انشعابات شیعه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
انشعاب در تمام مذاهب و ادیان مخصوصاً ادیان
آسمانی و حتی در شعب آن‌ها نیز، رخ داده است.
شیعه، که به پیروان و معتقدانِ
امامت بلافصل
حضرت علی (علیه‌السّلام) اطلاق می‌شود، نیز در طول
تاریخ از این انشعابات مستثنی نبوده است.
هر مذهبی یک سلسله مسائلی دارد که اصول اولیۀ آن
مذهب را شکل می‌دهد و مسائل دیگری نیز در این مذاهب وجود دارد که در درجه دوم واقعند. اختلاف
اهل مذهب در چگونگی مسائل اصلی و نوع آن‌ها با حفظ اصل مشترک، انشعاب نامیده می‌شود.
انشعاب در تمام مذاهب و ادیان مخصوصاً ادیان
آسمانی و حتی در شعب آن‌ها نیز، رخ داده است.
شیعه (که به پیروان و معتقدانِ
امامت بلافصل
حضرت علی (علیه‌السّلام) اطلاق می‌شود) نیز در طول تاریخ از این انشعابات مستثنی نبوده است. البته در زمان سه امام نخست (امام علی،
حسن و
حسین (علیهم السّلام)) به دلیل اعتقاد شیعیان به امامت مخصوص ایشان، هیچ انشعابی در مذهب شیعه به وجود نیامده ولی بعد از
شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) بین شیعیان بر سرِ تعیین امام
اختلاف افتاد و از آن زمان تا
غیبت حضرت مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) فرقه‌های زیادی در مذهب شیعه پدیدار شدند. مورخان، فِرَق اصلی شیعه را به پنج گروه تقسیم کرده‌اند:
کیسانیه گروهی بودند که بعد از شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) به امامت
محمد بن حنفیه معتقد شدند و گفتند که پس از حسن و حسین (علیهم السّلام) کسی نزدیک‌تر از محمدبن حنیفه به
امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام) نبود. بعد از درگذشت محمدبن حنفیه، پیروان او به فرقه‌هایی تقسیم شدند. مهم‌ترین این فرقه‌ها عبارتند از:
ا) کربیّه: یاران ابوکرب ضریر بودند که اعتقاد داشتند محمدبن حنفیّه نمرده است بلکه غایب شده و دوباره خروج خواهد کرد.
ب)هاشمیه: گروهی از کیسانیه که
مرگ محمدبن حنفیه را پذیرفتند و ابوهاشم را جانشین او دانستند.
ج) حریانیه: امامت را بعد از ابوهاشم حق برادرش
حسن‌بن محمدبن حنفیه می‌دانستند.
د) عباسیه: طرفداران امامت محمّدبن‌علی‌بن‌عبدالله‌بن‌عباس بعد از ابوهاشم بودند.
بعد از شهادت
امام سجاد (علیه‌السّلام) گروهی از شیعیان به امامت زیدبن‌علی معتقد شدند گروه
زیدیه نیز به فرقه‌هایی تقسیم می‌شوند:
ا)
جارودیه: پیروان ابوالجارود زیادبن‌متدر که در سال ۱۵۰ ق به وجود آمدند.
ب)
بتریه (صالحیه): پیروان حسن‌بن‌صالح‌بن‌حی که در سال ۱۶۸ق به وجود آمدند.
ج)
جریریه (سلیمانیه): پیروان سلیمان‌بن‌جریر هستند که در سال ۱۶۸ق به وجود آمدند.
گروهی که بعد از شهادت امام جعفر صادق (علیه‌السّلام)، اسماعیل پسر بزرگ امام صادق (علیه‌السّلام) را که در حال حیات پدر از دنیا رفته بود، امام دانستند. فرق
اسماعیلیه عبارتند از:
ا) اسماعیلیه خالصه: گروهی که به امامت اسماعیل فرزند ارشد امام صادق (علیه‌السّلام) معتقد بودند و به زنده‌بودن و
مهدویت او نیز اعتقاد داشتند.
ب) مبارکیه: گروهی که
مرگ اسماعیل را پذیرفته و معتقد به امامت محمدبن اسماعیل شدند.
ج)
قرامطه: پیروان حمدان قرمط که قائل به مهدویت و امامت محمدبن اسماعیل بودند و در
سال ۲۷۰ هجری به وجود آمدند.
د)
فاطمیان: پیروان عبیدالله المهدی که در سال ۲۹۶ هجری در
آفریقا ادّعای امامت کرد.
خ) دروزیان: گروهی از فاطمیان که به الوهیت الحاکم به امرالله معتقد بودند.
ه) تداریان: به گروهی از فاطمیان در
ایران که به امامت تدار فرزند ارشد المستنصر معتقد شدند.
و) طیبیان: گروهی از فاطمیان که به امامت طیب فرزند آمر معتقد شدند.
ی) مستعلیان: گروهی از فاطمیان که به امامت مستعلی
فرزند کوچک المستنصر معتقد شدند.
گروهی از شیعیان که به الوهیت و حلول خدا در
ائمه و یا به
تناسخ معتقدند. از جمله
غلات می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
۱) اهل حق: یا علی‌الهیان که معتقدند که خدا در علی (علیه‌السّلام)
حلول کرده و با
جسم وی متحد شده است.
۲) نصیریه: پیروان محمدبن نصیر نمیری که معتقد به خدا بودن حضرت علی (علیه‌السّلام) هستند و مرتبۀ علی (علیه‌السّلام) را از
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بالاتر می‌دانند.
۳) سبائیه: پیروان عبدالله‌بن‌سبا که معتقدند رعد
آسمان صدای علی (علیه‌السّلام) و
برق آسمان شمشیر اوست.
نام عمومی فرقه‌هایی می‌باشد که به امامت بلافصل حضرت علی‌بن ابی طالب (علیه‌السّلام) و فرزندان او قائل هستند و منتظر
قیام یکی از علویان هستند، اما به طور خاص به فرقۀ اثنی‌عشریه اطلاق می‌شود که به دوازده امام قائلند که اولین ایشان حضرت علی (علیه‌السّلام) و آخر ایشان
حضرت مهدی (علیه‌السّلام) می‌باشد.
۱) نوبختی، حسن بن موسی، فرق‌الشیعه، ترجمۀ محمدجواد مشکور، ص۴۷.
۲) نوبختی، حسن بن موسی، فرق‌الشیعه، ترجمۀ محمدجواد مشکور، ص۵۸.
۳) نوبختی، حسن بن موسی، فرق‌الشیعه، ترجمۀ محمدجواد مشکور، ص۵۵.
۴) آقانوری، علی، خاستگاه تشیع و پیدایش فرقه‌های شیعی در عصر امامان، ص۲۷۰- ۲۷۲.
۵) طباطبائی، محمدحسین، شیعه در اسلام، ص۳۳.
۶) فرمانیان، مهدی، درسی نامۀ تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ص۱۴۸-۳۹.
۷) نوبختی، حسن بن موسی، فرق‌الشیعه، ترجمۀ محمدجواد مشکور، ص۱۵۱- ۱۵۹.
۸) نوبختی، حسن بن موسی، فرق‌الشیعه، ترجمۀ محمدجواد مشکور، ص۱۴۷- ۱۴۸.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «انشعابات شیعه»، تاریخ بازیابی۹۵/۱۰/۱۷.
