المحکم و المحیط الأعظم (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«المحکم و المحیط الاعظم» از معاجم لغت
قرن پنجم هجری اثر ابن سیده، علی بن اسماعیل (۳۹۸- ۴۵۸ ق) است که صفی الدین محمود بن محمد ارموی عراقی (متوفی ۷۲۳ ق) تصحیح آن را انجام داده است. این
فرهنگ از جمله بهترین آثار در نوع خود است که در یازده جلد منتشر شده است.
در ابتدای کتاب دو مقدمه از محقق و مولف آمده است. نویسنده کتاب را بر اساس فاء الفعل و با حروف حلقی شروع کرده و با حروف لبی و
حروف بدون جایگاه (جوف) به پایان برده است
ابن سیده در این اثر، نظام
کتاب العین خلیل بن احمد را اساس کار خود قرار داده و با استفاده از آثار دانشمندانی چون
ابوعبیدة اصمعی ،
ابوعمرو شیبانی ،
ابن جنی ،
ابوزید انصاری ، ابوعبید قاسم بن سلام هروی،
ابن درید و
ابوحنیفة دینوری به تالیفی جامع دست زده است که آن را از بهترین آثار در نوع خود به شمار آورده‌اند.
ابوالحکم عبدالسلام بن عبدالرحمان معروف به ابن برجان ردی بر این کتاب نوشته و در آن اشتباهات مولف را متذکر شده است. این ردیه اکنون در دست نیست. سهیلی نیز در الروض الانف
این اثر را مورد انتقاد شدید قرار داده و آن را سراسر اشتباه دانسته است.
مولف ذیل هر حرف، در ابتدا به ترجمه ی واژگان ابواب ثناعی مضاعف (واژگانی که دو حرفی هستند و حرف مورد نظر تکرار شده است) می‌پردازد. در ادامه به ترجمه ی ثلاثی صحیح از آن حرف می‌پردازد، سپس واژگانی که ثناعی مضاعف هستند یعنی یکی از حروفشان تکرار شده و دارای حروف عله می‌باشند را
ترجمه نموده است.
مولف بعد از باب فوق به ذکر ترجمه ی واژگانی که ثلاثی معتل می‌باشند؛ یعنی واژگانی که سه حرف اصلی بدون تکرار و یک یا چند حرف آن از
حروف عله می‌باشد، می‌پردازد. سپس به ثلاثی لفیف یعنی ذکر واژگانی که دو حرف از سه حرف آن عله و سپس رباعی و خماسی و سداسی اشاره می‌کند.
لازم به ذکر است که ممکن است بعضی از حروف تمام موارد فوق را نداشته؛ بلکه بعضی از بابهای فوق را در درون خود جای دهند.
جلد اول با مقدمه‌ای از محقق شروع می‌شود که در این مقدمه به انگیزه تالیف مولف می‌پردازد و در ادامه مطالبی چند در مورد دو کتاب لغوی
المخصص و المحکم ، و تقدم یکی بر دیگری ذکر می‌کند. سپس به منابعی که در تحقیق کتاب مورد استفاده قرار گرفته اشاره می‌کند، و در آخر به زندگی مولف می‌پردازد.
مولف بعد از مقدمه ی مفصلی بر کتاب که حاوی مطالبی از قبیل بعض قواعد عرب و روش نگارش کتاب می‌باشد به متن کتاب می‌پردازد که با ترجمه ی واژگانی که فاء الفعل آنها حرف عین می‌باشد شروع می‌شود.
جلد دوم حاوی تتمه حرف العین، بعلاوه ترجمه ی واژگانی که فاء الفعل آنها با حرف حاء شروع می‌شود، می‌باشد در این جلد حرف حاء تا باب ثلاثی صحیح از این حرف ذکر شده است.
جلد سوم حاوی تتمه حرف حاء تا باب
ثلاثی معتل از این حرف می‌باشد.
جلد چهارم حاوی تتمه ی حرف حاء تا پایان؛ بعلاوه ترجمه ی واژگانی که فاء الفعل آنها با حرف هاء شروع می‌شود و نیز حرف خاء تا باب ثلاثی صحیح آن در این جلد ذکر شده است.
دیگر مجلدات نیز تا جلد دهم به ترجمه دیگر واژگان اختصاص دارد و جلد یازدهم نیز حاوی فهارس کتاب است.
کتاب پیش از این در شش جزء، به کوشش محققان مختلف، میان سالهای ۱۳۷۷ تا ۱۳۹۲ ق در
قاهره و به کوشش محمدعلی نجار در ۱۹۷۷ م در قاهره منتشر شده است. پاورقی کتاب مشتمل بر آدرس شواهد و اشعار کتاب است. در مجلد آخر فهارس
آیات احادیث ، امثال و اقوال عرب، اشعار، ارجاز (رجزها و شعرهای حماسی)، مواد لغوی، و در پایان فهرست مصادر تحقیق ذکر شده است.
نرم افزار قاموس، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
