الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (حاشیه کلانتر)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

کتاب «الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة»، تالیف شیخ سعید زین الدین بن علی بن احمد بن تقی عاملی ، معروف به شهید ثانی (م ۹۶۶ ق) است.

---

این کتاب از بهترین شروح اللمعة الدمشقیة تالیف شهید اول است که یک دورۀ نیمه استدلالی فقه امامیه را در بردارد.
جلد اول شامل باب طهارت تا مساقات و جلد دوم از باب اجاره شروع و به باب دیات ختم می‌شود.

---

عبارات لطیف و ذوقی و سلیقۀ بی نظیر در نگارش متن آن، این کتاب را از بهترین شروح مزجی فقهی قرار داده، به گونه‌ای که تمیز بین متن و شرح مشکل است.
این کتاب در کنار « روض الجنان فی شرح ارشاد الاذهان » و « مسالک الافهام » از آثار جاویدان شهید ثانی است که صدها سال است در حوزه‌های علمیۀ شیعه محور تعلیم و تعلم قرار گرفته است و هنوز هم از مهم‌ترین کتاب‌های درسی حوزه‌های علمیه می‌باشد.
در این اثر گرانقدر حاصل افکار عمیق و دقت نظر و ذوق سرشار و اعتدال روش فقهی با بهترین تعابیر از دو شهید بزرگوار گردآوری شده است. نحوۀ نگارش کتاب به گونه‌ای است که هم افراد مبتدی می‌توانند مباحث فقهی آن را به آسانی بیاموزند و هم علماء و فضلاء از آن استفاده نمایند.
از زمان نگارش این کتاب، فقها و بزرگان به آن توجه داشته و بزرگانی همچون سید محمد عاملی (م ۱۰۰۹ ق) در مدارک الاحکام ، فاضل هندی (م ۱۱۳۷ ق) در کشف اللثام ، وحید بهبهانی (م ۱۲۰۶ ق) در مجمع الفائدة و البرهان ، سید محمد جواد عاملی (م ۱۲۲۶ ق) در مفتاح الکرامة ، سید علی طباطبایی (م ۱۲۳۱ ق) در ریاض المسائل ، فاضل نراقی (م ۱۲۴۵ ق) در مستند الشیعة و شیخ انصاری (م ۱۲۸۱ ق) در کتاب هایش و دیگران به آن استناد نموده‌اند.
در حدود یک صد شرح و حاشیه در کتاب الذریعة ذکر شده است که مهم‌ترین آنان شرح آقا جمال الدین خوانساری (م ۱۱۲۵ ق)، سلطان العلماء (م ۱۰۶۴ ق) صاحب المدارک (م ۱۰۰۹ ق) هستند.
==تاریخ تالیف=
آغاز نگارش آن در اوائل ربیع الاول ۹۵۶ ق و پایان آن شب شنبه بیست و یکم جمادی الاولی ۹۵۷ ق در حدود ۶ ماه می‌باشد. (ذ/ ۶/ ۹۰، ۱۱/ ۲۹، ۱۴/ ۴۹).

---

در چاپ کتاب موجود از نسخه‌های خطی نفیس و چاپی متعددی استفاده شده است که مسئول تصحیح و تحقیق جلد اول آن در سال ۱۳۸۶ ق سید محمد کلانتر بوده است.

---

این کتاب مکررا در ایران ، مصر و عراق چاپ شده است. بهترین چاپ بوسیلۀ جامعة النجف الدینیة می‌باشد که محقق آن سید محمد کلانتر بوده است. چاپ اول در سال ۱۳۸۶ ق و چاپ مجدد آن در سال ۱۳۹۸ ق بوده است.
کتاب موجود در سال ۱۴۱۰ ق در انتشارات داوری قم چاپ شده است و چاپ موجود دارای مزایا و امتیازات زیادی است که عبارتند از:
- دقت کامل در مقابله با نسخ خطی متعدد و تصحیح عبارت‌ها،
- تفسیر عبارت‌های مشکل و پیچیده با حواشی مختصر و واضح در حد نیاز خواننده،
- توضیح اقوال و نظریاتی که به رمز و اشاره بیان شده است،
- بیان مصادر و منابع این اقوال،
- مقدمه‌ای در بیان زندگی نامه و آثار شهیدین بوسیلۀ محمد مهدی آصفی،
- شکل‌های تقریبی در مباحث قبله ،
- وقت و قضاء نماز ،
- شکل بعضی از حیوانات،
- توضیح الفاظ مشکل و بیان معانی آنها،
- اعراب دادن به کلمات در موارد نیاز.
ترتیب مطالب
کتاب موجود در ۱۰ جلد چاپ شده که مطالب آن عبارتند از:
جلد اول- کتاب الطهارة و کتاب الصلاة
جلد دوم- کتاب‌های زکاة ، خمس ، صوم ، حج ، جهاد
جلد سوم- کتاب‌های قضاء و شهادات، وقف، عطیه، متاجر
جلد چهارم- از کتاب الدین تا کتاب جعاله
جلد پنجم- کتاب‌های وصیت تا دین
جلد ششم- کتاب طلاق
جلد هفتم- کتاب غصب ، لقطه ، تا احیاء موات
جلد هشتم- کتاب الارث
جلد نهم- کتاب الحدود
جلد دهم- کتاب القصاص .

