ام عماره انصاری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
امّ عماره انصاری، از مدافعان
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در
غزوه احد می‌باشد.
نسیبه (لبیسه)
دختر کعب بن‌عمرو بن‌عوف از
بنی‌مازن بن‌نجّار خزرجی جزو نخستین مسلمانان
یثرب است.
او غیر از نسیبه ام عطیه است که از زنان سرشناس
بصره و
راوی حدیث به شمار می‌رفت
، هرچند همنامی و عملکرد مشابه این دو، برخی را به
خطا افکنده است.
امّ عماره از زنان کوشا و پرتلاش
دوران
مدینه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) است. در
بیعت عقبه دوم که ۷۳ تن از یثربیان برای گفتوگو با
رسول خدا به
مکّه آمده بودند، فقط دو
زن حضور داشتند که یکی از آنان او بود و با حضرت بیعت کردند.
پس از
هجرت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به
مدینه و آغاز غزوه‌ها، نسیبه نقش مهمّی در جنگ‌ها یافت.
در نبرد اُحد به همراه
همسر و دو پسرش شرکت کرد. او که به
قصد پرستاری و مداوای مجروحان و آبرسانی به آنان آمده بود، مردانه جنگید.
ابن‌سعد از خود او نقل می‌کند که چون در
احد مسلمانان گریختند نزد پیامبر آمدم و با شمشیر زدن و
تیراندازی، از او
دفاع کردم تا مجروح شدم. از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نقل است که من به راست و چپ ننگریستم، جز اینکه امّ‌عماره را دیدم که از من دفاع می‌کرد و
شمشیر می‌زد.
در همین نبرد، چون
ابن‌قمیئه لیثی فریاد برآورد که
محمّد را به من نشان دهید تا او را از پای درآورم و بدین طریق، عزم کشتن پیامبر کرد، به دفاع از حضرت برخاست و زخم عمیقی در گردن یافت که تا یک
سال التیام نیافت
و رسول خدا که خود جویای حال او بود، با آگاهی از سلامتش مسرور شد. امّ عماره با اینکه خود ۱۲
زخم برداشته بود
فرزندش را به مبارزه با
دشمن ترغیب می‌کرد تا آن‌جا که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) توانایی او را با بیان «ای امّ عماره! چه کسی به قدر تو تواناست؟»
ستود.
دلاوری و استقامت وی و خانواده‌اش در اُحد، آنان را مشمول دعای
رسول خدا کرد و حتی حضرت مقام آنان را از فلان و فلان برتر دانست.
مجلسی ضمن تعیین مصداق فلان و فلان در سخن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، از مقام والای این
زن سخن دارد.
گفته‌اند:وقتی در این
غزوه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) او را
ستود، از حضرت خواست تا از
خداوند بخواهد که او و خانوده‌اش را در
بهشت با پیامبر
رفیق کند و رسول خدا نیز چنین کرد.
امّ‌عماره در
غزوه بنی‌قریظه حضور داشت و از غنایم آن سهمی برد و در ماجرای
حدیبیه، یکی از ۴
زن همراه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بود
و گویا در همین واقعه، حضرت در چادر آنان از همراهان بیعت گرفت.
وی در
بیعت رضوان و در عمره قضا
و نیز در نبرد خیبر حضور داشت
و در
غزوه حنین که در سپاه مسلمانان سستی افتاد، ضمن پاشیدن خاک بر چهره فراریان،
فریاد برآورد که از خدا و رسول او به کجا می‌گریزید؟
امّ‌عماره پس از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، در
نبرد یمامه شرکت کرد. در این جنگ فرزندش به دست
مسیلمه قطعه قطعه
و دست امّ عمارة نیز قطع شد
و پس از بازگشت،
ابوبکر به عیادتش رفت.
امّ‌عماره از راویان
حدیث پیامبر
و فردی مورد اعتماد و اهل
عبادت و
روزه بود
و به
تعبیر خواب آشنایی داشت
و در
زمان عمر، از آن رو که در نبرد اُحد مورد قدردانی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) قرار گرفته بود، به او توجّهی ویژه می‌شد.
امّ‌عماره در نهایت (سال ۱۴ هجری) در زمان
خلافت عمر در گذشت.
اینکه همسرش در این زمان و در دیگر مقاطع چه کسی بود، روشن نیست.
ابن سعد می‌گوید:امّ‌عماره با
زید بن عاصم ازدواج کرد و عبداللّه و حبیب، دو
صحابی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را از او آورد؛ سپس با
غزیّه ازدواج کرد و تمیم و خوله را آورد
؛ امّا در جای دیگر، سه ازدواج برای او ذکر می‌کند که اوّلی آن غزیّه سپس
زید بن‌عاصم و از سومی یاد نکرده است.
واقدی در گزارش حال او در اُحد، از همسرش غزیّه سخن دارد
، گرچه فرزندانش را باعنوان ابن‌زید می‌شناساند
، بنابراین بایستی ابتدا
همسر زید و سپس غزیّه بوده باشد.
مفسران در ذیل دو آیه از او سخن به میان آورده‌اند:
عکرمه از خود او نقل می‌کند که گفت:روزی نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) آمدم و از اینکه همه چیز از آن مردان است، به اعتراض گفتم:زنان را به چیزی نمی‌بینم که آیه ۳۵
سوره احزاب در پاسخ وی نازل شد:«إِنّ المُسلِمینَ و المُسلِمتِ و المُؤمِنینَ و المُؤمِنتِ...» در
زاد المسیر ۵ قول برای سبب نزول آیه ذکر شده که یکی از آن‌ها گفتار پیشین است.
وقتی
قمی در ذیل آیه ۱۲۲
سوره آل‌عمران :«اِذ هَمَّت طَائِفَتانِ مِنکُم اَن تَفشَلا» از پایداری برخی از مسلمانان سخن می‌راند، نام نسیبه را نیز یاد می‌کند.
مفسران درجایی دیگر از امّ‌عماره یاد نکرده‌اند؛ امّا براساس سخن
واقدی و
ابن عبدالبر که از حضور او در
بیعت رضوان حکایت دارد، می‌توان وی را مشمول آیه ۱۸
سوره فتح دانست که در بیان وصف بیعت کنندگان با رسول خداست.
دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «ام عماره انصاری».
