الشریف الرضی (امینی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «الشریف الرضی»، تالیف محمدهادی امینی به
زبان عربی درباره محمد بن حسین بن موسی، معروف به
سید رضی مولف
نهج البلاغه است. این اثر یکی از منابع جامع و کامل و پژوهشی درباره شخصیت سید رضی می‌باشد که در دسترس می‌باشد و شخصیت مولف نهج البلاغه را از همه زوایا مورد بررسی قرار داده است.
مقدمه و متن کتاب در یازده بخش ساختار این اثر را تشکیل می‌دهند. این بخش‌ها عبارتند از: الشریف الرضی، حیات شریف رضی، نفسیته الابیه الرفیعه، شیوخه و اساتذته، شعراء عصره، تلامیذه و الرواه عنه، تآلیفه و مصنفاته، نهج البلاغه عند رجال الفکر و الادب، شروح نهج البلاغه، فهرست دیوان الشریف الرضی، مصادر البحث و الدراسه، فهرست کتاب.
شیوه بیان مطالب کتاب، همانند کتب
انساب و شخصیت شناسی می‌باشد که از ابتدای تولد و والدین، تحصیلات،... را در پیش گرفته و به تمام زوایای و مطالبی که در شناخت شخصیت برجسته سید رضی اهمیت داشته، پرداخته است.
مقدمه کتاب، درباره سید رضی و علمای زمان ایشان و اثر گرانبهای ایشان کتاب نهج البلاغه است.
بخش اول کتاب، درباره سید رضی است که در آن به ولادت، والده، والدته، فرزندان ایشان اشاره شده است.
ابوالحسن، محمد بن حسین بن موسی موسوی بغدادی، معروف به سید رضی در سال ۳۵۹ ه. ق در شهر
بغداد به دنیا آمد. او از خانواده‌های شریف و اصیل و از نسل
ائمه معصومین علیهم‌السّلام است. نسب او از طرف پدر به
امام موسی کاظم علیه‌السّلام و از طرف مادر به
امام زین العابدین علیه‌السّلام می‌رسد.
پدرش ابواحمد حسین، ملقب به طاهر و ذوالمنقبتین است که از شخصیت‌های برجسته و مورد توجه
حکومت بوده است. او بزرگ
سادات و مسئول رسیدگی به شکایات مردم و امیرحج بود.
مادرش فاطمه دختر ابومحمد، حسین بن احمد بن محمد ناصر کبیر، زنی دانشمند و با تقوا بود و
شیخ مفید کتاب
احکام النساء را به درخواست ایشان به نگارش درآوردند.
بخش دوم کتاب، درباره دوره حیات و زندگانی ایشان می‌باشد. سید رضی در نیمه دوم سده چهارم هجری به دنیا آمد و تا سال ۴۰۶ زیست. بنابراین، روزگار سید را می‌توان مقارن با دوره‌ای از خلافت
عباسیان (۴۴۷- ۳۳۴ ق) و فرمانروایی
آل بویه بر
عراق (۴۴۷- ۳۳۴ ق)، و به لحاظ تاریخ ادبیات، معاصر با شاعرانی چون متنبی و ابوالعلاء معری دانست.
بخش سوم کتاب، درباره بزرگی و مقام رفیع ایشان در عصر خویش می‌باشد. سید رضی دارای صفات برجسته و کمالات فاضله‌ای بوده است که باعث عظمت و بزرگی سید، حتی نزد پادشاهان می‌شده است. از جمله صفات بارز او نپذیرفتن صله و هدیه حتی از پدر خود وشهامت و جسارت اوست که همگان آن را نقل کرده‌اند.
او در سن جوانی و در حالی که پدر و برادر بزرگتر او؛ یعنی
سید مرتضی « رحمة‌الله‌علیه » زنده بودند، دارای مناصب اجتماعی مهمی بود. مثل نقابت و سرپرستی تمام خانواده‌های منسوب به ابوطالب که خود منصبی رفیع و شایسته بود. نیز امارت و سرپرستی زائران خانه خدا که از طرف پدر و خلیفه وقت در سن ۲۱ سالگی به او تنفیذ شد و همچنین نظارت دیوان مظالم.
علامه امینی در
الغدیر می‌نویسد: «بهاءالدوله دیلمی در سال ۳۸۸ ق او را به «شریف اجل» و در سال ۳۹۲ ق به «ذوالمنقتبین» و در سال ۳۹۸ به «رضی ذوالحسبین» ملقب نمود.
این مناصب آن هم در سن جوانی و در زمان حیات پدر و برادر بزرگتر، نشان قدرت علمی و نفوذ سیاسی و درایت و شجاعت این عالم بزرگوار بود.
بخش چهارم، درباره شیوخ و اساتید سید رضی می‌باشد.
۱- ابوسعید سیرافی، استاد بزرگ
علم نحو و لغت. در علم
قرآن ،
فقه و فرائض نیز درس می‌گفته است.
۲-
ابوعلی فارسی ، مؤلف کتاب «
ایضاح » که او را در علوم عربیت یگانه زمان می‌دانند.
۳- شیخ مفید:
فقیه و
متکلم بزرگ شیعه که جایگاه او در فقه بین همه بزرگان زبان زد است.
۴- ابوالفتح ابن جنی، از دانشمدان مشهور علم نحو، جالب است که سید رضی در سن ۲۲ سالگی قصیده‌ای در وصف ناصرالدوله با الفاظی زیبا و معانی بلند سر و دو استادش ابن جنی کتابی در شرح ابیات آن تصنیف کرد.
۵- ابوعبدالله مرزبانی، او از دانشمندان و
محدثان و شعراء و ادبا و مؤلفان مشهور است.
