انحلال ساواک
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ساواک (اسفند ۱۳۳۵ - بهمن ۱۳۵۷)، با نام
سازمان اطلاعات
و امنیت کشور، مهم‌ترین نهاد امنیتی
و اطلاعاتی
ایران که در تاریخ ۲۳ اسفند ۱۳۳۵ توسط
آمریکا تاسیس
و قانون آن در
مجلس سنا و مجلس شورای ملی، تصویب شد. هدف اصلی
تشکیل ساواک تامین
امنیت و حفظ ثبات
رژیم پهلوی بود.
ساواک نقش مهمی در سرکوب عناصر ضد نظام سلطنتی داشت. این
سازمان با ایجاد جو خفقان، رعب
و وحشت
و اعمال شکنجه
های غیرانسانی، یکی از عمده‌ترین دلائل گسترش نارضایتی عمومی
و گرایش نهائی مردم
به سوی تحرکات انقلابی
و به سقوط کشاندن نظام سیاسی حاکم بر کشور بود. از این‌رو با توجه
به سوابق
و عملکرد این نهاد در ایجاد نارضایتی عمومی، عوامل حکومت پهلوی بر آن شدند با انحلال این
سازمان، فضای ملتهب کشور را آرام نمایند. این موضوع در نهایت با طرح پیشنهاد انحلال ساواک توسط
بختیار در ۴ بهمن ماه سال ۱۳۵۷
به عنوان لایحه انحلال ساواک در مجلس ملی
و مجلس سنا
به تصویب می‌رسد. در واقع انحلال این
سازمان یکی از راهکارهای حکومت برای آرام کردن مردم بود.
پس از
کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، با وجود همکاری
ارتش و شهربانی برای ایجاد امنیت
و حفظ ثبات پایه
های رژیم، هنوز رابطه‌ای منسجم
و سازمان‌یافته بین تمام ارگان
های ضد مردمی
و سرکوبگر ـ که از دید رژیم لازم
به نظر می‌رسید ـ
به وجود نیامده بود، از این‌رو
محمدرضا شاه در صدد تثبیت پایه
های حکومت خود برآمد. از طرف دیگر
انگلیس و ایالات متحده آمریکا ـ که منافع عمده‌ای در ایران
و منطقه داشتند ـ حفظ امنیت
و تثبیت حکومت دیکتاتوری
و استبدادی محمدرضا شاه را ضروری می‌دانستند. لذا با همکاری رژیم
به تشکیل و تقویت نیروهای پلیس
و امنیتی آن همت گماشتند، ساواک مهم‌ترین نهاد امنیتی
و اطلاعاتی بود که در تاریخ ۲۳ اسفند ۱۳۳۵ توسط آمریکا تاسیس شد
و پس از تصویب قانون آن در مجلس سنا
و مجلس شورای ملی، کار خود را رسما از سال ۱۳۳۶ آغاز کرد.
تشکیل ساواک در ابتدا دلایل مختلفی داشت؛ از جمله: رسوایی شدید فرمانداری نظامی
و شیوه
های آن، وجود تضاد میان ادعاهای دولت مبنی بر وجود آزادی
و ادامه حکومت نظامی، نیاز
به دستگاه جاسوسی منظم‌تر از رکن دوم ارتش
و آگاهی شهربانی را می‌توان نام برد.
علت اصلی
و هدف اصلی از
تشکیل ساواک را تامین امنیت
و حفظ ثبات
رژیم پهلوی می‌توان دانست.
مادّه اول قانون
تشکیل ساواک، هدف از تاسیس آن
سازمان را این‌گونه بیان می‌کند: «برای حفظ امنیت کشور
و جلوگیری از هر گونه توطئه که مضرّ
به منافع عمومی است،
سازمانی به نام اطلاعات
و امنیت کشور ـ
وابسته به نخست‌وزیری ـ
تشکیل می‌شود
و رئیس ساواک سمت معاونت نخست‌وزیر را داشته
و به فرمان اعلی‌حضرت همایون شاهنشاهی منصوب خواهد شد.»