---

حواشی و شروح کتاب به دو دسته تقسیم می‌شوند.

۵.۱ - شروح با نام مشخصی

کتاب‌هایی که دارای نام مشخصی هستند.
۱- الابانة المرضیة فی شرح مبحث الوقت و القبلة
شیخ محمد تقی بن محمد کاظم تستری (ذ/ ۳/ ۴۸۵، ۶/ ۹۲)
۲- صفاء الروضة
سید امیر محمد صالح بن حسن حائری حسینی (ذ/ ۱۵/ ۴۳، ۶/ ۹۵)
۳- التعلیقة الانیقة
سید مفتی میر محمد عباس موسوی تستری کهنوی (م ۱۳۰۶ ق) (ذ/ ۴/ ۲۲۳، ۶/ ۹۵)
۴- فصل الخطاب الابراهیمیة
میرزا ابراهیم سید علی خان مدنی (ذ/ ۶/ ۹۱)
۵- الحدیقة النجفیة
ملا محمد تقی هروی (م ۱۲۹۹ ق) (ذ/ ۶/ ۹۲، ۳۹۰)
۶- مخزن الاسرار الفقهیة
آقا محمد علی بن آقا محمد باقر هزار جریبی (ذ/ ۶/ ۹۵، ۲۰/ ۲۲۲)
۷- الزاهرات الزویة
شیخ علی بن محمد بن زین الدین مهیئه (ذ/ ۶/ ۹۵، ۱۳/ ۹۴)
۸- المناهج السویة
محمد بن حسن اصفهانی معروف به کاشف اللثام (م ۱۲۹۹ ق) (ذ/ ۱۳/ ۲۹۵، ۱۸/ ۲۶۰)
۹- الهدایة السنیة فی شرح الروضة البهیة
سید هادی بن ابو الحسن رضوی کشمیری (م ۱۳۵۷) (ذ/ ۲۲/ ۳۴۵)
۱۰- السحاب الرویة و النفخة المحمدیة و النسمة الغرویة
شیخ محمد بن یوسف جامعی (ذ/ ۱۲/ ۱۵۰)
۱۱- الغرائب الربوبیة فی مقامات العبودیة
شیخ شریعتمدار استرآبادی (ذ/ ۱۶/ ۳۰)
۱۲- مجمع الحواشی
که مجموعه‌ای از حواشی بر روضة البهیة است که بوسیلۀ ملا حبیب الله کاشانی تدوین شده است (ذ/ ۲۰/ ۲۷).
۱۳- مطالع البکور من الایام و دهر الدهور
شیخ علی بن محمد جعفر استرآبادی (م ۱۳۱۵ ق) (ذ/ ۲۱/ ۱۴۵)
۱۴- منهاج الامة فی شرح الروضة البهیة
میرزا محمد بن احمد نراقی (ذ/ ۲۳/ ۱۵۷)
۱۵- منهاج الملة فی تعیین الوقت و القبلة
ملا علی بن عبدالله علیاری (م ۱۳۲۷) (ذ/ ۲۳/ ۱۷۶)
۱۶- الموائد الحسینیة من الروضة البهیة
سید حسن بن احمد حسینی کاشانی (م ۱۳۴۲) (ذ/ ۲۳/ ۲۱۳)

