باعث در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
باعث به معنی برانگیزاننده پیامبران به
نبوت و انسانها پس از
مرگ، از
اسما و
صفات الهی است.
باعث اسم فاعل از مصدر «بَعْث» (برانگیختن) و در لغت به معنای برانگیزنده است.
واژه بَعْث به حسب موارد استعمال و به اعتبار متعلَّق آن در معانی توجیه (گرداندن)، ارسال (فرستادن)، اهباب (وزاندن)، ایصال
(رساندن) و مانند آن همچون
تنبیه (بیدار ساختن) به کار رفته است.
باعث در حقیقت به معنای ایجاد کننده
انگیزه در موجود و خارج کننده آن از حالت تساوی و مایل ساختن آن به سَمْتی خاص است، گرچه معنای مذکور با توجه به اختلاف موارد استعمال مستلزم معانی گوناگونی است. واژه باعث که براساس روایات از
اسمای حسنای الهی است
در
قرآن کریم صریحاً نیامده؛ اما مشتقات ماده آن ۶۷ بار در قرآن به کار رفته
و بیش‌تر در موارد زنده کردن و زنده شدن پس از مرگ، اعم از
حیات دوباره در روز
قیامت که از آن به
حشر و
معاد تعبیر می‌شود و نیز فرستادن انبیا به کار رفته است.
مفسران با توجه به موارد استعمال
بعث و مشتقات آن در قرآن کریم معانی متعددی از آن گرفته‌اند که عبارت است از:
۱.
الهام کردن؛ در ماجرای
قتل هابیل خداوند به کلاغی الهام کرد تا زمین را بکاود
:«فَبَعَثَ اللّهُ غُرابًا یَبحَثُ فِی الاَرضِ...».
۲.
جعل و قرار دادن؛ در داستان
طالوت خداوند وی را زمامدار و فرمانده سپاه قرار داد:
«اِنَّ اللّهَ قَد بَعَثَ لَکُم طالوتَ مَلِکًا...».
۳. بیدار کردن از
خواب :«و هُوَ الَّذی یَتَوَفّکُم بِالَّیلِ ویَعلَمُ ما جَرَحتُم بِالنَّهارِ ثُمَّ یَبعَثُکُم فیهِ لِیُقضی اَجَلٌ
مُسَمًّی... اوست که (
روح ) شما را به شب برمی‌گیرد و آنچه در روز کرده باشید می‌داند. سپس شما را در روز برمی‌انگیزد تا مدتی نامبرده سپری شود».
یعنی در روز شما را از خواب بیدار می‌کند.
برخی این معنا را گسترش داده و آن را شامل بیدار کردن آفریدگان از خواب
برزخ و ورود به عرصه
محشر دانسته
و گفته‌اند:همان‌گونه که حیات دنیوی در مقایسه با
حیات برزخی خواب است حیات برزخی نیز در مقایسه با حیات اخروی و حضور در پیشگاه خداوند قادر، خواب است
:«مَن بَعَثَنا مِن مَرقَدِنا...».
۴. مسلط کردن:«بَعَثنا عَلَیکُم عِبادًا لَنا اولی بَأس شَدید... بندگانی از خود را که سخت نیرومندند بر شما برمی‌گماریم (مسلط می‌کنیم)».
۵. فرستادن انبیا و رسل
:«فَبَعَثَ اللّهُ النَّبِیّینَ مُبَشِّرینَ و مُنذِرینَ...».
۶. زنده گردانیدن پس از
مرگ ، اعم از این‌که در
دنیا و به معنای رجعت:«ثُمَّ بَعَثنکُم مِن بَعدِ مَوتِکُم»
یا زنده کردن در
قیامت و
حشر باشد:«ثُمَّ اِنَّکُم یَومَ القِیمَةِ تُبعَثون».
۷. بیرون آوردن از
قبر :«اَنَّ اللّهَ یَبعَثُ مَن فِی
القُبور».
برخی از شارحان
اسمای الهی نیز برای باعث معانی گوناگونی ذکر کرده‌اند که مانند معانی گذشته لازمه معنای اصلی باعث است؛ از جمله: نگهدارنده بنده در هنگام سقوط و دستگیری کردن از وی
، پناه دهنده بندگان در هنگام عجز و ناتوانی و قبول کننده
توبه بعد از
گناه ، وادار کننده بندگان به کارهای سترگ و ارزشمند و بازدارنده از وسوسه‌های شیطانی
، برانگیزاننده انسانها به طاعت و فرمانبرداری
و پاک کردن دلهایشان از هوا و هوس و مبرا کردن اعمالشان از پلشتی و دنس،
برانگیزاننده اراده‌ها برای دستیابی به مقام توحید
و آشکار کننده آنچه در عالم غیب است.
الاسماء و الصفات؛ الاسنی فی شرح الاسماء الحسنی؛ بحار الانوار؛ بصائر ذوی التمییز؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ ترتیب کتاب العین؛ روض الجنان و روح الجنان؛ شرح الاسماء او شرح دعاء الجوشن الکبیر؛ الکافی؛ لسان العرب؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ مفردات الفاظ القرآن؛ المعجم الاحصائی لالفاظ القرآن الکریم؛ موسوعة له الاسماء الحسنی.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص، برگرفته از مقاله«باعث».
