بلاء (مفرداتقرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَلاء (به فتح باء) از
واژگان قرآن کریم به معنای امتحان و آزمایش است.
این واژه از
بَلِیَ (به فتح باء و کسر لام) به معنای کهنه شدن گرفته شده است.
طبق آیاتی که در
قرآن کریم آمده،
نعمت و
مصیبت هر دو امتحان است تا انسان به واسطه آنها آزمایش شود.
بَلاء به معنای
امتحان و آزمایش از
بَلِیَ به معنای کهنه شدن گرفته شده است.
گویند: «بَلِیَ الثوبُ بِلًی و بَلَاءً» یعنی لباس کهنه شد.
امتحان را از آن جهت ابتلاء گویند که گویا ممتحن، امتحان شده را از کثرت امتحان کهنه میکند.
به
غم و اندوه از آن سبب بلاء گویند که بدن را کهنه و فرسوده میکند.
تکلیف را بدان علت بلاء گویند که بر بدن گران است (و آن را فرسوده میکند) و یا اینکه آن امتحان است.
به مواردی که ماده بلاء و مشتقات آن در قرآن کریم به کار رفته، اشاره میشود:
(وَ بَلَوْناهُمْ بِالْحَسَناتِ وَ السَّیِّئاتِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ) (و آنها را با نيكىها و بدىها آزموديم شايد بازگردند.)
آیه (
آیهی بالا) صریح است در اینکه امتحان هم با
نعمت و هم با
نقمت میشود، نظیر آن
آیه:
(وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَةً وَ اِلَیْنا تُرْجَعُونَ) (و شما را با بدیها و خوبیها آزمايش مىكنيم و به سوى ما بازگردانده مىشويد.)
است.
و همچنین
آیهی:
(فَاَمَّا الْاِنْسانُ اِذا مَا ابْتَلاهُ رَبُّهُ فَاَکْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَیَقُولُ رَبِّی اَکْرَمَنِ) (امّا انسان هنگامى كه پروردگارش او را براى آزمايش، گرامى مىدارد و
نعمت مىبخشد
مغرور مىشود و مىگويد: «پروردگارم مرا گرامى داشته است!»)
علی هذا
نعمت و بلا هر دو امتحان است. نمیشود گفت: صاحب
نعمت در نزد
خدا عزیز و شخص مبتلا در پیش خدا خوار است، باید دید در مقابل
نعمت و بلا، چه عملی و چه
صبری و یا
شکری و
عبرتی از وی دیده میشود.
(هَلْ اَدُلُّکَ عَلی شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَ مُلْکٍ لا یَبْلی) «آیا تو را به درخت همیشگی و به پادشاهی که کهنه نمیشود و همیشگی است راهنمائی کنم؟»
(یَوْمَ تُبْلَی السَّرائِرُ فَما لَهُ مِنْ قُوَّةٍ وَ لا ناصِرٍ) «روزی که نهانها امتحان شوند پس برای او نه نیروئی است که آنها را بپوشاند و نه کمکی.»
مراد از سرائر، اعمال و افکار آدمی است و امتحان شدن آنها توام با ظهور حقائق آنهاست لذا بعضی «تبلی» را آشکار شدن گفتهاند، قریب به این مضمون است
آیهی:
(هُنالِکَ تَبْلُوا کُلُّ نَفْسٍ ما اَسْلَفَتْ) «در آنجا هر نفس آنچه را از پیش فرستاده امتحان میکند.»
و بد و خوب آن را میداند و آن توام با آشکار شدن عمل است.
(وَ اِذْ نَجَّیْناکُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذابِ یُذَبِّحُونَ اَبْناءَکُمْ وَ یَسْتَحْیُونَ نِساءَکُمْ وَ فی ذلِکُمْ بَلاءٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَظیمٌ) (و نيز به ياد آوريد آن زمان كه شما را از چنگال فرعونيان رهايى بخشيديم؛ كه همواره شما را به بدترين صورت آزار مىدادند: پسران شما را سرمىبريدند و زنان شما را براى كنيزى زنده نگه مىداشتند و در اينها آزمايش بزرگى از طرف پروردگارتان بود.)
در این
آیه، ممکن است
(ذلِکُمْ) اشاره به
عذاب و ممکن است اشاره به
(نَجَّیْناکُمْ) باشد، در صورت اوّل به معنی مصیبت و اندوه و در صورت دوّم امتحان
نعمتی است.
در
المنار به هر دو اشاره گرفته است.
همچنین است
آیه ۱۴۱ اعراف و
۶ ابراهیم (وَ لِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنینَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً) (و خدا مىخواست تا
مؤمنان را از اين طريق به خوبى امتحان كند.)
طبرسی در ذیل
آیه ۴۹ بقره میگوید: بلاء در
خیر و شرّ هر دو به کار میرود و
اِبْلَاء فقط در
انعام، علی هذا مراد از ابلاء در
آیه فوق امتحان نیکوست.
راجع به امتحان که امتحان خداوندی چگونه است؟ به «فتن» رجوع شود.
•
قرشی بنابی، علیاکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «بلی»، ج۱، ص۲۲۹-۲۳۰.