۵.۲ - شروح بدون نام مشخصی

شروح و حواشی که دارای نام مشخصی نیستند و با نام شرح الروضة البهیة و یا حاشیة الروضة البهیة ذکر شده و با نام محشی شناخته می‌شوند:
۱- سید آقا تستری ، صاحب تعدید اللسان
۲- میرزا ابراهیم بن سلطان العلماء مرعشی آملی اصفهانی (م ۱۰۹۸ ق)
۳- میرزا ابراهیم بن ملا صدر الدین محمد شیرازی (م ۱۰۷۰ ق) (ذ/ ۶/ ۹۱)
۴- امیر ابراهیم بن امیر معصوم قزوینی (م ۱۱۴۹ ق) (ذ/ ۶/ ۹۱)
۵- امیر ابو طالب نوۀ میر فندرسکی ، معاصر با صاحب الریاض (ذ/ ۶/ ۹۱)
۶- امیر ابو القاسم کبیر موسوی خوانساری (م ۱۱۵۸ ق) (ذ/ ۶/ ۹۱)
۷- ملا احمد بن محمد تونی برادر ملا عبدالله تونی ، صاحب الوافیة ، معاصر شیخ حر عاملی (ذ/ ۶/ ۹۱)
۸- شیخ اسحاق تربتی مشهدی (م ۱۲۳۷ ق) (ذ/ ۶/ ۹۱)
۹- شیخ اسد الله بن اسماعیل دزفولی کاظمی (م ۱۲۳۷ ق) (ذ/ ۶/ ۹۱)
۱۰- سید محمد باقر بن زین العابدین موسوی خوانساری صاحب روضات الجنات (م ۱۳۱۳ ق) (ذ/ ۶/ ۹۱)
۱۱- شیخ محمد تقی بن ملا عباس نهاوندی (ذ/ ۶/ ۹۲)
۱۲- ملا محمد جعفر شریعتمدار استرآبادی (م ۱۲۶۳ ق) (ذ/ ۶/ ۹۲)
۱۳- شیخ جعفر قاضی بن عبدالله بن ابراهیم حویزی کمره‌ای اصفهانی (م ۱۱۱۵ ق) (ذ/ ۶/ ۹۲)
۱۴- محقق آقا جمال الدین محمد بن حسین بن جمال الدین خوانساری (م ۱۱۲۵ ق) (ذ/ ۶/ ۹۳)
۱۵- شیخ حسن بن سلام بن حسن جیلانی تیمجانی (ذ/ ۶/ ۹۳)
۱۶- شیخ حسن بن محمد سبیتی عاملی (ذ/ ۶/ ۹۳)
۱۷- شیخ حسن بن مؤلف، صاحب معالم (م ۱۰۱۱ ق) (ذ/ ۶/ ۹۳)
۱۸- سید احمد بن سید علی اصغر شهرستانی (شرح وقت و قبله) (ذ/ ۱۴/ ۱۷)
۱۹- شیخ احمد بن ابراهیم بن احمد درازی بحرانی (م ۱۲۹۹ ق) (شرح مبحث وقت زوال) (ذ/ ۱۲/ ۶۱)
۲۰- ملا حسین تربتی (ذ/ ۶/ ۹۳)
۲۱- سید حسین بن جعفر بن حسین موسوی خوانساری (م ۱۱۹۱ ق) (ذ/ ۶/ ۹۳)
۲۲- ملا حسین بن حسن جیلانی بنانی صاحب حاشیة الذخیرة (ذ/ ۶/ ۹۴)
۲۳- امیر محمد حسین بن امیر محمد صالح خاتون آبادی (م ۱۱۵۱ ق) (ذ/ ۶/ ۹۴)
۲۴- ملا محمد حسین بن محمد قاسم قمشه‌ای نجفی (م ۱۳۳۶ ق) (ذ/ ۶/ ۹۴)
۲۵- سلطان العلماء ، حسین بن رفیع الدین محمد مرعشی آملی اصفهانی (م ۱۰۶۴ ق) (ذ/ ۶/ ۹۴)
۲۶- محقق خوانساری ، حسین بن جمال الدین محمد (م ۱۰۹۸ ق) (ذ/ ۶/ ۹۴)
۲۷- سی د حیدر علی هندی (م ۱۰۳۳ ق) (ذ/ ۶/ ۹۴)
۲۸- ملا محمد رفیع بن مزج جیلانی مشهدی (ذ/ ۶/ ۹۴)
۲۸- مؤلف، شیخ زین الدین شهید (م ۹۶۶ ق) (۶/ ۹۴)
۲۹- ملا حسام الدین محمد صالح بن احمد مازندرانی (م ۱۰۸۶ ق) (ذ/ ۶/ ۹۴)
۳۰- سید عبد الصمد بن احمد بن محدث جزائری (م ۱۳۳۷ ق) (ذ/ ۶/ ۹۵)
۳۱- سید عبدالله بن نور الدین جزائری (م ۱۱۷۳ ق) (ذ/ ۶/ ۹۵)
۳۲- ملا محمد علی بن احمد قراچه داغی (م ۱۳۱۰ ق) (ذ/ ۶/ ۹۵)
۳۳- محمد علی بن آقا باقر بهبهانی (م ۱۲۱۶ ق) (ذ/ ۶/ ۹۵)
۳۴- سید محمد علی بن سید صادق رضوی مشهدی (م ۱۳۱۱ ق) (ذ/ ۶/ ۹۵)
۳۵- سید علی بن سید عزیز الله بن عبد المطلب جزائری (م ۱۱۴۹ ق) (ذ/ ۶/ ۹۵)
