بررسی طرق فرار از ربا (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب « بررسى طرق فرار از ربا» مباحثى در باب
مسائل مستحدثه ربا و
حیله‌های شرعی فرار از آن است كه توسط
آیت الله ناصر مکارم شیرازی در دروس خارج فقه مطرح و توسط جناب آقاى
ابوالقاسم علیان‌نژاد تدوين و با درج پاورقى‌هايى، به فارسى چاپ و منتشر شده است. تدوين‌گر در پايان كتاب به فهرست موضوعات بسنده كرده و در پاورقى، منابع اعم از آيات و روايات و اقوال و آدرس آنها را ذكر و در برخى موارد به توضيح لغات و ذكر حواشى متناسب با متن پرداخته است.
ايشان در سال ۱۳۴۵ هجرى قمرى در شهر
شیراز در ميان يك خانواده مذهبى كه به فضائل نفسانى و مكارم اخلاقى معروفند ديده به جهان گشود.
معظم له تحصيلات ابتدايى و دبيرستانى خود را در شيراز به پايان رسانيد. هوش و حافظه قوى و استعداد سرشار، وى را در محيط مدرسه در رديف شاگردان بسيار ممتاز قرار داده بود و چه بسا در يك سال، دو كلاس را طى مى‌نمود. شرايط آن روز
ایجاب مى‌كرد كه اين نوجوان با چنين نبوغ و استعداد فوق العاده، راه دانشگاه را پيش گيرد و اندوخته‌هاى علمى خود را در طريق كسب درجات ظاهرى به كار اندازد، ولى دست تقدير و عنايات پروردگار جهان و تمايلات باطنى ايشان به شناسايى عميق معارف و حقايق اسلام، توجه اين نابغه نورس را به سوى علوم اسلامى معطوف ساخت- بخصوص كه پس از شهريور سال ۱۳۲۰ شرايط دگرگون گرديد و مدارس و معارف اسلامى از نو رونق گرفت.
ايشان در حدود ۱۴ سالگى رسما دروس دينى را در( مدرسه آقا باباخان شيراز) آغاز كردند و در مدت اندكى نيازهاى خود را از علوم: صرف، نحو، منطق، بيان و بديع تأمين نمودند. سپس توجه خود را به رشته فقه و اصول معطوف ساختند و به خاطر نبوغ فوق العاده‌اى كه داشتند مجموع دروس مقدماتى و سطح متوسط و عالى را در مدتى نزديك به چهار سال به پايان رساندند. معظم له براى آشنايى با نظرات و افكار اساتيد بزرگ حوزه‌هاى عظيم شيعه در سال ۱۳۶۹ ه. ق وارد حوزه علميه
نجف اشرف گرديد و در آنجا در دروس اساتيد عالى مقام و بزرگى همچون آيات عظام: آقاى حكيم و آقاى خوئى و آقاى
عبدالهادی شیرازی و اساتيد برجسته ديگر- قدس الله اسرارهم- شركت جستند. معظم له در سن ۲۴ سالگى به اخذ اجازه
اجتهاد مطلق از محضر دو نفر از آيات بزرگ نجف نائل شدند. حضرت
آیت الله العظمی مکارم شیرازی بعد از بازگشت به ايران به تدريس سطوح عالى و سپس خارج اصول و
فقه پرداختند و قريب ۲۸ سال است كه حوزه گرم درس خارج ايشان مورد استقبال طلاب و بسيارى از كتب مهم فقهى را پس از تدريس به رشته تحرير درآورده‌اند. در حال حاضر حوزه درس خارج ايشان يكى از پرجمعيت‌ترين دروس
حوزه علمیه شيعه است و قريب به دو هزار نفر از طلاب و فضلاى عاليقدر از محضر ايشان استفاده مى‌كنند.
موضوع
حیله‌های شرعی فرار از ربا از مباحث مهم فقهى و اقتصادى و مورد ابتلاى جامعه مى‌باشد. گروهى از مؤسسات اقتصادى به ويژه بانك‌ها براى فرار از
ربا به آنها پناه مى‌برند. اين خود انگيزه شده تا صاحب اثر به بررسى بپردازد كه آيا تمسك به اين حيله‌ها به طور كلى جايز است يا مى‌توان تفصيل قايل شد.
در آغاز كتاب پيشگفتارى درج و سپس تدوين‌گر مطالب اصلى را در ۷ فصل تدوين كرده است. مباحث به شيوه تحليلى و استدلالى ارائه شده است.
مؤلف در مقدمه مردم را به ۴ گروه تقسيم كرده و معتقد است
رباخواری يكى از گناهان شايع در محيطهاى اقتصادى است و پناه بردن به حيله‌هاى شرعى اگرچه در ابواب مختلف
فقه قابل مشاهده است; ولى در ربا مشهودتر مى‌باشد. لذا بر آن شده است كه طرق و حيله‌هاى فرار را مورد بحث و بررسى و تحليل فقهى قرار داده، دلايل و مستندات هريك را يك احصاء و راه صحيح از نادرست را بيان دارد.
مباحث مقدماتى به طرح پرسش‌هايى در باب حيله‌ها
اختصاص دارد و در ادامه به ذكر اقسام ربا شامل رباى معاملاتى و رباى قرض و
فلسفه تحريم ربا پرداخته است مولف، پايه‌گذار حيله‌هاى شرعى را به
استناد آيات قرآنى- در ماجراى
یوم السبت - قوم يهود مى‌داند.
وى در فصلى ديگر انواع طرق فرار از ربا را با ذكر مصاديق و مثال با توجه به
ربای معاملاتی و قرض بيان كرده و در ادامه به بررسى آراى فقهى و نظرات ۴ گانه‌اى كه شامل تمسك به قواعد و عمومات
ادله معاملات مثل روايات
خاصه است پرداخته و سپس
ادله هر نظريه را مورد نقد و بررسى قرار داده و روايات را از نظر سندى و متنى تحقيق مى‌كند.
در فصل ديگر از تعارض روايات جواز تمسك به حيله‌هاى فرار از ربا با فلسفه
حرمت ربا و هم‌چنين تعارض آنها با روايات عدم جواز سخن گفته، روايات جواز را حمل بر صورت
اضطرار كرده است.
در پايان پس از بيان اقسام حيله‌هاى فرار از ربا، به بررسي چهار نوع نظر و فتواى خويش در هر قسمت مى‌پردازد.
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