۶- هارون بن موسی تلعکبری، از فقهاء و محدثین و مشایخ بزرگ شیعه در اواسط قرن چهارم است.
۷-
ابن بناته ، یکی از پیشوایان علوم ادبی و دارای خطبه‌هایی است که همه گفته‌اند، نظیر نداشته است.
۸- علی بن
عیسی ربعی، او از دانشمندان علم نحو است.
۹-
ابواسحاق ابراهیم بن احمد طبری، فقیه
مالکی ، شیخ شیوخ و همان کسی است که به کرامت اخلاق و افضال بر اهل علم موصوف بوده است. همان که خانه اش را به سید بخشید و گفت: حق منبر تو از پدرت بیشتر است و سید به ناچار پذیرفت.
بخش پنجم، شعراء عصر سید رضی و مقام ادبی ایشان می‌باشد.
در این بخش اشخاصی؛ همانند ابن الحجاج البغدادی، ابواسحاق الصابی،
ابوالعلاء المعری ، ابوسعید ابن خلف، السید المرتضی، الصاحب بن عباد، عبدالمحسن الصوری، مهیار الدیلمی مورد بحث قرار گرفته‌اند.
بخش ششم کتاب، به شاگردان و کسانی که از ایشان روایت نقل کرده‌اند پرداخته است. این شاگردان عبارتند از:
۱. ابوزید سید عبدالله الکبایکی الحسینی الجرجانی. فقیه عالی قدر، و
مجتهد محقق و عالم فاضل، معروف به ابوزید کبایکی. در خدمت سید مرتضی و سید رضی هر دو شاگردی کرد و پس از در گذشت استادش، از هر دو روایت می‌کرد، و به تدریس اشتغال پیدا کرد.
۲. ابوعبدالله شیخ محمد بن علی حلوانی، عالم فاضل و ادیب و شاعر که او هم از شاگردان سید مرتضی و سیدرضی، و از بزرگان ادب در قرن پنجم هجری بوده است.
۳. ابوعبدالله شیخ جعفر بن محمد بن احمد دوریستی عبسی، (در گذشته حدود سال ۴۷۳ ق) از خاندان علم و معروف به فقه و فضل و پاکی. وی در نزد شیخ مفید و شریف مرتضی و شریف رضی علم آموخت.
۴. ابوالحسن سید علی بن بندار بن محمد قاضی هاشمی.
۵. حافظ ابومحمد عبدالرحمن بنابی بکر خزاعی نیشابوری، معروف به
مفید نیشابوری (درگذشته به سال ۴۴۵ ق). در ری می‌زیست و از بزرگان شیوخ امامیه، و حافظ و واعظ و
خطیب و
ثقه بود، برای سماع حدیث به شرق و غرب مسافرت کرد و از راویان بسیاری حدیث شنید و از آنان روایت کرد، چنانکه از سید مرتضی و سید رضی و شیخ مفید
حدیث روایت کرد و شاگردی آنان را داشت.
۶. ابوبکر نیشابوری احمد بن حسین بن احمد خزاعی.
(متوفا به سال حدود ۴۸۰ ه) ساکن ری. حافظ و فقیه و ثقه و محدث، از بزرگان مشایخ امامیه. پدر دو عالم مشهور و محدث: حافظ مفید عبدالرحمن بن احمد، و مفید ابی سعید محمد بن احمد، و جد ابوالفت و حرازی نویسنده نخستین تفسیر به
زبان فارسی .
۷. ابوالحسن مهیار دیلمی پسر مرزویه، از زردشتی ان ایرانی و از مردم دیلم (رودبار گیلان)، بود که در سال ۳۹۴ ق به دست سید رضی
مسلمان شد، و به مذهب شیعه امامیه درآمد و در دوستی
اهلبیت ، و در رثای
امام حسین علیه السلام شعر گفته است. وی پس از مسلمان شدن، نزد سید به فراگرفتن شعر و
ادبیات عربی پرداخت.
۸. قاضی ابومنصور محمد بنابی نصر عکبری معدل بغدادی.
(در گذشته به سال ۴۷۲ ق). محدث فقیه محقق ثقه
صدوق . در بغداد از شریف مرتضی و شری فرضی حدیث شنید، و از آن دو و از دیگران روایت کرد.
بخش هفتم مربوط به تالیفات و آثار ایشان است. سید رضی سه کتاب ارزشمند به زبان عربی است که به حق می‌توان گفت که سید رضی با این سه کتاب سازنده ستون‌های بلاغت عربی است. این سه کتاب عبارتند از:
۱.
تلخیص البیان فی مجازات القرآن این کتاب ارزنده که حدود ده قرن گمشده بود و با تلاش استاد سید محمد مشکات از گرد و غبار زمان خارج شد.
۲.
مجازات الآثار النبویه که مجموعه سخنان
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است.
۳. نهج البلاغه.
از دیگر آثار و یحق ایقال تاویل فی متشابه التنزیل، خصائص الائمه علیه السلام، دیوان شعر و اخبار قضاه بغداد را می‌توان نامبرد.
بخش هشتم، به نهج البلاغه و سخنان بزرگان درباره این کتاب سخن به میان آورده است که سخنانان بزرگان
اهل علم و فکر را در خود جای داده است؛ همانند عبده، محمد محی الدین عبدالحمید، شیخ میثم بحرانی،...
بخش نهم، درباره شروح کتاب نهج البلاغه است. در این بخش ۱۲۹ کتاب درباره نهج البلاغه معرفی شده است.
بخش دهم، کتاب دیوان سید رضی را به صورت موضوعی آورده است.
مولف در بعضی از بخش‌ها مصادر و منابع را ذکر کرده است.
در پایان کتاب، بخش فهارس قرار دارد که منابع کتاب و فهرست را در خود جای داده است.
نرم افزار سید رضی،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