آمریکا برای حفظ امنیت خود در
خاورمیانه به تشکیل ساواک در ایران مبادرت کرد تا منافع خود را در خاورمیانه حفظـ،
و مخالفان را سرکوب کند. بخش امنیت داخلی ساواک (اداره کلّ سوم) مهم‌ترین بخش
سازمانی در سراسر این دستگاه سرکوبگر بود
و گروه‌ها
و سازمان
های مختلف، همچون:
حزب توده،
جبهه ملی، روحانیان
و نیز افکار عمومی
و نهادهای همگانی چون: دانشگاه‌ها، آموزشگاه‌ها
و... را زیر نظر داشت. نقش داخلی ساواک از اختناق
و اعمال فشار محض، بسیار فراتر می‌رفت.
علاوه بر هدف اصلیِ حفظ امنیتِ داخلی
و حفظ پایه
های رژیم پهلوی، اهداف دیگری را نیز برای تاسیس ساواک می‌توان ذکر کرد:
شاه بنا
به خواست آمریکا ـ که
به طور طبیعی مخالف
مارکسیسم و کمونیسم بود ـ از ساواک برای جلوگیری از نفوذ کمونیسم
به ایران استفاده می‌کرد.
آمریکا با همین حربه تبلیغاتی (طرح مسئله خطر کمونیسم) ساواک را در ایران تاسیس کرد. شاه در کتاب «
پاسخ به تاریخ» خود، علت تاسیس ساواک را جنگیدن با خرابکاری کمونیست‌ها
و پایان‌دادن
به فعالیت
های مخرب
حزبی در داخل
و خارج
ذکر کرده است. در واقع، مسئله خطر کمونیسم، توجیه‌کننده حضور سیاسی، نظامی، اقتصادی آمریکا در ایران
و کشورهای منطقه بود.
یکی از وظایف مهمی که بر عهده ساواک گذاشته شده بود، سرکوب گروه
های مخالف رژیم بود. نیروهای چپ، گروه
های چریکی، جبهه ملی
و روحانیون از جمله گروه
های مخالف رژیم شاه بودند که ساواک برای مقابله با هر کدام حربه‌ای را در نظر گرفته بود. ساواک تا اواسط سال ۱۳۵۶ توانست با سیاست
های مختلف خود علیه مخالفان
و نیز کنترل دولت‌مردان
و کارمندان دولت
و....
به حفظ
و بقای حاکمیت رژیم پهلوی کمک کند. بنابراین می‌توان گفت که ساواک با اعمال شکنجه
های جسمی
و روانی مخالفان رژیم
و پخش شایعات
و تبلیغات کذایی
و در نتیجه ایجاد جو اختناق
و رعب
و وحشت در بین مردم از یک سو
و شناسایی
و سرکوب نیروهای مخالف سیاسی ـ مذهبی از سوی دیگر
و همچنین کنترل دولت مردان
و نمایندگان مجلسین
به سان چشم
و گوش شاه، نوعی امنیت ظاهری اما دروغین
و شکننده ایجاد نمود که حداکثر تا پاییز ۱۳۵۶ (اوج‌گیری انقلاب اسلامی) توانست
به بقای حاکمیت مطلقه پهلوی کمک نماید. اما با بالا گرفتن اعتراضات مردمی،
به ویژه اوج‌گیری نهضت مردمی ـ مذهبی
امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) ساواک دیگر نتوانست
به تداوم حیات رژیم کمک کند.
ساواک بر خلاف عملکرد خود در سال
های متمادی از تاسیس تا ۱۳۵۶، در روزهای اوج‌گیری نهضت مردم
و پیروزی انقلاب اسلامی عملاً از صحنه فعالیت دور افتاد
و فعالیت چشمگیری در سرکوب مبارزات از سوی این
سازمان دیده نشد. حتی تحلیل‌گران
و مفسرین اطلاعاتی ساواک نیز نتوانستند با ارائه راهحل
های به موقع
و مناسب جلوی رشد فزاینده
انقلاب اسلامی را بگیرند.
