الرسالة القشیریة
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«رساله قشیریه» از مهمترین مآخذ و منابع معتبر در تصوف اسلامی است و کسانی که بخواهند از
عرفان و تصوف اسلامی اطلاع درست و مستند داشته باشند، حتما باید به این رساله مراجعه نمایند.
این کتاب توسط عبدالکریم بن هوازن قشیری به
زبان عربی نگاشته شده است. وی در ناحیه استوا (قوچان کنونی) متولد شد و پس از فرا گرفتن علوم ادبی و عربی به
نیشابور رفت و در آنجا به نشر علوم و معارف پرداخت.
از رساله قشیریه دو ترجمه وجود دارد، ترجمه اول در پنجم
ذی الحجه سال ۶۰۱ هجری در
بغداد کتابت شده که نسخه آن بسیار مغشوش و مشوش است. ترجمه دوم که اصلاح ترجمه نخستین است، تاریخ کتابت ندارد؛ ولی از روی قرائن می‌توان گفت که در نیمه دوم
قرن ششم یا نیمه ی اول قرن هفتم کتابت شده است. باب اول دو ترجمه به کلی با هم متفاوت است و مترجم نخستین بخصوص در باب اول اکثر جمله‌های عربی را انداخته است و در سایر بابها نیز این
ترجمه با متن عربی اختلافات بسیار دارد. متن حاضر تقریبا تمام ترجمه ی دوم و حواشی آن موارد اختلاف با ترجمه اول است. این کتاب ظاهرا توسط یکی از شاگردان قشیری بنام ابوعلی بن احمد عثمانی ترجمه شده و با تصحیح و استدراکات استاد مرحوم بدیع الزمان فروزانفر به زیور طبع آراسته شده است.
رساله ی قشیریه شامل دو فصل و ۵۴ باب است. باب اول در بیان اعتقادات این
طایفه در اصول است. مصنف می‌کوشد در ابتدای کتاب موافقت نظر مشایخ
صوفیه را با عقاید اشعری اثبات کند و پس از آن به ذکر ۸۳ تن از مشایخ صوفیه و نقل اقوال ایشان پرداخته است. قشیری سپس به شرح اصطلاحات صوفیه می‌پردازد و ۱۵۰ اصطلاح عرفانی را تفسیر می‌کند که عبارتند از:
توبه، مجاهده، خلوت و عزلت،
تقوی،
ورع،
زهد، خاموشی، خوف، رجاء، خزن، گرسنگی و بگذاشتن شهوت،
خشوع و
تواضع، مخالفت نفس و ذکر عیب‌های آن،
حسد،
غیبت،
قناعت،
توکل،
یقین،
صبر، مراقبه، رضا، عبودیت، ارادت، استقامت،
اخلاص، صدق، حیاء، حریت، ذکر، فتوت، فراست، خلق، جود و نحاء،
غیرت، ولایت،
دعا، فقر، تصوف، ادب،
احکام سفر، صحبت،
توحید، قشیری باقی ابواب کتاب را به ذکر حالات و مقامات و آداب معامله و
اخلاق و سنن اختصاص داده است. ترجمه کتاب با نثری ساده و دلپذیر به رشته تحریر در آمده و از آن نثرهایی است که جهت عامه نوشته شده و از جهت زبان شناسی حائز اهمیت است. در سراسر کتاب لغات زیبای فارسی در میان اصطلاحات عرفانی فراوان یافت می‌شود؛ مانند اسپروج پرستو، باز پژوهیدن تفحص کردن، باز کردن تجدید کردن، بر دست داشتن به کاری مشغول بودن، برماسیدن لمس کردن، پشت پا گذاشتن اعتماد کردن، پیدا کردن توضیح و بیان کردن، توانچه طپانچه سیلی، دیک دیروز، شیر زد طفلی که در ایام شیر خوارگی شیر کم خورده باشد و ضعیف ماند، کدینه چوب گازران، گاه آمدن رسیدن وقت عملی یا چیزی، گرمگاه وقت گرمی روز، نابیوسان غیر مترقب، ناپنداشت غیر متصور، ناخن پیراه ناخن گیر، نام مهین اسم اعظم، نشست مجالستف نمک خوش تخمهای خوشبوی نمکین، نمودگار نمونه جنس، وارن آرنج، هریوه منسوب به
هرات ، بستانگری باغبانی.
در اینجا لازم است به برخی از کاستی‌های ترجمه اشاره شود: در متن عربی عباراتی وجود دارد که ترجمه نشده است و این عدم ترجمه گاهی به اصل مطلب خللی وارد نمی‌کند؛ اما غالبا باعث ایجاد
ابهام در معنا می‌شود. همچنین در ترجمه جملاتی دیده می‌شود که البته با مراجعه به متنی عربی نارسایی بر طرف می‌شود. مترجم گاهی با اشتباه خواندن یک کلمه ترجمه صحیحی بدست نداده است و به طور کلی از مطابقت ترجمه با متنی عربی چنین دریافت می‌شود که مترجم دقت و
امانت را فقط در ترجمه
آیات قرآنی و اخبار و احادیث نبوی رعایت نموده و در ترجمه باقی مطالب کتاب برای خود حق تصرف و تغییر قائل شده است.
نرم افزار عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
