امام رضا علیه‌السلام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
امام رضا (علیه السلام) هشتمین
امام شیعیان و دهمین تن از
چهارده معصوم (علیهم السلام) است.
نام مبارکش علی می باشد و به
سال ۱۴۸ه.ق در
مدینه به
دنیا آمد.
پدر ارجمندش
موسی بن جعفر (علیه السلام)
امام هفتم است و مادرش،
نجمه- ام البنین.
مشهورترین لقبش رضا است و کنیه‌اش ابوالحسن.
امام رضا (علیه السلام) در شمار کسانی است که
خداوند در
آیه تطهیر فرموده است آنان را از هر
عیب و نقصی پیراسته‌ام.
از این رو، او نیز همانند دیگر امامان (علیه السلام) سرشتی قدسی و منزّه داشت و از رذیلت‌های اخلاقی دور بود.
مشهور است که برجستگی‌های اخلاقی آن
امام همام (علیه السلام) عبارت بوده‌اند از:
حضرت علی بن موسی (علیه السلام) در بی‌رغبتی به دنیا و
بندگی خدا، جهد فراوان داشت. در پیش چشم
مردم، آراسته بود و در
خلوت، ساده زیست و زاهد.
زبان مبارکش همواره به
تلاوت قرآن بود و
روزه بسیار می‌گرفت و عبادتی فراوان داشت.
در برابر مردم بسیار فروتن بود. هیچ‌گاه با کسی تندی نکرد و کلام کسی را نبُرید و پایش را هنگام نشستن پیش کسی دراز نکرد یا به
دیوار تکیه نداد.
دانش امام رضا (علیه السلام) را نمی‌توان با کسی از مردمان زمانه‌اش به قیاس نهاد. فضل و برتری علمی‌اش همواره در مناظراتی که با علما و بزرگان دیگر ادیان و فِرَق برگزار می‌شد،
آشکار بود و هیچ کس نتوانست نکته‌ای بدو آموزد یا خرده‌ای علمی از او گیرد.
امام رضا (علیه السلام) همچون پدران پاک خویش در این
صفت شهره
دوست و
دشمن بود. یک بار در
روز عرفه همه دارایی خویش را بخشید.
اصحاب با شگفتی تمام پرسیدند، آیا چنین بخششی روا است؟ فرمود: «نه تنها روا است که
غنیمت است؛ غنیمتی برای کسب
اجر و
ثواب و
کرامت.»
چون امام رضا (علیه السلام) در تشریح و
بیان موضوعی لب به
سخن می‌گشود، هر شنونده‌ای را به
سکوت وا می‌داشت و بر هر کسی اثر می‌نهاد. او نیز همچون پدران پاکش بسیار فصیح و بلیغ بود.
مقام امامت تنها با نصب الهی ثابت می‌شود و دست بندگان از تعیین کسی به عنوان امام کوتاه است. امام رضا (علیه السلام) به نصب الهی به
امامت رسیده است و بر این حقیقت احادیثی که از
پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) و دیگر بزرگان
معصوم رسیده‌اند،
گواهی می‌دهند.
از این احادیث است
حدیث مشهور جابر که بنابر آن،
پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرموده است، هشتمین
خلیفه من و امام
مسلمانان، علی بن موسی است.
همچنین روایاتی فراوان از
امام هفتم (علیه السلام) نقل کرده‌اند که امام پس از ایشان،
فرزند گرامی‌اش، علی (علیه السلام) است.
افزون بر این، فضیلت‌ها و منقبت‌های بی‌همتای آن امام همام (علیه السلام) بر امامت او گواهی می‌دهند.
امام رضا (علیه السلام) حدود بیست سال
امامت مسلمانان را بر
عهده داشت که هفده سال آن را در
مدینه و سه
سال را در
خراسان به سر برد.
خلفای عبّاسی معاصر آن
امام معصوم (علیه السلام) سه تن بودند:
۱.