حفظ استعمار در ایران
و خاورمیانه
و نیز حفظ منافع دربار
و سرمایه‌داران:
تامین منافع
امپریالیسم، دربار
و زمینداران، از اهداف دیگر ساواک بود؛ زیرا آنها روحانیت، روشنفکران مبارز، کارگران
و دهقانان را مانعی در راه رسیدن
به اهداف خود می‌دیدند.
ساواک، وظیفه سرکوب این گروه
های مبارز را داشت. ساواک برای این سرکوب
و برای اهداف استعماری
به طور مداوم با
سازمان
های جاسوسی
سیا و موساد و نیز
سازمان
های جاسوسی
ترکیه و پاکستان ارتباط داشت.
اشاعه فرهنگ استعماری
و سرکوب فرهنگ انقلابی ضد امپریالیستی:
آمریکا برای حفظ
و تامین منافع خود، سعی داشت، فرهنگ اصیل مردم یک سرزمین را از بین ببرد
و فرهنگ مبتذل خود را غالب کند. سرکوب شدیدِ فرهنگ ملی ـ مذهبی
و ضد امپریالیستی، بعد از کودتای ۲۸ مرداد
به دستِ ساواک ـ که با خفقان
و سانسور همراه بود ـ نشان‌دهنده یورش سیا
و سایر
سازمان
های جاسوسی غرب
به سنّت
های اصیل مذهبی ـ ملی
و انقلابی جامعه بود. ساواک، وظیفه سرکوب فرهنگ ضد استعماری
و انقلابی مردم را بر عهده گرفت
و تمام تلاش خود را در اشاعه فرهنگ بی‌بند
و باری
به کار برد.
در ماده ۲ قانون
تشکیل ساواک، وظایف ساواک بدین قرار عنوان شده بود:
الف - تحصیل
و جمع‌آوری اطلاعات لازم برای حفظ امنیت کشور.
ب - تعقیب اعمالی که متضمّن قسمی از اقسام
جاسوسی است
و عملیات عناصری که بر ضد استقلال
و تمامیت کشور
و یا
به نفع اجنبی اقدام می‌کنند.
ج- جلوگیری از فعالیت جمعیت‌هایی که
تشکیل و اداره کردن آن غیرقانونی اعلام شده یا بشود
و همچنین ممانعت از
تشکیل جمعیت‌هایی که مرام
و یا رویه آنها مخالف قانون اساسی است.
د - جلوگیری از توطئه
و اسباب‌چینی بر ضدّ امنیت کشور.
ه - بازرسی
و کشف نسبت
به بزه
های مندرج در دیگر قوانین مصوب در ۱۳۱۴، ۱۳۱۰
و ۱۳۱۷.
بر طبق ماده ۳ این قانون، ماموران
سازمان اطلاعات
و امنیت کشور از حیث طرز تعقیب بزه
های مذکور در این قانون
و انجام وظایف، در زمره ضابطین نظامی محسوب می‌شدند
و از این حیث دارای کلیه اختیارات
و وظایف ضابطین نظامی بودند؛ ضمناً طبق همین ماده، از تاریخ تصویب این قانون، رسیدگی
به کلیه بزه
های مذکور در آن، در صلاحیت دادگاه
های دایمی نظامی قرار می‌گرفت. سرتیپ
منوچهر هاشمی که مدت پانزده سال مدیر کل ضدجاسوسی ساواک بوده است در مورد لایحه تاسیس ساواک می‌نویسد: «... از لحاظ قانونی
و حقوقی انسانی بسیار مترقی
و معتدل‌تر از "قانون امنیت اجتماعی"
دکتر مصدق و قانون
های مشابه در بسیاری از کشورهای دیگر بود. ولی... طی حیات بیست
و دو ساله خود... از محدوده قانونی خود خارج شد
و به مرور زمان...
