المزار (قزوینی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب المزار، فصلی از فصل‌های کتاب فلک النجاة فی احکام الهداة، با موضوع تعیین
قبور انبیاء و
الشهداء و
اولاد ائمه و
علماء، تالیف
سید مهدی قزوینی (متوفی ۱۳۰۰ ق) است که به صورت مجزا با تحقیق دکتر جودت قزوینی منتشر شده است. این اثر که نگارش آن در سال ۱۲۷۲ به اتمام رسیده است، به عنوان مصدر مهمی برای تحقیق در
سیره ائمه و
اولاد ایشان و نیز تعیین
قبور و
مزارات آنها و اختلاف مدافن شریفشان به شمار می‌رود.
کتاب در دو مبحث طرح شده است: ۱- در مشروعیت
زیارت، ۲- در
زیارت نبی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و
معصومین علیه‌السّلام .
در بحث اول، فصلی عنوان نشده است؛ اما بحث دوم مشتمل بر ۱۰ فصل است که در بخش گزارش محتوا مطرح می‌شود. بحثی نیز تحت عنوان زیارت اخوان در خاتمه آمده است. درباره
زیارت معصومین علیه‌السّلام به اختصار اکتفا کرده و پس از ذکر تاریخ
ولادت و
شهادت و نام
مادر و محل
دفن به فضیلت زیارت ایشان اشاره کرده است.
پیش از بحث اول معنای لغوی و اصطلاحی زیارت ذکر شده است. در
معاجم لغت زیارت را قصد معنا کرده‌اند. معنای شرعی آن نیز حاضر شدن نزد
معصوم -
نبی یا
امام - است. نویسنده معتقد است که
ولی خدا و
عالم و
مؤمن نیز در حکم زیارت ملحق به معصوم می‌شود.
بحث اول: مبحث
مشروعیت زیارت با این استدلال آغاز شده است که اولا: زیارت احیاء
مشروع است. ثانیا: معصومین و
شهداء احیا هستند و نزد پروردگارشان روزی می‌خورند. بنابراین زیارت مشروع بوده و هیچ گونه حرمتی ندارد. زیارت در واقع راه
مودت و
صله بین احیاء و اموات است.
روایات دراین رابطه فراوان است که از باب نمونه به تعدادی از آنها اشاره شده است.
صدوق رحمة‌الله‌علیه زیارت
انبیا و حجج او را زیارت
خدا می‌داند، همچنانکه اطاعت آنها
اطاعت خدا و نافرمانی از آنها نافرمانی از خداست.
بحث دوم: مطالبی که در این بخش آمده، به ترتیب فصول به این شرح است:
۱- زیارت
نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم برای حجاج و غیر آنها از اهل مدینه و سایر بلاد
مستحب مؤکد است. در
روایات نبوی حج بدون
زیارت قبر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم جفا و به جای آورده آن سبب شفاعت دانسته شده است. پس از ذکر چند روایت،
نسب شریف پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم تا بیست پشت ذکر شده است. ابوین ایشان نیز به اختصار معرفی شده‌اند. بر تاریخ
بعثت و
روز غدیر و
رحلت آن وجود مبارک و تعداد
نساء و فرزندان معصوم در پایان تاکید شده است.
۲-
فاطمه زهراء سلامالله
علیهم در مکان زیارت می‌شود:
بیت،
روضه،
بقیع و
بیت الاحزان. نویسنده با استناد به روایتی از
نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم : «مابین قبر و
منبر من روضه‌ای از ریاض
بهشت است»، قول صحیح را روضه می‌داند. در تاریخ شهادت ایشان نیز همانند مزار شریفش اقوال مختلف است.
۳- زیارت
ائمه اطهار علیهم‌السّلام اگر چه در بعضی ایام فضیلت دارد؛ اما در تمامی ایام
مستحب است. الغری از اسامی
شهر نجف است که
امیرالمؤمنین علی علیه‌السّلام در آنجا مدفون است. فضل زیارت ایشان احصاء نمی‌شود. پس از ذکر برخی روایات در
ثواب زیارت به کلامی از یکی از اساتید
ثقه که نامش را ذکر نکرده، اشاره می‌کند که: «
نفس نزد
علی علیه‌السّلام معادل چهارصد سال
عبادت است».
دیگر
امامان شیعه نیز در فصل‌های مجزا، برخی به اجمال و مواردی نیز مانند
امام حسین علیه‌السّلام با تفصیل بیشتری معرفی و فضیلت زیارتشان مورد تاکید قرار گرفته است.
