امامت عام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
امامت در قرآن عام است و به
امامت حق و پیشوایی
باطل تقسیم می‌شود.
امامت حق نیز بر دوگونه است: امامت
بالاصاله که برای پیامبران
جعل می‌شود و امامت بالاستخلاف که در آن از امامت جانشینان
انبیا (امامان) سخن به میان می‌آید.
مهم‌ترین ویژگی امامت باطل دعوت به سوی
آتش است: «و جَعَلنهُم اَئِمَّةً یَدعونَ اِلَی النّارِ»
مراد از فرا خواندن به آتش دعوت به
معصیت و
کفر و افعالی است که استحقاق
عذاب جهنم و آتش را در پی دارد،
ازاین‌رو از امامان باطل به «ائمه کفر» یاد شده است: «فَقتِلوا اَئِمَّةَ الکُفرِ»
ویژگی دیگر امامان باطل پیمان‌شکنی و
طعن در
دین و ازاین‌رو پیکار با آنها لازم است: «و اِن نَکَثوا اَیمنَهُم مِن بَعدِ عَهدِهِم وطَعَنوا فی دینِکُم فَقتِلوا اَئِمَّةَ الکُفرِ اِنَّهُم لا اَیمنَ لَهُم»،
افزون بر این امامان باطل پس از مرگشان در
دنیا به
لعنت الهی گرفتار می‌شوند و در
قیامت کسی آنان را یاری نمی‌کند و در آن‌جا از
زشت چهرگان خواهند بود: «و جَعَلنهُم اَئِمَّةً یَدعونَ اِلَی النّارِ ویَومَ القِیمَةِ لا یُنصَرون واَتبَعنهُم فی هذِهِ الدُّنیا لَعنَةً ویَومَ القِیمَةِ هُم مِنَ المَقبوحین»
از برخی روایات تفسیری ذیل این
آیه استفاده می‌شود که آنها امر و حکم مردم را بر امر و
حکم خدا ترجیح می‌دهند و برخلاف
کتاب خدا براساس هواهای نفسانی و تمایلات مردم عمل می‌کنند.
گفتنی است که در روز قیامت که صفوف از هم جدا می‌شود هر گروهی در پی امامشان حرکت می‌کنند: «یَومَ نَدعوا کُلَّ اُناس بِاِممِهِم»
آنان که رهبری امامان حق و
عادل را پذیرفته‌اند همراه آنان خواهند بود و آنان که پیشوایان گمراهی و باطل را برگزیده‌اند همراه آنها خواهند بود.
البته در نظری دیگر، براساس روایاتی مقصود از امام در این آیه، امام حق است.
براساس آیات قرآن، امامت بر حق باشد یا باطل به جعل الهی است: «قالَ اِنّی جاعِلُکَ لِلنّاسِ اِمامًا»،
«وجَعَلنهُم اَئِمَّةً یَهدونَ بِاَمرِنا»،
«و جَعَلنا مِنهُم اَئِمَّةً یَهدونَ بِاَمرِنا»،
«ونَجعَلَهُم اَئِمَّةً ونَجعَلَهُمُ الورِثین»،
«وجَعَلنهُم اَئِمَّةً یَدعونَ اِلَی النّارِ»
جعل امامت
حکایت از آن دارد که امامت صرف نظر از حق یا باطل بودن آن، ویژگی خاص و نادری است که تنها در برخی افراد وجود دارد، به‌گونه‌ای که می‌توانند توجه دیگران را جلب کنند تا به آنان اقتدا کنند.