به (صورت) قدرت فائقه فوق قانون درآمد
و بدتر از آن، این قدرت فائقه
به جای اینکه در خدمت کشور درآید، کشور را در خدمت خود درآورد.»
«ساواک» علاوه بر همکاری با
سازمان
های اطلاعاتی ـ امنیتی داخلی با
سازمان
های جاسوسی دنیا خصوصاً
سازمان جاسوسی آمریکا (سیا (C. I. A.))
و سازمان جاسوسی اسرائیل (موساد) نیز همکاری داشت. بعد از
تشکیل ساواک، نیروهای سیا
به ساواک آمدند
و کارکنان
و مسئولانش را آموزش دادند. سیا
و ساواک، همکاری
های دیگری نیز با هم داشتند. فردوست می‌نویسد: «از سال ۱۳۳۵، ساواک توسط ۱۰ مستشار آمریکایی طبق قواره
سازمان خودشان سازماندهی شده است... ساواک دو وظیفه اطلاعاتی (خارجی)
و امنیتی (داخلی) را
به عهده داشت
و تلفیقی بود از دو
سازمان «سیا»
و «اف. بی. آی (F. B. I)»
سیا، ساواک را در مشت خود داشت
و هر چه
به آنها مخابره می‌کرد، بدون چون
و چرا انجام می‌شد. رئیس سیا در
تهران، مرتب با شاه، رئیس ساواک
و نمایندگانش ارتباط داشت. ساواک نیز در آمریکا نماینده داشت
و به عنوان یکی از اعضای نمایندگی ایران در
سازمان ملل فعالیت می‌کرد. همچنین این دو
سازمان، اخبار
و اطلاعات لازم را
به یکدیگر می‌دادند.
در دهه ۵۰ روابط این دو بیشتر شد. در سال ۱۳۵۲ سیا مرکز فرماندهی خود را در خاورمیانه
به ایران منتقل کرد.
به این ترتیب، سیا حضور خود را در ایران افزایش داد. پیروزی انقلاب اسلامی ایران
و اشغال لانه جاسوسی آمریکا، ارتباط گسترده سیا
و ساواک
و نیز دخالت سیا
و آمریکا در امور کشور را آشکار کرد.
آمریکا، انگلیس
و اسرائیل در سازماندهی، آموزش
و تجهیز ساواک از ابتدای
شکل‌گیری نقش اساسی را دارا بودند
و در واقع این
سازمان را
به یکی از ابزارهای اصلی تداوم وابستگی رژیم شاه
به غرب تبدیل کردند.
ساواک از سه قسمت اصلی
تشکیل شده بود:
حوزه ریاست، ادارات کل
و ساواک‌ها (ساواک تهران
و سایر شهرها). همچنین ساواک، نمایندگی‌هایی در سایر کشورها داشت.
۱. حوزه ریاست: حوزه ریاست ساواک در نموداری که در سال ۵۲ تهیه شد، شامل قسمت
های ذیل بود: ۱. دفتر ریاست ساواک؛ ۲. دفتر قائم مقام ساواک؛ ۳. صندوق ویژه؛ ۴. مشاوران رئیس ساواک؛ ۵. کنترلی؛ ۶. بازرس کلّی؛ ۷. دبیرخانه شورای امنیت ملی؛ ۸. پیمان‌ها.
۲. ادارات کلّ ساواک:
۱. اداره یکم، امور اداری؛ ۲. اداره کلّ دوم، جمع‌آوری اطلاعات خارجی؛ ۳. اداره کلّ سوم، امنیت داخلی؛ ۴. اداره کلّ چهارم، حفاظت؛ ۵. اداره کلّ پنجم، فنی؛ ۶. اداره کلّ ششم، امور مالی؛ ۷. اداره کلّ هفتم، بررسی اطلاعات خارجی؛ ۸. اداره کلّ هشتم، ضد جاسوسی؛ ۹. اداره کلّ نهم، تحقیق.