۴- از این فصل تا فصل هفتم، مطالب در دو بخش ارائه شده است: ۱- معرفی مزارات به اجمال، ۲- تعلیقات؛ که در آن
تراجم اشخاص مذکور در بخش قبل و اخبار منابع مختلف در تعیین مراقدشان ذکر شده است. در این فصل،
تراجم انبیاء با
آدم ابوالبشر آغاز و با ذکر
نوح،
هود،
صالح و
ابراهیم به
یحیی بن زکریا و
یوحنا الدیملجی ختم می‌شود.
۵- در تراجم شهداء نام ۲۳ تن از
اصحاب نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، امیرالمؤمنین و امام حسین علیه‌السّلام ذکر شده است که به ترتیب به اسامی تعدادی از این بزرگواران اشاره می‌شود (عنوان ۱۴ به
صحابی مدفون در بقیع اختصاص دارد که تنها به ذکر نام آنها بسنده شده است):
ا-
حمزه سیدالشهداء،
سلمان فارسی،
ابوذر غفاری.
ب-
کمیل بن زیاد،
میثم تمار،
رشید هجری،
حجر بن عدی الکندی.
ت-
عباس بن علی بن ابی طالب علیه‌السّلام ،
حبیب بن مظاهر،
حر بن یزید ریاحی،
مسلم بن عقیل.
۶- مشاهیر اولاد غیر معصوم
ائمه علیهم‌السّلام که در ۲۲ بخش تنظیم شده با نام شش تن از برادران امام حسین علیه‌السّلام که در
کربلا به شهادت رسیده‌اند، آغاز شده است. سپس نام
عون و
معین از اولاد
علی علیه‌السّلام مدفون در غرب
بغداد و از جمله
عبدالعظیم حسنی مدفون در
شهر ری ذکر شده است. بخش هفتم که به
حمزة بن قاسم از نوادگان
عباس بن علی علیه‌السّلام است، به تفصیل آمده است و در آن قضیه کشف صاحب این مزار شریف که تا آن زمان مشهور به
حمزة بن موسی الکاظم است، نقل شده است. سید مهدی قزوینی که می‌دانست مردم اشتباه می‌کنند و قبر آن بزرگوار در شهر ری واقع است به تحقیق می‌پردازد و مردم را به حقیقت رهنمون می‌شود.
۷-
تراجم علمای شیعه حجم بالایی از کتاب را به خود اختصاص داده و در ۵۸ عنوان تنظیم شده است. در برخی از عناوین نام یکی از
علما و در بعضی نیز دو و یا تعدادی از بزرگان مدفون در یک
مقبره ذکر شده است. این فصل با نام نواب اربعه آغاز و با ذکر تراجم
شیخ کلینی،
مفید و
طوسی و علمای به نام
شیعه به نام
شیخ مرتضی انصاری ختم شده است.
۸- جمع بین روایاتی که در مراتب و منازل
ائمه علیهم‌السّلام وارد شده، به اختصار آمده است.
۹-
آداب زیارت نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و
ائمه اطهار علیه‌السّلام و مطالبی پیرامون
بقیع و فضیلت دفن اموات در
وادی السلام در این فصل ذکر شده است.
۱۰- احکام زیارت مشاهد مشرفه؛ مانند: دو رکعت
نماز، زیارت به ماثور، وقوف بر ضریح و
استلام قبر و... در این فصل در ضمن ۲۴ شماره به صورت فهرست وار طرح شده است.
خاتمه: بر زیارت برادران دینی نیز آدابی مترتب است، به عنوان مثال مستحب است که مزور از زائر استقبال کرده و با او
مصافحه و
معانقه کند و برایش طعام و نوشیدنی و میوه بیاورد و بر آنچه در خانه دارد،
بخل نورزد؛ اما خویش را به تکلف نیر نیندازد.
مقدمه محقق در رابطه با اهمیت و مطالب کتاب و شیوه ارائه مطالب بوده و در ادامه علاوه بر ارائه صفحاتی از نسخ خطی، تاریخچه ساخت ابنیه بر مراقد خاندان قزوینی نیز ذکر شده است. شرح حال سید مهدی قزوینی نیز به قلم فرزندش سید مهدی قزوینی (متوفی ۱۳۲۵ ق) با اضافاتی از سید باقر قزوینی (متوفی ۱۳۳۳ ق) پس از مقدمه محقق ذکر شده است. فهارس:
۱- مصادر و مراجع به تفکیک خطی و چاپی.
۲- فهرست مطالب.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