۳۶- محمد علی بن محمد بن مرتضی طباطبایی (م ۱۲۴۰ ق) (ذ/ ۶/ ۹۵)
۳۷- ملا علی قلی بن محمد خلخالی (م ۱۱۱۵ ق) (ذ/ ۶/ ۹۶)
۳۸- شیخ علی بن نصر الله لیثی ، شاگرد شیخ بهایی (ذ/ ۶/ ۹۶)
۳۹- محمد علی بن محمد نصیر چهاردهی مدرسی (م ۱۳۳۴ ق) (ذ/ ۶/ ۹۶، ذ/ ۱۳/ ۲۹۴)
۴۰- امیر فخر الدین مشهدی خراسانی (م ۱۰۹۷ ق) (ذ/ ۶/ ۹۶)
۴۱- میرزا محمد معروف به دلیماج (ذ/ ۶/ ۹۶)
۴۲- شیخ محمد بن حسن بن زین الدین شهید ، معروف به شیخ محمد سبط (ذ/ ۶/ ۹۷)
۴۳- آقا رضی الدین محمد بن آقا حسین خوانساری (ذ/ ۶/ ۹۷)
۴۴- میرزا محمد بن سلیمان تنکابنی (ذ/ ۶/ ۹۷)
۴۵- سید محمد بن امیر صالح خاتون آبادی (شهید در ۱۱۴۸ ق) (ذ/ ۶/ ۹۷)
۴۶- محمد بن عبد الفتاح تنکابنی سراب (م ۱۱۲۴ ق) (ذ/ ۶/ ۹۷)
۴۷- سید محمد بن علی بن ابو الحسن عاملی ، صاحب المدارک (ذ/ ۶/ ۹۷)
۴۸- سید امیر رفیع الدین محمد صدر بن محمد بن سید علی معروف به خلیفة السلطان (م ۱۰۴۰ ق) (ذ/ ۶/ ۹۷)
۴۹- سید محمد بن هبة الله قزوینی (ذ/ ۶/ ۹۷)
۵۰- سید مصطفی بن علی نقوی کهنوی (م ۱۳۲۳ ق))
۵۱- ملا محمد بن مؤمن بن شاه قاسم سبزواری ، معاصر محدث حر عاملی (ذ/ ۶/ ۹۷)
۵۲- میرزا نصر الله فارسی مدرس (م ۱۲۹۱ ق) (ذ/ ۶/ ۹۷)
۵۳- محمد نصیر بن عبدالله بن محمد تقی مجلسی (ذ/ ۶/ ۹۷)
۵۴- شیخ یاسین بن صلاح الدین بن علی بحرانی (ذ/ ۶/ ۹۷)
۵۵- سید میر محمد یوسف بن عبد الفتاح تبریزی (م ۱۲۴۲ ق) (ذ/ ۶/ ۹۷)
۵۶- میرزا ابو الحسن خان مجتهد فسایی (م ۱۲۷۹ ق) (ذ/ ۷/ ۹۸)
۵۷- محمد باقر بن محمد جعفر فشارکی (ذ/ ۷/ ۹۸)
۵۸- میرزا محمد باقر هرندی (ذ/ ۷/ ۹۸)
۵۹- میرزا عبد العلی هرندی (م ۱۳۰۶ ق) (ذ/ ۷/ ۹۸)
۶۰- ملا محمد علی نوری (ذ/ ۷/ ۹۸)
۶۱- اسماعیل بن نجف مرندی حسینی تبریزی (م ۱۳۱۸ ق) (ذ/ ۱۳/ ۲۹۲)
۶۲- شیخ جواد بن مبارک نجفی (م ۱۳۱۱ ق) (ذ/ ۱۳/ ۲۹۲)
۶۳- ملا حسین تربتی (م ۱۳۰۰ ق) (ذ/ ۱۳/ ۲۹۳)
۶۴- سید شفیع جابلقی (م ۱۲۸۰ ق) (ذ/ ۱۳/ ۲۹۳)
۶۵- سید محمد طاهر بن اسماعیل معروف به آغا میر ، داماد شیخ انصاری (ذ/ ۱۳/ ۲۹۳)
۶۶- شیخ عباس بن شیخ حسن کاشف الغطاء (م ۱۳۲۳ ق) (ذ/ ۱۳/ ۲۹۴)
۶۷- سید علی بن سید محمد بن محسن اعرجی کاظمی (ذ/ ۱۳/ ۲۹۴)
۶۸- آقا محمد علی بن آقا محمد باقر هزار جریبی (م ۱۲۴۵ ق) (ذ/ ۱۳/ ۲۹۴)
۶۹- ملا محمد کاظم بن محمد صادق کاشانی اصفهانی (م ۱۲۷۳ ق) (ذ/ ۱۳/ ۲۹۵)
۷۰- سید محمد سیوشانی (ذ/ ۱۳/ ۲۹۵)
۷۱- شیخ محمد بن یوسف عبد اللطیف جامعی عاملی (م ۱۲۱۸ ق) (ذ/ ۱۳/ ۲۹۵)
۷۲- علامه میرزا مسیح بن محمد سعید رازی تهرانی (م ۱۲۶۳ ق) (ذ/ ۱۳/ ۲۹۵)
۷۳- سید مهدی قزوینی حلی (ذ/ ۱۳/ ۲۹۵)
۷۴- شیخ مهدی ملا کتاب نجفی (م ۱۳۳۷ ق) (ذ/ ۱۳/ ۲۹۵)
۷۵- محمد مهدی بن محمد ابراهیم کلباسی (ذ/ ۱۳/ ۲۹۵)
۷۶- محمد نصیر بن ملا احمد نراقی (م ۱۲۷۳ ق) (ذ/ ۱۳/ ۲۹۵)
۷۷- شیخ عبد الغنی (شرح مسالۀ ترتیب الفوائت المنسیة) (ذ/ ۱۴/ ۳۸)