ساواک در خارج از کشور، دانشجویان
و ایرانیان خارج از کشور را کنترل می‌کرد
و برای این امر با پلیس سایر کشورها نیز همکاری متقابل داشت. همچنین ساواک بر رفتار دولت، مجلسین
و احزاب کنترل کامل داشت
و اعمال آنان را
به شاه گزارش می‌داد.
ساواک بر عملکرد
احزاب و گروه
های مختلف چه مذهبی
و چه غیرمذهبی کنترل کامل داشت
و هر‌گونه اعتراض
و عملکرد علیه شاه را
به شدت سرکوب می‌کرد.
ساواک که مهم‌ترین نهاد امنیتی
و اطلاعاتی رژیم شاه بود؛ نقش مهمی در سرکوب عناصر ضد نظام سلطنتی داشت. این
سازمان با اعمال شکنجه
های غیرانسانی، یکی از عمده‌ترین دلائل گسترش نارضایتی عمومی
و گرایش نهائی مردم
به سوی تحرکات انقلابی
و به سقوط کشاندن نظام سیاسی حاکم بر کشور بود. از این‌رو با توجه
به سوابق
و عملکرد این نهاد در ایجاد نارضایتی عمومی، عوامل حکومت پهلوی بر آن شدند با انحلال این
سازمان، فضای ملتهب کشور را آرام نمایند.
این موضوع در نهایت با طرح پیشنهاد انحلال ساواک توسط بختیار در ۴ بهمن ماه سال ۱۳۵۷
به عنوان لایحه انحلال ساواک در مجلس ملی
و مجلس سنا
به تصویب می‌رسد. در واقع انحلال این
سازمان یکی از راهکارهای حکومت برای آرام کردن مردم بود.
شاپور بختیار فرزند سردار
عسگر بختیاری و نوه
صمصام السلطنه بختیاری بود
و تحصیلات عالی خود را در
فرانسه گذرانده بود
و با یک زن فرانسوی هم ازدواج کرده بود. وی پس از اخذ دکترای حقوق از دانشگاه سوربن در سال ۱۳۳۴ هـ. ش
و یازده سال اقامت در فرانسه،
به ایران بازگشت، بختیار پس از ورود
به ایران،
به حزب ایران که بعدها ستون فقرات جبهه ملی شد، پیوست
و تا آخر عضو آن باقی ماند.
شاه تحت فشار آمریکا
و شرایط داخلی، ناشی از گسترش انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۵ هـ. ش مجبور
به اتخاذ استراتژی «فضای باز سیاسی» گردید. قصد او از این سیاست، غلبه بر
مشکلات داخلی از رهگذر انجام برخی اصلاحات سیاسی
و اجتماعی بود، اما اجرای این سیاست نه تنها اعتراض‌ها را کاهش نداد، بلکه فرصت مناسبی را برای گسترش خواسته
های انقلابیون فراهم آورد. عاملی اصلی شکست این سیاست، رهبری سازش‌ناپذیر امام خمینی
و تصمیم قاطع ایشان مبنی بر سقوط رژیم سلطنتی بود. از سوی دیگر اجرای اصلاحات توسط کابینه‌هایی انجام می‌گرفت که
به دربار
وابسته بوده
و به همین دلیل، در جلب اعتماد مخالفان ناتوان بودند.
شاه که از درک ریشه
های اصلی نارضایتی مردم عاجز بود، تلاش کرد تا با تعویض سریع کابینه‌ها
و وعده اصلاحات، بر بحران موجود غلبه نماید. اما این اقدامات نه تنها نتیجه مثبتی
به بار نیاورد، بلکه
به ناکارآمد شدن کابینه‌ها
و در نتیجه تشدید بحران در آبان ماه ۱۳۵۷ منجر گردید. وی با روی کار آوردن یک کابینه نظامی در صدد بر آمد تا با قدرت نظامی بر بحران فایق بیاید، اما
به دلیل عمیق بودن ریشه
های نارضایتی مردم که
به دنبال نفی مشروعیت رژیم
و ساقط کردن آن بودند، کابینه یاد شده نیز نتوانست کاری از پیش برد.
