برج‌سازی فرعون (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در این مقاله به بررسی دستور
فرعون به برج‌سازی برای اینکه از خدای موسی اطلاعاتی بدست آورد البته این شیطنتی بیش نبود تا عوام مردمش را بفریبد.
و قال فرعون... فاوقد لی یـهـمـن علی الطین فاجعل لی صرحا...
«
فرعون گفت: ای جمعیت (درباریان! ) من خدائی جز خودم برای شما سراغ ندارم! (اما برای تحقیق بیشتر) ای هامان آتشی بر گل بیفروز! (و آجرهای محکم بساز) و برای من برج بلندی ترتیب ده، تا از خدای موسی خبر گیرم هر چند من گمان می‌کنم او از دروغگویان است!».
در اینجا با نهمین صحنه از این
تاریخ پرماجرا و آموزنده مواجه می‌شویم و آن صحنه‌سازی فرعون بوسیله ساختن برج معروفش برای بیرون کردن موسی از میدان است.
می‌دانیم یکی از سنت‌های سیاست‌بازان کهنه‌کار این است که هرگاه حادثه مهمی بر خلاف میل آنها واقع شود برای منحرف ساختن افکار عمومی از آن فورا دست به کار آفریدن صحنه تازه‌ای می‌شوند که افکار توده‌ها را به خود جلب و از آن حادثه نامطلوب منحرف و منصرف کنند.
به نظر می‌رسد که داستان ساختن برج عظیم بعد از ماجرای مبارزه
موسی با ساحران بوده، چرا که از
سوره مؤمن در
قرآن مجید استفاده می‌شود که این کار در هنگامی بود که فرعونیان نقشه قتل موسی را می‌کشیدند، و
مؤمن آل‌فرعون به
دفاع از او برخاسته بود. و می‌دانیم قبل از مبارزه موسی علیه‌السّلام با ساحران چنین سخنی در کار نبود، بلکه برنامه تحقیق درباره موسی و کوبیدن او از طریق ساحران در جریان بود. و از آنجا که قرآن مجید جریان مبارزه موسی را با ساحران در
سوره‌های طه و
اعراف و
یونس و
شعراء بیان کرده است در اینجا از بیان آن صرفنظر نموده، تنها به مساءله بنای برج پرداخته که تنها در این
سوره و سوره مؤمن مطرح شده است.
و قال فرعون یـهـمـن ابن لی صرحا...
«فرعون گفت: ای هامان! برای من بنای مرتفعی بساز شاید به وسائلی رسم».
در این
آیه فرعون به
وزیر خود
هامان دستور می‌دهد: برایش بنای بلندی بسازد، تا به وسیله آن از اله موسی اطلاعی به دست آورد، و گویا این دستور را در اثنای بگومگویش با مؤمن آل فرعون، و بعد از منصرف شدن از کشتن موسی داده، و به همین جهت در بین موعظه‌های مؤمن نامبرده و احتجاجات او واقع شده.
مقصود از فرعون از اینکه به وزیر خود گفت: یا هامان ابن لی صرحا ابلغ الاسباب...
کلمه (صرح)- به طوری که صاحب
مجمع البیان گفته - به معنای بنایی است که از
چشم بیننده، هر قدر هم دور باشد پوشیده نماند. و کلمه (اسباب) جمع (سبب) است که به معنای هر چیزی است که به وسیله آن به مقصد و
هدف دور خود برسی.
و جمله (لعلی ابلغ الاسباب) به منزله تعلیلی است برای دستور مزبور، و معنایش این است که: اگر به تو دستور می‌دهم برای من برج بلندی بسازی، علتش این است که امیدوارم به وسیله آن و با صعود بر بالای آن به اسباب دست یابم.
و قال فرعون یـایها الملا ما علمت لکم من الـه غیری فاوقد لی یـهـمـن علی الطین فاجعل لی صرحا لعلی اطلع الی الـه موسی وانی لاظنه من الکـذبین.
در این
آیه فرعون به
وزیر خود هامان دستور می‌دهد: برایش بنای بلندی بسازد، تا به وسیله آن از اله موسی اطلاعی به دست آورد، و گویا این دستور را در اثنای بگومگویش با مؤمن آل فرعون، و بعد از منصرف شدن از کشتن موسی داده، و به همین جهت در بین موعظه‌های مؤمن نامبرده و احتجاجات او واقع شده.
مقصود از فرعون از اینکه به وزیر خود گفت: یا هامان ابن لی صرحا ابلغ الاسباب...
کلمه ((صرح)- به طوری که صاحب مجمع البیان گفته - به معنای بنایی است که از
چشم بیننده، هر قدر هم دور باشد پوشیده نماند. و کلمه (اسباب) جمع (سبب) است که به معنای هر چیزی است که به وسیله آن به مقصد و
هدف دور خود برسی.
و جمله (لعلی ابلغ الاسباب) به منزله تعلیلی است برای دستور مزبور، و معنایش این است که: اگر به تو دستور می‌دهم برای من برج بلندی بسازی، علتش این است که امیدوارم به وسیله آن و با صعود بر بالای آن به اسباب دست یابم.
و قال فرعون یـهـمـن ابن لی صرحا لعلی ابلغ الاسبـب• اسبـب السمـوت فاطلع الی الـه موسی وانی لاظنه کـذبا...
«فرعون گفت: ای هامان! برای من بنای مرتفعی بساز شاید به وسائلی رسم.
وسائل (صعود به) آسمان‌ها، تا از خدای موسی آگاه شوم، هر چند گمان می‌کنم او دروغگو باشد، این‌چنین اعمال بد
فرعون در نظرش زینت داده شده بود، و او را از راه
حق باز داشت، و توطئه فرعون (و فرعون صفتان) جز به نابودی نمی‌انجامد».
(فاطلع الی اله موسی) تا بر خدای موسی مشرف شوم. گویا خواسته بگوید: آن اله که این
مرد به سوی آن
دعوت می‌کند، و
موسی هم به سوی آن می‌خواند، در
زمین نیست، چون در زمین، غیر از من اله دیگر وجود ندارد، پس اگر باشد لابد در
آسمان است، پس برایم برجی بساز، شاید که من با صعود بر بالای آن، به اسباب آسمانی که نهانی‌های آسمان را کشف می‌کند، دست یابم، و از راه آن اسباب کشف کنم که اله موسی کجا است، چون من موسی را دروغگو می‌پندارم.
بعضی از مفسرین گفته‌اند: مراد فرعون این بوده که برایش رصد‌خانه‌ای بسازند و در آن رصد‌خانه اوضاع آسمانی را زیر نظر بگیرند، باشد که به این وسیله به چیزی دست یابد که با آن بر وجود اله موسی
استدلال کند، چون از وسایل زمینی ماءیوس شده، و از این راه نتوانسته دلیلی پیدا کند. و این توجیه توجیه خوبی است.
به هر حال معنای سخن فرعون هر چه باشد، با هیچ یک از مذاهب وثنیت سازگار نیست و بعید نیست که خواسته به این وسیله مردم را نومید کند، و یا آنکه اصلا از مذاهب وثنیت آگاهی نداشته - و از ستمگران هر چه بگویی برمی آید.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۱۹۱، برگرفته از مقاله «برج‌سازی فرعون».