---

الذریعة : هو من امتن الشروح حیث یصعب التمییز بینه و بین المتن، و قد اشتهر و تداول بین العلماء منذ قرن العاشر حتی التاریخ و علیه اعتمادهم، و هو من الکتب الدرسیة فی معاهد العلم الشیعیة.
اعیان الشیعة : هو ( شهید ثانی ) اول من صنف منهم الشروح المزجیة و کانت غیر معروفة بینهم فصنف شروح اللمعة الدمشقیة و الالفیة فی الفقه و النفلیة و الدرایة کلها مزجیة.
اعیان الشیعة : الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة فی الفقه بتمامه و هو آخر ما صنفه و اعطی خطا عظیما فی التدریس فکان علیه المعول عمله فی ستة اشهر و ستة ایام و کان فی الغالب یکتب کل یوم کراسا فرغ منه خاتمة لیلة السبت ۲۱ جمادی الاولی سنة ۹۵۷ و هو شرح مزجی مطبوع عدة مرات.
الذریعة : الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة للشیخ السعید زین الدین علی بن احمد بن تقی بن صالح بن مشرف العاملی الشهید ۹۶۶ ق مر فی ۶: ۹۰ الحواشی و التعلیقات علیها و کثرة الاعتناء برفع غواشیها حیث مسلک فیها مسلکا لطیفا فصارت روضة الحسن و الجمال.
خطبۀ کتاب الروضة البهیة: فهذه تعلیقة لطیفة و فوائد خفیفة اضفتها الی المختصر الشریف، المؤلف المنیف المشتمل علی امهات المطالب الشرعیة الموسوم ب «اللمعة الدمشقیة».
و در ادامه می‌نویسد: جعلتها جاریة له مجری الشرح الفاتح لمغلقه، و المقید لمطلقه و المتمم لفوائده، و المهذب لقواعده، ینتفع به المبتدی، و یستمد منه المتوسط و المنتهی،... اقتصرت فیه علی بحث الفوائد.
کشف الحجب به نقل از منیة المرید: هو شرح ممزوج من ادق الکتب الفقهیة و الطفها و امتنها، لعله لم یصنف فی هذه الفرقة مثله فی الدقة و الغموض متداول بین الاعلام و العلماء الکرام فی الدرس و قد اعتنی به الفضلاء و المحققون بتعلیق الحواشی علیه.

---