آخرین حربه شاه برای جلوگیری از روند پیروزی
انقلاب اسلامی،
تشکیل کابینه بختیار برای استفاده از اعتبار جبهه ملی بود. شکست شاه در واداشتن یکی از شخصیت
های درجه اول جبهه ملی،
به تشکیل یک دولت ائتلافی، سرانجام او را
به سوی بختیار سوق داد.
شخصیتی که نه تنها سرشناس نبود، بلکه محبوبیتی هم در میان مردم نداشت. شاه در اواخر آذر ۱۳۵۷ بختیار را احضار کرد تا بیشتر با او آشنا شود ولی سخنی از نخست وزیری او
به میان نیاورد. اما پس از ده روز در هشتم دی ماه ۱۳۵۷ بار دیگر بختیار را
به حضور طلبید
و مساله
تشکیل دولتی با نخست وزیری او را مطرح کرد.
در حالی که تمامی دوستان بختیار در جبهه ملی، با نخست وزیری وی مخالف بودند، وی نخست وزیری را پذیرفت.
شاپور بختیار از همان زمان ملاقات نخستش با شاه، امیدوار بود تا
به منصب نخست وزیری دست یابد. از این روز ۱۲ نفر از دوستانش را مامور کرده بود تا تمامی پیشنهادات
و قطع‌نامه‌هایی را که ظرف سال گذشته در تجمعات
و میتینگ‌ها مورد بحث قرار گرفته بود، برایش فراهم آورند. این گروه دوازده نفری نیز پس از یک هفته تلاش، تمامی مدارک موجود در این رابطه را در اختیار او قرار دادند. «بختیار» با مطالعه آنها دریافت که تمامی گروه
های سیاسی موجود، در هفت مورد توافق دارند.
با چنین تدارکی، بختیار این امکان را یافت تا یک روز پس از دومین ملاقاتش با شاه، یعنی روز نهم دی ماه ۱۳۵۷، شرایطش را برای قبول پست نخست وزیری
به شخص شاه اعلان دارد. این شرایط عبارت بودند از: ۱ـ آزادی مطبوعات ۲ـ انحلال ساواک ۳ـ آزادی زندانیان سیاسی ۴ـ انتقال بنیاد پهلوی
به دولت ۵ـ حذف کمیسیون شاهنشاهی که در تمام مسائل دولتی دخالت می‌کرد.
شروط ششم
و هفتم بختیار کمی جنبه شخصی داشته
و عبارت بودند از این که انتخاب وزراء تنها توسط نخست وزیر انجام گیرد
و نیز بعد از مسافرت شاه
به خارج از کشور.
بختیار در روز چهارشنبه ۱۳ دی ماه ۱۳۵۷، در مصاحبه‌ای با حضور خبرنگاران داخلی
و خارجی،
به اجمال مهم‌ترین برنامه
های داخلی
و خارجی خود را مطرح نمود
اما اندکی بعد در تاریخ پنج‌شنبه ۲۱ دی ماه هنگام معرفی کابینه‌اش
به مجلس شورای ملی، برنامه
های خود را
به صورت تفصیلی
و به ترتیب بیان نمود.
در این برنامه‌ها که مسائلی همچون محاکمه سریع غارتگران
و متجاوزان
به حقوق ملت، آزادی کلیه زندانیان سیاسی، لغو تدریجی حکومت نظامی، پرداخت غرامت از طرف دولت
به خانواده
های شهدا، ایجاد زمینه نزدیک همکاری بین دولت
و روحانیون، ایجاد امنیت اجتماعی در پناه قانون
و.... مورد توجه قرار گرفته بود. انحلال ساواک در راس برنامه‌ها
و به عنوان اولین آنها مطرح شده بود.
