اَقْبَرَه (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَقْبَرَهُ: (ثُمَّ أَمَاتَهُ فَأَقْبَرَهُ) از مادّۀ «
قبر» و آن محلی است که
مرده را در آن
دفن کنند و به خاک سپارند.
به موردی از کاربرد
اَقْبَرَهُ در
قرآن، اشاره می‌شود:
این آیه به مرحلۀ پایانی عمر
انسان اشاره می‌کند و می‌فرماید: «بعد او را میراند و در قبر پنهان نمود»
(ثُمَّ اَمٰاتَهُ فَاَقْبَرَهُ) در این آیه، مسلّماً «اماتة» به معنی «میراندن» کار خداست، ولی مسئله پنهان ساختن در قبر به ظاهر کار
انسان است، امّا از آنجا که
عقل و هوش لازم برای این کار و همچنین وسایل دیگر را
خداوند فراهم ساخته این کار به او نسبت داده شده است. بعضی گفته‌اند منظور از نسبت دادن این کار به خدا این است که او برای
انسان قبری آفریده و آن دل خاک است. و بعضی نیز این جمله را به معنی حکم تشریعی و دستور الهی دربارۀ دفن کردن اموات دانسته‌اند.
و به هر حال یکی از احترامات خداوند نسبت به نوع بشر همین برنامۀ دفن اجساد آنهاست، چرا که اگر راهی برای دفن وجود نداشت و یا دستوری در این زمینه صادر نشده بود و جسد آدمی روی زمین می‌ماند و متعفن می‌گشت و سپس طعمۀ حیوانات درنده و پرندگان می‌شد، ذلت و خواری عجیبی بود. بنابراین الطاف الهی نه تنها شامل حال
انسان در حیات دنیاست که بعد از
مرگ نیز مشمول الطاف اوست.
از این گذشته دستور به دفن کردن بدن مردگان (بعد از
غسل و
کفن و
نماز) دستوری است الهام‌بخش که
مردۀ انسانها باید از هر نظر پاک و محترم باشد تا چه رسد به زند‌ه‌ی آنها.
این نکته نیز قابل توجه است که مسئله مرگ در این
آیه نیز در عداد نعمتهای الهی ذکر شده و اگر دقت شود مطلب همین‌گونه است، چرا که اولا مرگ مقدمه‌ای است برای آسودگی از رنج‌های این جهان و انتقال به سرای دیگر که عالمی است بسیار گسترده‌تر، و ثانیا مرگ نسل‌های موجود سبب می‌شود که جا برای نسل‌های آینده گشوده شود و نوع
انسان طی نسل‌ها تداوم و تکامل یابد و در غیر این صورت چنان عرصه بر انسانها تنگ می‌شد که زندگی کردن در روی زمین غیرممکن بود.
جالب این که همین معنی ضمن اشاره لطیفی در
سوره الرحمن آیات ۲۶ تا
۲۸ نیز آمده است آنجا که می‌فرماید:
(کُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍ • وَ یَبْقی وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلالِ وَ الْاِکْرامِ • فَبِاَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ) «تمام کسانی که روی زمین زندگی می‌کنند می‌میرند، تنها ذات ذوالجلال و گرامی پروردگار باقی می‌ماند، پس کدامین نعمت از نعمتهای پروردگارتان را انکار می‌کنید؟»
مطابق این آیات، مرگ یکی از نعمتهای بزرگ خداست. آری
دنیا با تمام نعمت‌هایش زندانی است برای
مؤمن و خروج از این دنیا آزاد شدن از این زندان است و از این گذشته نعمتهای فراوان الهی گاه برای گروهی مایۀ غفلت و بی‌خبری می‌شود و یاد مرگ پرده‌های غفلت را می‌درد و از این نظر نیز نعمتی است و هشداری، از همه گذشته زندگی دنیا اگر ادامه یابد مسلما ملال‌آور و خسته‌کننده است، نه همچون زندگی
آخرت که سرتاسر نشاط و خوشدلی است.
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
كلمه اماته به معناى تحقق دادن به مرگ
انسان است، و مراد از إقبار دفن كردن
مرده آدمى و پوشاندنش در شكم زمين است، البته اين بر اساس غالب است، كه عادت مردم بر آن جارى شده، و به همين جهت نسبت در گور كردن را به خداى تعالى داده، چون او (بوسيله كلاغ در داستان هابيل) هدايتشان كرده و يا به دلها الهام كرد كه مردگان خود را دفن كنند پس اين عمل با خداى تعالى نسبتى دارد، همانطور كه به خود مردم هم نسبتى دارد.
بعضى گفته‌اند: منظور از اقبار اين است كه خداى تعالى او را صاحب قبر كرد، يعنى دستور داد زنده‌ها، او را دفن كنند، و با اين عمل
مرده او را احترام نموده، از اينكه جيفه‌اش متعفن شود، و مردم از بوى آن متنفر و متاذى گردند جلوگيرى نموده. ليكن وجه قبلى با سياق آيات مناسب‌تر است، چون آيات در اين زمينه سخن دارند كه تدبير تكوينى خداى تعالى را گوشزد كنند، نه تدبير تشريعى او را، كه يكى از آن تشريع حكم غسل و كفن و دفن اموات است.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «اَقْبَرَهُ»، ج۳، ص۵۳۴-۵۳۶.
