بیت المدراس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بیت المدراس از مراکز تعلیمی
یهود در
یثرب بوده است.
بیت المدراس/المدراش
به معنای مکان فراگیری دانش و
دانشمند و المدارس به معنای آموزگار نیز آمده است.
واژه شناسان وزن مفعال را از صیغه‌های مبالغه شمرده، اشاره آن را به مکان غیر متداول می‌دانند؛ اما وجود معنی اول یعنی
مکان تعلیم
و نیز عالم
در
روایات، لغویان را بر آن داشته که در ترجمه واژه مدراس، به هر دو معنی اشاره نمایند.
بر پایه معنای نخست، افزونی بیت به المدراس، افزونی عام به خاص است.
بیت المدراس در اصطلاح به جایی گفته می‌شد که یهودیان در آن به فراگیری
تورات و
علوم دینی مربوط به آن
و بحث و تبادل نظر درباره امور گوناگون می‌پرداختند.
به این خانه‌ها
بیت التلمود نیز گفته می‌شد.
دائرة المعارف جودائیکا «بیت المدراش» را معادل دبیرستان‌های کنونی می‌داند که دانش آموزان برای شنیدن احکام یهودی در آن گرد می‌آمدند و
حضرت اسحق نیز پس از ۱۳ سالگی در آن شرکت می‌کرد.
واژه مدراس از لغت عبری مدراش گرفته شده
که پیشینه آن به سال ۶۹م. و محاصره
اورشلیم از سوی سپاه تیتوس، امپراتور روم، بازمی گردد. در این
زمان، یکی از کاهنان به نام
یوحنا از لشکر روم گریخت و در شهر ساحلی یبنه در
فلسطین مرکزی علمی دایر کرد که به زبان عبری به آن مدراش می‌گفتند. وی در این مکان، در صدد برآمد که حیات ادبی قوم خود را با تنظیم و تدوین شرایع و اصول آیین موسوی ثبات بخشد. از این رو، شاگردان بسیار در مدراش گرد آمدند و به تفسیر کتاب‌های مقدس باستانی و گردآوری اخبار و روایت‌های اسرائیلی مشغول شدند.
این مرکز ۶۰ سال در آن شهر پابرجا ماند و پژوهش‌های دینی فراوان از خود بر جای نهاد تا این که هم زمان با نبردی خونین که در دوره قیصر روم، هادریانوس، رخ داد، این مدرسه بسته شد. از ثمرات آن پرورش استادانی بود که توانستند کتاب میشنای کبیر را که مشتمل بر حدود چهار هزار مسئله دینی در تفسیر تورات است، تالیف نمایند.
به گزارش ابن اسحق (م. ۱۵۷ق.) یهودیان یثرب نیز مرکزی علمی و دینی به نام «بیت المدراس» داشتند که در آن جا تورات و احکام دینی خود را فرا می‌گرفتند.
در منابع تاریخی آگاهی‌هایی اندکی در این زمینه در دست است. برخی جای بیت المدراس را در مشربه‌ام ابراهیم• دانسته‌اند.
بر این اساس، باید اسلام آوردن مخیریق یهودی، مالک مشربه و شش باغ دیگر، را که پیش از نبرد
احد به
شهادت رسید، در آن جا دانست.
به گزارش منابع تاریخی
و تفسیری،
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در این مکان با معرفی
دین اسلام به عنوان دین ابراهیمی، از یهودیان خواست تا
مسلمان شوند؛ اما آن‌ها با یهودی خواندن
ابراهیم، از فرمان رسول خدا سرباززدند. او از آن‌ها خواست که برای اثبات سخنشان تورات را میان خویش داور قرار دهند؛ اما ایشان خودداری کردند. آورده‌اند که
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم همراه گروهی از مسلمانان در بیت المدراس
یهود را میان پذیرش اسلام و بیرون آمدن از
مدینه مخیر ساخت.
سپس
آیات ۲۳-۲۴
آل عمران نازل شد که خودداری آن‌ها را از حاکم قرار دادن تورات و پندار نادرستشان درباره
آتش دوزخ را وصف نموده است.
با توجه به نزول این
سوره در سال‌های نخست
هجرت، می‌توان حدس زد که دعوت رسول خدا از یهود در همین سال‌ها بوده است؛ در همین مکان، هنگامی که یهودیان از پیامبر درباره حکم
زن و
مرد یهودی که مرتکب
زنای محصنه شده بودند، پرسیدند، رسول خدا بر پایه حکم تورات به سنگسار نمودن آن دو حکم نمود.
بر پایه گزارشی، گروهی از یهودیان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را برای مذاکره به قف، از وادی‌های مدینه که بیت المدراس در آن قرار داشت، دعوت کردند.
در آن جا، به گزارش
ابو هریره، رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از دانشمندترین فرد یهود پرسید و آن‌ها ابن صوریا را نام بردند. پیامبر با وی در خلوت درباره دینش به گفت وگو پرداخت و نعمت‌های الهی بر یهود را برشمرد.