جعل امامت برای امامان حق، بالذات و برای امامان باطل، بالعرض است؛ یعنی از آن رو که نظام احسن
عالم بدون امامت و رهبری از سوی صالحان و فاسدان تحقق‌پذیر نیست و باید
نور و ظلمت ،
هدایت و
ضلالت ،
ایمان و
کفر و
تقوا و
فجور در کنار هم باشد تا هر کدام به سهم خود زیبایی مطلق عالم را تأمین کند، خداوند هر دو گونه رهبری را جعل فرموده است؛
ولی هیچ گاه این بدان معنا نیست که در همان سطحی که امامت حق
بالاصاله به خداوند نسبت داده می‌شود، امامت باطل نیز
بالاصاله به او منسوب باشد، زیرا خداوند اولا و بالذات هادی است؛ نه مُضلّ، و اهل
رحمت و
مغفرت است؛ نه
انتقام و
عذاب و چنانچه از اضلال و انتقام و عذاب سخن به میان می‌آید برای آن است که هدایت بدون ضلالت معنا ندارد، چنان که رحمت و مغفرت بدون انتقام و عذاب تصور ندارد. درباره امامت نیز خداوند اولا و بالذات، امامت حق را برای
امامان صالح آن هم با توجه به کمالات و فضایلی که لازمه امامت آنان است جعل کرده، و در کنار آن ثانیاً و بالعرض امامت باطل را برای امامان
فاسد و آن هم با توجه به
رذایل آنان جعل فرموده است. البته این جعل فقط تکوینی است؛ نه تشریعی، بر خلاف جعل امامت حق که هم تکوینی است و هم تشریعی.
با این همه مفسران در
تفسیر جعل امامت باطل، نظرات گوناگونی ارائه کرده‌اند؛ برخی گفته‌اند: جعل به معنای خذلان است؛ یعنی خدای سبحان پس از ارسال پیامبرانی برای هدایت آنان و در پی آن‌که گروهی دعوت پیامبران را انکار کردند و راه
کفر و گمراهی را در پیش گرفتند، به عنوان مجازات، آنان را مقتدای اهل آتش قرار داده است؛ نه این‌که جعل امامت برای آنها ابتدایی باشد.
برخی دیگر گفته‌اند: آیه در مقام گزارش حال آنان در قیامت است، بدین معنا که آنها سردسته دوزخیان‌اند و هنگامی که گروهی از دوزخیان به سوی آتش می‌روند، آنها پیشاپیش
اصحاب آتش درحرکت‌اند، چنان‌که در دنیا نیز پیشوایان گمراهی بودند.
برخی نیز جعل امامت را به معنای تسمیه و نامگذاری آنان به امام تأویل کرده‌اند؛
اما آیه بعد با آن سازگاری ندارد،
زیرا براساس آن آیه، به سبب پیروی دیگران از آنان در کفر و تبهکاری، در این جهان از پی آنها
لعنت فرستاده می‌شود.
الاحتجاج؛ الاحکام السلطانیة والولایات الدینیة فی فضائل آل‌محمد (علیهم‌السلام)؛ اصول مدیریت؛ الفین فی امامة أمیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام)؛ امام‌شناسی؛ انیس الموحدین؛ بصائر الدرجات الکبری؛ بیان السعادة فی مقامات العباده؛ پیام قرآن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ التعریفات؛ التفسیر الکاشف؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر کنزالدقائق و بحرالغرائب؛ تفسیر المنار؛ تفسیر نمونه؛ تفسیر نورالثقلین؛ تلخیص المحصل؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ الحاشیة علی الهیات (الحاشیة علی شرح التجرید)؛ حق الیقین؛ دلائل الصدق؛ الرسائل العشر؛ روض الجنان و روح الجنان؛ شرح المقاصد؛ شرح المواقف الایجی؛ شیعه در اسلام؛ الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب؛ فرهنگ فارسی؛ قواعد المرام فی علم‌الکلام؛ الکافی؛ کتاب البیع؛ کتاب سلیم بن قیس؛ کمال الدین و تمام النعمه؛ لسان‌العرب؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ مجموعه آثار، استاد مطهری؛ مفردات الفاظ القرآن؛ مقدمه ابن خلدون؛ المنجد فی اللغه؛ منشور جاوید (تفسیر موضوعی)؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ النکت الاعتقادیه؛ ولایت فقیه (حکومت اسلامی).
دائرة‌المعارف قرآن کریم، مقاله امامت.