هارون؛
۲. محمد امین؛
۳.
عبداللَّه مأمون.
از
عهد امام رضا (علیه السلام)، عصر جدیدی از شکوفایی و بالندگی فرا روی
شیعه پدیدار گشت و این به سبب کوشش‌ها و رنج‌های
امامان پیشین بود. پدید آمدن پایگاه‌های عظیم مردمیِ شیعه‌گرا از پیامدهای این کوشش‌ها بود. شیعیان به نیرویی رسیده بودند که می‌توانستند
حکومت را در دست گیرند. امّا این وضعیت، حاکمان عباسی را به
هراس انداخت و به چاره‌جویی واداشت. واگذاری
منصب ولایت عهدی به امام رضا (علیه السلام) از چاره‌هایی بود که برای گریز از
خطر شیعه یافتند.
بدین سان، می‌توان دوران امامت امام رضا (علیه السلام) را به دو دوره پیش و پس از
ولایت
عهدی تقسیم کرد.
مدت امامت ایشان پیش از پذیرش
ولایت عهدی، هفده سال بود که ده سال از این سال‌ها را در عصر هارون، پنج سال را در عصر امین و دو سال را در
عهد مأمون و در
مدینه سپری کرد.
چون
پدر گرامی‌اش به
شهادت رسید، در مدینه بود و رسیدگی به امور
شیعیان را آغاز کرد. شاگردان پدر را پیرامون خویش گرد آورد و به
تعلیم معارف ناب دینی پرداخت. در این سال‌ها شیعیان بهره‌ها از او برگرفتند و هدایت‌ها یافتند و
معارف دینی نشو و قوام و دوام پیدا کردند.
شخصیت ممتاز و برجسته امام در مدینه چنان جلوه می‌نمود که سراسر
حجاز آن روزگار در همه مسائل مادی و معنوی خویش از او مدد می‌گرفت.
یکی از فعّالیت‌های امام (علیه السلام) در این دوران آن بود که به شهرهای متعدّدی
سفر کرد و
مردم را به دیدار خویش برخوردار ساخت. آن امام همام (علیه السلام)، پیش از سفر، کسانی را به مقصد می‌فرستاد تا مردم را آگاه کنند و مقدمات سفر را آماده سازند. این
تدبیر امام موجب می‌گشت که کسان بیش‌تری از وجود امام بهره‌مند شوند و از آن سو نیز
حکومت به هراسی بیش‌تر افتد.
ولایت
عهدی امام رضا (علیه السلام) سه سال
طول کشید که همه آن در عصر مأمون بود.
مأمون برای
فریب مردم و در حقیقت نظارت بیش‌تر بر امام (علیه السلام)، ایشان را به
پایتخت خویش آورد و واداشت تا منصب
ولایت
عهدی را بپذیرد.
مأمون از این کار چند
هدف را پی می‌جست:
الف. راضی ساختن شیعیان؛
ب. فروکش ساختن قیام‌های
علویان؛
ج. استوار کردن پایه‌های حکومت خویش از گذر ربط آن به امام رضا (علیه السلام)؛
د. ترساندن و
تنبیه عبّاسیان متمرّد؛
ه. لکه‌دار ساختن شخصیت معنوی امام (علیه السلام) به آلودگی‌های حکومت.
هر چند امام رضا (علیه السلام) چاره‌ای جز پذیرفتن
ولایت
عهدی در پیش نداشت، امّا شرطهایی برای آن نهاد که مأمون را در رسیدن به اهداف خویش ناکام ساختند. شرطهای امام (علیه السلام) این بود که:
۱. در
امر و نهی حکومت دخالت نکند؛
۲.
فتوا ندهد؛
۳.
قضاوت نکند؛
۴. در
عزل و
نصب شرکت نجوید؛
۵. امور و سنن دینی را جابه جا نکند.
