیه‌السلام هر صبح
و شام می‌خواندند.
دعای ششم
صحیفه سجادیه که همه مضمون‌های مطرح گشته در آن متناسب با دعاهای صبحگاهی است، دعای صباح
و مساء نامیده شده است.
بنابراین، نزد
مسلمانان سده‌های نخست، صبح
و عصر تفاوتی از لحاظ اهمیت
و ارزش تسبیح خداوند نداشته‌اند. حتیٰ
بیرونی نیز آن‌گاه که به رواج برخی آداب در میان ایرانیان، در فاصله زمانی بین طلوع فجر تا طلوع خورشید اشاره کرده،
از واژه‌های خاص برای این زمان یاد نکرده است. کاربرد اصطلاح بین‌الطلوعین برای اشاره به فاصله زمانی یاد شده، تنها در دوره‌های متأخرتر از سدۀ ۱۰ق/۱۶م
و در ضمن بحثهای فقهی رواج یافته است.
به هر روی، واقع شدن
نماز صبح، تعقیبات
و تسبیح پس از آن در بین‌الطلوعین
و نیز، تقارن این ساعت با آغاز روز
و شروع کسب‌وکار، فرهنگ
و آداب خاصی دربارۀ آن پدید آورده است (برای آشنایی با دعاها، آداب
و باورهایی مربوط به این ساعت به این منابع رجوع کنید
). در این میان، بین‌الطلوعین صبح روز
جمعه از اهمیت بیشتری برخوردار است.
مردگان معذب، در این ساعت آزادند.
حتیٰ از جمله ساعت‌های محتمل برای
استجابت دعاها ، همین موقع دانسته شده است.
فقیهان
شیعه در بحث از آداب
بیع ـ به استناد احادیثی ـ
کراهت معامله و تجارت را در زمان بین‌الطلوعین یادآور شده،
و بین‌الطلوعین را زمان دعا
و عبادت دانسته‌اند.
وقوف در
مشعر ، در بین‌الطلوعین روز
عید قربان نیز از ارکان
حج شمرده شده است.
فتوا دادن در برخی مسائل فقهی، مستلزم تعیین زمان دقیق آغاز روز است.
از این رو، در میان فقیهان متأخر شیعه، در این‌که بین‌الطلوعین را جزو
روز باید شمرد یا
شب ، وحدت نظر نبوده است.
گسترش بحثهای فقهی برای تعیین زمان دقیق آغاز روز، به نگارش کتابها
و رسالاتی برای تعیین دقیق زمان بین‌الطلوعین انجامیده است.
بحث مهم مطرح در
فقه درباره ی بین الطلوعین این است که این مدّت زمان از
روز به شمار مى‌رود یا از شب؟ به عبارت دیگر آیا آغاز روز،
طلوع فجر صادق است یا
طلوع خورشید؟معروف ومشهور، قول نخست است(آغاز روز،
طلوع فجر صادق است ). بنابراین،
روز عبارت است از مدّت زمان میان
طلوع فجر صادق
و غروب خورشید.
قول سومى نیز در مسئله وجود دارد که با برخى روایات منطبق است وآن این است که زمان یاد شده، نه از شب به شمار مى‌رود ونه از روز بلکه زمان مستقل وجدا از
شب و روز است.
مدّت شب بنابر قول اوّل کوتاه تر از مدّت شب بنابر قول دوم است. در نتیجه زمان
نیمه‌شب- که آخر وقت
نماز مغرب و عشا است- بنابر قول اوّل زودتر از زمان
نیمه شب بنابر قول دوم مى‌باشد.
آغاز وقت اداى
نماز صبح طلوع فجر صادق وانتهاى آن،
طلوع خورشید است.
زمان
وقوف اختیاری در
مشعر، بین الطّلوعین است.
مستحبات : اشتغال به
تعقیب بعد از
نماز صبح تا برآمدن آفتاب
و دعا کردن در بین الطّلوعین
از
مستحبات مؤکّد است. نیز
مستحب است
مباهله بین الطّلوعین انجام گیرد.
مکروهات : خوابیدن،
آمیزش کردن
ونیز اشتغال به کسب وکار در این وقت،
کراهت دارد.
(۱) آقابزرگ، الذریعة.
(۲) ابن‌بابویه، محمد، من لایحضره الفقیه، به کوشش حسن موسوی خرسان، قم، جامعه مدرسین.
(۳) بیرونی، ابوریحان، الآثار الباقیه، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
(۴) جزایری، عبدالله، التحفةالسنیة، نسخه خطی آستان قدس، شم ۲۲۶۹.
(۵) حرعاملی، محمد، رسائل الشیعه، بیروت، ۱۴۱۳ق.
(۶) حسینی مراغی، عبدالفتاح، العناوی الفقهیه، قم، ۱۴۱۷ق.
(۷) خویی، ابوالقاسم، التنقیح، تقریر علی تبریزی غروی، قم، ۱۴۱۰ق؛ صحیفه سجادیه؛
(۸) طوسی، محمد، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۹۰ق.
(۹) طوسی، محمد، مصباح المتهجد، به کوشش علی‌اصغر مروارید، بیروت، ۱۴۱۱ق.
(۱۰) فهری، محمد، الدعاءالمآثور
و آدابه، به کوشش محمد رضوان دایه، بیروت، دارالفکر المعاصر.
(۱۱) قرآن کریم.
(۱۲) قمی، عباس، الباقات
و الصالحات فی الادعیه
و الصلوات المندوباب، همراه، مفاتیح الجنان، تهران، ۱۳۴۰ش.
(۱۳) کفعمی، ابراهیم، المصباح، به کوشش حسین اعلمی، بیروت، ۱۴۱۴ق.
(۱۴) کلینی، محمد، الکافی، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۶۵ق.
(۱۵) لغت‌نامه دهخدا.
(۱۶) مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تهران، دارالکتب‌الاسلامیه.
(۱۷) مقدس اردبیلی، احمد، مجمع‌الفائدة والبرهان، به کوشش مجتبیٰ عراقی
و دیگران، قم، ۱۴۰۹ق.
(۱۸) موسوعه مؤلفی الامامیة، قم، ۱۴۲۰ق.
(۱۹) مهروش، فرهنگ، هویت
و انتساب صحیفه سجادیه، با تکیه بر شاخصه‌های متن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام‌صادق (ع)، تهران، ۱۳۸۲ش.
(۲۰) نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام، به کوشش عباس قوچانی، تهران، ۱۳۹۳ق.
(۲۱) نراقی، احمد، مستندالشیعه، قم، ۱۴۱۷ق.
(۲۲) نسایی، احمد،
عمل الیوم و اللیله، بیروت، ۱۴۰۶ق.
(۲۳) نووی، یحییٰ، الاذکار، به کوشش محیی‌الدین شامی، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بین الطلوعین»، ج۱۳، شماره۵۴۱۰. سید محمود هاشمى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۲، ص۲۱۷ .gt;کفعمی، ابراهیم، ج۱، ص۱۷۸-۱۸۰، المصباح، به کوشش حسین اعلمی، بیروت، ۱۴۱۴ق. gt;