این گزارش از این رو قابل خدشه است که ابوهریره در سال‌های پایانی زندگانی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم
مسلمان شد و در آن هنگام، یهودیان در
مدینه حضور نداشتند؛ بر پایه منابع
اهل سنت،
ابوبکر به دستور پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم برای دعوت
یهود به اسلام، وارد بیت المدراس شد و با یکی از دانشوران آن‌ها به نام فنحاص گفت وگو کرد و هنگامی که او خدای را
فقیر خواند، سیلی محکمی به صورت وی نواخت
که باعث شد یهودی شکایتش را به پیامبر ببرد.
از حضور
مسیحیان نجران پیش از
مباهله (۱۰ق.) با پیامبر در این مکان و گفت وگو با دانشمندان یهود نیز گزارشی در دست است.
این گزارش قابل خدشه است؛ زیرا در آن هنگام، مدینه از یهود خالی بود. نیز آورده‌اند که در بیت المدراس، برخی مسلمانان همانند
عمار و حذیفة بن یمان از سوی یهود تحریک شدند که از
اسلام روی برگردانند و این درخواست با واکنش منفی این دسته از
صحابه روبه رو شد.
(۱) اسباب النزول، الواحدی (م. ۴۶۸ق.) ، قاهره، الحلبی و شرکاه، ۱۳۸۸ق.
(۲) الاغانی، ابوالفرج الاصفهانی (م. ۳۵۶ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق.
(۳) تاریخ جامع ادیان، جان ناس، ترجمه، حکمت، پیروز، ۱۳۵۴ش.
(۴) تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر (م. ۵۷۱ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
(۵) تاریخ المدینة المنوره، ابن شبه (م. ۲۶۲ق.) ، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق.
(۶) تفسیر ابن ابی حاتم (تفسیر القرآن العظیم)، ابن ابی حاتم (م. ۳۲۷ق.) ، به کوشش اسعد محمد، بیروت، المکتبة العصریه، ۱۴۱۹ق.
(۷) تفسیر ابوحمزه (تفسیر القرآن الکریم)، ابوحمزه ثمالی (م. ۱۴۸ق.) ، گردآوری عبدالرزاق حرزالدین، به کوشش معرفت، قم، الهادی، ۱۴۲۰ق.
(۸) تفسیر بغوی (معالم التنزیل)، البغوی (م. ۵۱۰ق.) ، به کوشش عبدالرزاق، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
(۹) تفسیر ثعالبی (الجواهر الحسان)، الثعالبی (م.
۸۷۵ق.) ، به کوشش عبدالفتاح و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق.
(۱۰) تفسیر فرات الکوفی، الفرات الکوفی (م. ۳۰۷ق.) ، به کوشش محمد کاظم، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۷۴ش.
(۱۱) حجاز در صدر اسلام، صالح احمد العلی، ترجمه، آیتی، مشعر، ۱۳۷۵ش.
(۱۲) دائرة المعارف جودائیکا. زاد المسیر، ابن جوزی (م. ۵۹۷ق.) ، به کوشش عبدالرزاق، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۲۲ق.
(۱۳) سبل الهدی، محمد بن یوسف الصالحی (م. ۹۴۲ق.) ، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
(۱۴) السنن الکبری، البیهقی (م. ۴۵۸ق.) ، بیروت، دار الفکر.
(۱۵) السیرة النبویه، ابن هشام (م. ۲۱۳/۲۱۸ق.) ، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
(۱۶) صحیح البخاری، البخاری (م. ۲۵۶ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق.
(۱۷) عمدة القاری، العینی (م. ۸۵۵ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
(۱۸) عیون الاثر، ابن سید الناس (م. ۷۳۴ق.) ، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۴ق.
(۱۹) کنز العمال، المتقی الهندی (م. ۹۷۵ق.) ، به کوشش السقاء، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
(۲۰) لسان العرب، ابن منظور (م. ۷۱۱ق.) ، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
(۲۱) المحرر الوجیز، ابن عطیة الاندلسی (م. ۵۴۶ق.) ، به کوشش عبدالسلام، لبنان، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۳ق.
(۲۲) مسند احمد، احمد بن حنبل (م. ۲۴۱ق.) ، بیروت، دار صادر.
(۲۳) المصنف، عبدالرزاق الصنعانی (م. ۲۱۱ق.) ، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی.
(۲۴) المعالم الاثیره، محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق.
(۲۵) النهایه، مبارک ابن اثیر (م. ۶۰۶ق.) ، به کوشش الزاوی و الطناحی، قم، اسماعیلیان، ۱۳۶۷ش.
(۲۶) المفصل، جواد علی، دار الساقی، ۱۴۲۲ق.
(۲۷) وفاء الوفاء، السمهودی (م. ۹۱۱ق.) ، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
(۲۸) تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)، القرطبی (م. ۶۷۱ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
(۲۹) جامع البیان، الطبری (م. ۳۱۰ق.) ، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۱۲ق.
(۳۰) مسند ابی عوانه، یعقوب الاسفرائنی (م. ۳۱۶ق.) ، بیروت، دار المعرفه.
حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله«بیت المدراس».