یکی از تلاش‌ها
و برنامه
های پر سر
و صدای دولت بختیار، انحلال ساواک بود. ساواک علیرغم سال‌ها فعالیت
و برقراری امنیت ظاهری، هم‌زمان با اوج‌گیری نهضت انقلابی مردم ایران، دیگر کارآیی لازم را نداشت
و قادر
به پیش‌بینی
و ارائه راهحل
های به موقع نبود، بلکه
به نهادی منفعل تبدیل شده بود.
از آنجا که انحلال ساواک یکی از شعارها
و درخواست
های مردم طی سال
های ۱۳۵۷-۱۳۵۶ بود، در ظاهر دولت
شریف امامی در راه فرو نشاندن انقلاب، در صدد انحلال این
سازمان بود که با مخالفت شاه مواجه شد، اما با خروج شاه
و بسیاری از مدیران بلندپایه این
سازمان که کشور را ترک گفته بودند. ساواک
به طور کامل در آستانه فروپاشی قرار گرفت. در نتیجه، دولت بختیار روز چهارم بهمن ۱۳۵۷ در جهت فریب افکار عمومی
و به تعویق انداختن پیروزی انقلاب، لایحه انحلال ساواک را
به تصویب مجلس ملی
و مجلس سنا رساند. در پی تبلیغات گسترده بختیار برای انحلال ساواک، انقلابیون
به منظور خنثی‌سازی این اقدامات، نوار کاستی انتشار دادند که در آن از سوی شاه خطاب
به همه فرماندهان چنین ابراز عقیده شده بود:
الف)
ساواک منحل شود، ولی ساواک قوی‌تر
تشکیل شود که
به کسی رحم ننماید.
ب) هر کس با مقام سلطنت مخالفت کرد، از زن
و مرد بگیرید
و اعدام کنید.
پ) نفت
و بنزین را
به روی مردم ببندید که مردم ناراحت باشند.
ت) مطالب دیگر....
به گزارش فرمانداری نظامی تهران، این نوار در بسیاری از مساجد جنوب تهران
و برخی از
سازمان‌ها انتشار یافت
و تمام
سازمان
های اطلاعاتی
و امنیتی مامور شده بودند تا
به نمونه
های از آن دست یابند.
بر اساس اسناد موجود، اقدام بختیار در انحلال ساواک، تنها جهت فریب افکار عمومی بود. روز هفدهم بهمن ۱۳۵۷ مردم
به خواست
امام خمینی در تظاهراتی که نخست‌وزیری
بازرگان را تایید می‌کرد شرکت کردند.
دولت بختیار باری بی‌پاسخ نماندن این کنش، اقدام
به مانور هوایی کرد
و تعدادی هلی‌کوپتر
و هواپیمای جنگی را در آسمان
تهران پرواز داد. در همین روز او در مجلس شورای ملی ـ چند ده متر آن طرفتر از محل استقرار امام ـ حاضر شد
و لایحه انحلال ساواک را برای تصویب
به مجلس داد. این صحنه‌ای عوام فریبانه بود، بختیار چنین تصدی نداشت. در سند زیر که مربوط
به ۱۸ بهمن ماه است، بختیار با تاسیس حساب تازه‌ای برای ساواک نزدیک بانک سپه موافقت می‌کند.
موضوع: درخواست
سازمان اطلاعات
و امنیت کشور
محترماً
به استحضار عالی می‌رساند:
سازمان اطلاعات
و امنیت کشور، سه فقره حساب جاری بستان‌کار نزد شعبه رضا شاه کبیر تهران این بانک (سپه) افتتاح نموده که استفاده از حساب
های جاری مذکور با امضاء مشترک تیمسار سپهبد
ناصر مقدم، رییس آن
سازمان و دیگر امضاء‌داران مجازی که طبق مقررات قبلا معرفی نموده‌اند بوده است.
