امت در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
امّت ، گروهی همسان در
دین ، آیین،
زمان ،
مکان و غیره می باشد.
امّت بر وزن فُعْلَه، از ریشه (أ م م) که به معنای
قصد مخصوص است اشتقاق یافته و به گروهی گفته می‌شود که مورد قصد و توجّه مخصوص دیگران واقع شده
و در یک ویژگی چون
دین ،
زمان ،
مکان ، نوع یا صنف مشترک و همسان باشند. این ویژگی می‌تواند اختیاری یا غیر اختیاری باشد، بر این اساس به پیروان یک دین و آیین بر اثر همسانی در دین امّت می‌گویند و به مردمی که همزمان با یکدیگر در یک
قرن یا در منطقه‌ای از زمین زندگی می‌کنند یا گروهی از مردم که دارای عملکرد یکسان‌اند، امّت
اطلاق می‌شود.
برخی امت را به معنای
قرن و نسل انسانی دانسته‌اند.
این واژه ۶۵ بار در
قرآن آمده است که ۵۲ مورد آن به صورت مفرد (امّت) و ۱۳ مورد به صورت جمع (اُمَم) است. واژه امّت در قرآن بیش‌تر به معنای همسانی در دین و آیین و همسانی زمانی و مکانی آمده است: «رَبَّنا واجعَلنا مُسلِمَینِ لَکَ ومِن ذُرِّیَّتِنا اُمَّةً مُسلِمَةً لَکَ»،
«ولَو شاءَ الله لَجَعَلَکُم اُمَّةً واحِدَةً»،
«تِلکَ اُمَّةٌ قَد خَلَت‌لَها ما کَسَبَت ولَکُم ما کَسَبتُم»،
«لِکُلِّ اُمَّة اَجَلٌ فَاِذا جاءَ اَجَلُهُم لا یَستَأخِرونَ سَاعَةً و لا یَستَقدِمون»،
«ولَقَد بَعَثنا
فی کُلِّ اُمَّة رَسولاً اَنِ اعبُدُوا الله»
امّت به این معنا را می‌توان بر آنچه در
اصطلاح به آن «
جامعه » گفته می‌شود حمل کرد.
جامعه در اصطلاح جامعه‌شناسی جماعتی سازمان یافته از اشخاص است که با هم در سرزمین مشترک
سکونت دارند و با همکاری در گروهها نیازهای اجتماعی ابتدایی و اصلی خود را تأمین می‌کنند و با مشارکت در فرهنگی مشترک به عنوان یک واحد اجتماعی متمایز شناخته می‌شوند.
قرآن همچنین به گروهی خاص از پیروان یک
دین یا یک عصر به سبب همسانی در نوع خاصی از عملکرد یا رویکرد فکری، امّت اطلاق کرده است، چنان که از گروهی میانه رو در امر دین و
تسلیم دستورات الهی به امّت مقتصده
تعبیر کرده است
:«مِنهُم اُمَّةٌ مُقتَصِدَةٌ و کَثیرٌ مِنهُم ساءَ ما یَعمَلون»
(=> امّت مقتصده) و نیز درباره گروهی از مسلمانان که می‌بایست به
امر به معروف و نهی از منکر اهتمام ویژه‌ای ورزند امّت آمِر به معروف و ناهی از منکر به‌کار برده است: «و لتَکُن مِنکُم اُمَّةٌ یَدعونَ اِلَی‌الخَیرِ و یَأمُرونَ بِالمَعروفِ و یَنهَونَ عَنِ‌المُنکَرِ»
از سوی دیگر در
آیه «و ما مِن دابَّة
فِی‌الاَرضِ ولا طئِر یَطیرُ بِجَناحَیهِ اِلاّ اُمَمٌ اَمثالُکُم»
مقصود از امّت، همسانی قهری پرندگان است.
در این بین در آیه «و قالَ الَّذی نَجا مِنهُما وادَّکَرَ بَعدَ اُمَّة اَنَا اُنَبِّئُکُم بِتَأویلِهِ»
و نیز آیه «ولَئِن اَخَّرنا عَنهُمُ العَذابَ اِلی اُمَّة مَعدودَة»
امّت به معنای پاره‌ای از
زمان (سالها) آمده است.
راغب معتقد است گرچه در این آیه به خود زمان امّت
اطلاق شده؛ اما در
حقیقت گذار گروهی از مردم در یک دوره زمانی یا گذار گروهی از اهل یک دین
اراده شده است، بر این اساس امّت به همان معنای حقیقی خود (گروهِ همسانی از مردم در زمان و مکان یا دین) به‌کار رفته است.
؛ همچنین باید دانست که در قرآن از امت به معنای همسانی زمانی یا مکانی گاه با واژه «قرن» یا «
قریه » یاد شده است؛ نظیر آیه «وکَم قَصَمنا مِن قَریَة کانَت ظالِمَةً و اَنشَأنا بَعدَها قَومًا ءاخَرین»
و آیه «اَفَلَم یَهدِ لَهُم کَم اَهلَکنا قَبلَهُم مِنَ القُرونِ یَمشونَ
فی مَسکِنِهِم»
در آیه نخست قریه ناظر به مکانی است که گروهی از مردم را در خود جای داده است و
خداوند به اقتضای اسم قاصم یا قاصم الجبابرة،
یا قاصم کل جبار عنید،
و براساس
سنت خود هر امّت ستمگر را از بین برده و گروهی دیگر را پدید می‌آورد. در آیه بعدی
قرن حکایتگر عصر و زمانی است که جماعتی از مردم را دربرگرفته است.
بحارالانوار؛ بینات؛ التبیان
فی تفسیر القرآن؛ التحقیق
فی کلمات القرآن الکریم؛ ترتیب کتاب العین؛ تفسیر الصافی؛ تفسیر العیاشی؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر نمونه؛ جامع
البیان عن تأویل آی القرآن؛ جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن؛ الدرالمنثور
فی التفسیر بالمأثور؛ روح المعانی
فی تفسیر القرآن العظیم؛ شرح اصول الکافی؛ صیانة القرآن من
التحریف؛ الکافی؛ کشف الاسرار و عدة الابرار؛ لسان العرب؛ مبانی جامعه‌شناسی؛ مجمع البحرین؛ مجمع
البیان فی تفسیر القرآن؛ مجموعه آثار، استاد مطهری؛ مفردات الفاظ القرآن؛ مناقب آل‌ابی‌طالب؛ المیزان
فی تفسیر القرآن؛ نثر طوبی؛ وسائل الشیعه.
دائرة المعارف قران کریم جلد چهارم، برگرفته از مقاله«امت در قرآن» شماره۴.