در نظر تاریخ نگاران، بر نهادن چنین شرطهایی برای حکومت از نپذیرفتن
ولایت
عهدی، ناگوارتر بود؛ زیرا از نامشروع بودن حکومت حکایت می‌کردند و اینکه امام رضا (علیه السلام) به دخالت در چنین حکومتی
رغبت نشان نمی‌دهد.
از سوی دیگر امام (علیه السلام) فرصتی یافت تا به وظایف آسمانی خویش با فراغ بال بیش‌تری بپردازد و از جمله، با علما و بزرگان به
مناظره بنشیند و حتی شخص مأمون را در مناظره شکست دهد و او را مجبور به اظهار
عجز کند. برگزاردن
نماز پرشکوه
عید فطر به امامت امام رضا (علیه السلام) که مأمون چاره‌ای ندید جز آنکه اقامه نماز را در همان آغاز ممنوع سازد و
نماز باران امام (علیه السلام) که به بارش
باران انجامید و
آتش محبّت ایشان را بیش از پیش در
دل مشتاقان شعله‌ور ساخت، از فعّالیت‌های این دوره است.
مأمون که به دست خود، کار را بر خویش سخت کرده و به اهداف خویش نیز نرسیده بود، تصمیم بر
قتل امام رضا (علیه السلام) گرفت و به سال ۲۰۳ه. آن امام همام را در پنجاه و پنج سالگی به
شهادت رساند.
مرقد مطهّر امام رضا (علیه السلام) در
مشهد مقدس جای دارد.
امام خمینی همه
ائمه معصوم (علیهم‌السّلام) از جمله امام رضا (علیه‌السلام) را دارای
ولایت تکوینی می‌داند و با استناد به روایتی مجسم ساختن تصویر شیر درنده به حیوان واقعی و دریده شدن آن فرد دشمن را نمونه این
ولایت می‌داند.
ایشان بارگاه آن حضرت را محل قدس ملکوتی، مرکز علم،
ملائکه و محل فرود فرشتگان خوانده و دعا در زیر قبه آن حضرت را به اجابت نزدیک شمرده است.
امام خمینی امام رضا (علیه‌السلام) را به عدالت‌طلبی
و گشاده‌دستی ستوده است و معتقد است امام رضا (علیه‌السلام) فرزندان خود را به کمک به محرومان تشویق می‌کرد.
امام خمینی خاطرنشان کرده است که امام رضا (علیه‌السلام) در بیان مسائل ظرفیت
عقلی و
علمی افراد را در نظر می‌گرفت و گاه برای پذیرش بهتر مطلب برای مخاطبان، از سخنان امامان پیشین شاهد می‌آورد.
به اعتقاد ایشان امام رضا (علیه‌السلام) یکی از راه‌های فهم
آیات متشابه را در پرتو آیات محکم معرفی
و نیز عرضه احادیث بر قرآن را معیار دریافت احادیث صحیح از ناصحیح شمرده است.
امام خمینی استوار کردن مبانی اسلام را از مهم‌ترین اهداف امام رضا (علیه‌السلام) دانسته و یادآور شده است، مکتب اسلام با مجاهدت‌های
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) و از جمله امام رضا (علیه‌السلام) که مهمان ایرانیان است، به پیش رفته است و مدعیان پیروی از آن حضرت باید پرتویی از تعالیم و سیرت ائمه (علیه‌السلام) را در خود زنده کنند.
ایشان مکتب امام رضا (علیه‌السلام) را هسته مرکزی و حقیقت
اسلام می‌داند.
امام علی علیه السلام•
امام حسن علیه السلام•
امام حسین علیه السلام•
امام سجاد علیه السلام•
امام محمد باقر علیه السلام•
امام صادق علیه السلام•
امام کاظم علیه السلام•
امام علی النقی علیه السلام•
امام حسن عسکری علیه السلام•
امام مهدی علیه السلام
•
پژوهشکده تحقیقات اسلامی، کتاب فرهنگ شیعه، ص۱۱۵-۱۱۸. • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.