در تاریخ ۱۳۵۷/۱۱/۱۸ برابر نامه شماره ۱۷۰۶۹/۶۱۰ مورخ ۱۳۵۷/۱۱/۱۶ (که فتوکپی آن
به پیوست تقدیم است) تیمسار سپهبد ناصر مقدم از طریق آن
سازمان به این بانک اعلام نموده‌اند که
به منظور پرداخت هزینه
های جاری
سازمان اطلاعات
و امنیت کشور با افتتاح یک شماره حساب جاری جدید که حق برداشت از این حساب
به امضا تیمسار سرلشکر
محمود وزیری همدانی (احد از امضاداران قبلی در یکی از حساب
های آن
سازمان)
و آقای
مهدی تابش تواماً خواهد بود، اقدام شود
و فعلاً چکی
به مبلغ ۱/۵۰۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال از حساب جاری شماره یک که
به نام آن
سازمان نزد این بانک می‌باشد جهت انتقال وجه
به حساب جاری مورد درخواست نیز ارسال نموده‌اند که با افتتاح حساب جدید
و واریز این وجه
به آن حساب، متدرجاَ برابر چک
های صادره آتی
به امضاء آقایان فوق‌الذکر مورد استفاده واقع گردد.
از آنجا که طبق مندرجات جراید
و اعلام رسانه
های گروهی انحلال
سازمان اطلاعات
و امنیت کشور بر اساس لایحه تقدیمی دولت
به تصویب مجلس شورای ملی رسیده، بنابراین با عنایت
به آن که
سازمان اطلاعات
و امنیت کشور از لحاظ
سازمانی تابع نخست وزیری می‌باشد، مستدعی است نظر عالی را نسبت
به انجام تقاضای ساواک امر
به ابلاغ فرمایند.
در سمت راست
و پایین نامه نظر شاپور بختیار آمده است: «موافقم ۱۳۵۷/۱۱/۱۸»
و امضاء کرده است.
(۱) فردوست، حسین، ظهور
و سقوط سلطنت پهلوی، تهران: انتشارات اطلاعات، ۱۳۸۰.
(۲) گازیوروسکی، جمارک، دیپلماسی آمریکا
و ایران، جمشید زنگنه، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، تهران، ۱۳۷۱ش.
(۳) افراسیابی، بهرام، ایران
و تاریخ، تهران، انتشارات زرین، ۱۳۶۴ش.
(۴) نجاری‌راد، تقی، ساواک
و نقش آن در تحولات داخلی رژیم شاه، چاپ اول، تهران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۸ش.
(۵) قانون
تشکیل ساواک، مادّه اول، ضمیمه دو،
به نقل از: نجاری‌راد، تقی، ساواک، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۹ش، چاپ اول.
(۶) منصوری، جواد، سیر تکوین انقلاب اسلامی، تهران، دفتر مطالعات سیاسی
و بین المللی، ۱۳۷۵ش.
(۷) پهلوی، محمدرضا، پاسخ
به تاریخ، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران، ۱۳۷۱ش.
(۸) ایرنبرگر، هارالد، درباره ساواک
به مثابه یکی از ابزار سلطه امپریالیسم
و ارتجاع، جهت آزادی، ۱۹۷۸م.
(۹) معاونت بررسی
های استراتژیک، ساواک، بی‌جا، بی‌تا.
(۱۰) روزنامه اطلاعات ۱۶ دی ماه ۱۳۵۷.
(۱۱) روزنامه کیهان ۲۱ دی ماه ۱۳۵۷.
(۱۲) مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، انقلاب اسلامی
به روایت اسناد ساواک (کتاب بیست
و پنجم)، تهران: ۱۳۸۷.
•
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «ساواک»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۶/۲۴.
•
سایت تبیان، برگرفته از مقاله «ساواک چه زمانی منحل شد؟»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۱۰/۱۰. •
مرکز اسناد انقلاب اسلامی، برگرفته از مقاله «انحلال ساواک توسط شاپور بختیار»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۱۰/۱۰.
