التاریخ القویم (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«التاریخ القویم لمکه و بیت الله الکریم»، کتابی است به
زبان عربی درباره
مکه مکرمه و
مسجدالحرام و آنچه بدین مسجد تعلق دارد.
کتاب در سه جلد تنظیم شده و فاقد فصل بندی و تبویب است.
شهر مکه از شهرهای پر
تاریخ است، شهری که صدها مجلد کتاب در ادوار مختلف در
تاریخ و جغرافیای آن نوشته شده است. دلیل آن نیز جنبه دینی این شهر و اعتبار آن نزد
مسلمانان در همه ادوار
تاریخ اسلامی است.
یکی از کهن‌ترین آثار تاریخی درباره این شهر اخبار مکه ازرقی و دیگری اخبار مکه فاکهی است که در نوع خود و میان تواریخ محلی بسیار پرمطلب و شگفت‌اند.
در دوران جدید کتاب «التاریخ القویم» از آثار بسیار پرحجم و پر مطلب است که در این باره نوشته شده است. این اثر یکی از مفصل‌ترین آثار جدید است که درباره تاریخ مسجدالحرام و نیز اماکنی که در این شهر مقدس وجود دارد، نوشته شده و دائره المعارفی است بزرگ که طی چند دهه، توسط یکی از مسئولان حرم شریف نگارش یافته و افزون بر جمع آوری اطلاعات کهن از منابع و مصادر، نکات فراوانی از مشاهدات خود در باره حرم و تحولات آن را ثبت کرده است. در این کتاب همچنین شرح حال مهم‌ترین شخصیت‌ها و دانشمندان مکه مکرمه به همراه تصاویر آنها درج گردیده است.
کتاب حاضر که در سه مجلد (شش جلد) نگارش یافته به موضوعات ذیل می‌پردازد:
در جلد اول از مجلد اول، مولف در خطبه کتاب به معرفی برخی کتاب‌ها که درباره تاریخ مکه به نگارش درآمده و نیز شرح حال مورخانی چون امام ازرقی مکی، حسین بن عبدالله باسلامه مکی حضرمی، عبدالله غازی مکی و... که در عصر حاضر درباره تاریخ مکه مکرمه به نگارش آثاری دست زده‌اند، می‌پردازد. سپس از نام‌های مکه مکرمه یاد می‌کند.
در ادامه مولف درباره شهرهای
حجاز، طبیعت حجاز و مهم‌ترین شهرهای آن، فضیلت حجاز، جغرافیای کشورهای عربی، تاریخ کشف سرزمین‌های عربی، تقسیم شهرهای عربی از جهت اخلاق و عادات، جایگاه عرب میان امت اسلامی، سیره پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، نسب ایشان، تاریخ و محل ولادت حضرت، ازدواج ایشان با خدیجه، آشکار ساختن دعوت، وفات پیامبر اکرم، معجزات حضرت، موضعی که پیامبر در آنجا متولد شد، تکیه
فاطمه زهراء سلام‌الله‌علیهم ، مکان ولادت
علی علیه‌السّلام، داستان
معراج پیامبر،
هجرت پیامبر از مکه به
مدینه،
فتح مکه، منزل پیامبر در مکه، فضیلت مکه و غیره سخن می‌گوید.
در جلد دوم این مجلد به بررسی تاریخچه مکه در زمان
ابراهیم خلیل علیه‌السّلام ، مکه در
جاهلیت و
اسلام پرداخته شده و از سور (دیوار) قدیمی مکه،
دارالندوه، دار عباس ابن
عبدالمطلب، دار ابوسفیان،
حدود حرم، حیات اقتصادی مکه، حرف و صنایع متداول در مکه، تاریخچه پست، تلفن، تلگراف، بانک و تلویزیون در مکه سخن به میان آمده و به معرفی کوه‌های عمر،
ثور،
ثبیر،
خندمه ،
حراء و... در مکه، تاریخچه بناهای مکه معظمه، معرفی
چاه زمزم و تاریخچه آن،
حجر اسماعیل و... پرداخته شده است. در پایان این جلد تصاویر فراوانی از شخصیت‌ها و نیز نقشه‌های موجود درباره مکه مکرمه و مسجدالحرام، مرتبط با مطالب مندرج در این دو جلد، درج گردیده است.
در جلد سوم، (مجلد دوم) این کتاب درباره تعمیراتی که در حجر
اسماعیل علیه‌السّلام و نیز بناء
کعبه معظمه صورت گرفته و نیز آراستن کعبه، کرسی (تخت) هایی که در کعبه نصب بوده است، ناودان کعبه،
مقام ابراهیم، پوشش خانه کعبه، آداب داخل شدن به کعبه و غیره سخن گفته شده است.
در جلد چهارم (مجلد دوم)، درباره احرام کعبه در موسم حج، انواع
مناسک حج، داستان اذان، شمار چوب‌های سقف کعبه، شمار ناودان‌های کعبه، تاریخچه دربانی کعبه معظمه قبل و بعد از اسلام، منبر مسجدالحرام، درهای مسجدالحرام تا قبل از توسعه آن در زمان حاضر، توسعه
مسجدالحرام در دوران آل سعود، مسعی،
مطاف، فرش و تعمیر مسجدالحرام و غیره سخن گفته شده است. در انتهای این جلد نیز تصاویر و نقشه‌های متعددی، مرتبط با مطالب این دو جلد، درج گردیده است.
در جلد پنجم (مجلد سوم) درباره تاریخچه روشنایی مسجدالحرام و مسجدالنبی، آتش سوزی‌های مسجدالحرام، شرطه مسجدالحرام، مساجد موجود در مکه، مقامات چهارگانه موجود در مسجدالحرام، توصیف
صفا و مروه، برخی قلعه‌ها و برج‌ها و قصرهایی که سابقا در مکه احداث شده‌اند، قصرهای پادشاهان آل سعود در مکه مکرمه،
عرفات،
عین زبیده، برکه‌ها، چشمه‌ها و چاه‌های مکه و اطراف آن و غیره سخن گفته شده است.
در جلد ششم (مجلد سوم) این مجموعه، گذشته از درج تصاویر و نقشه‌های مرتبط با مطالب مندرج در این مجلد، درباره موضوعاتی چون شمار کاتبان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، وضعیت آموزش در
عربستان قبل از سال ۱۲۴۶ ه. ق. ، مدارس دخترانه در مکه، تاریخچه پیدایش چاپخانه در مکه، بازارهای مکه در جاهلیت و
اسلام، مقابر مشهور مکه،
آب و هوای مکه، تاریخ جده، فضیلت
مدینه منوره،
مسجد الاقصی و غیره سخن گفته شده است.
این کتاب در میان سایر کتاب‌هایی که درباره
تاریخ مکه به نگارش درآمده از این ویژگی برخوردار است که دارای شمول و دقت بیشتری، که مبتنی بر مشاهده و بررسی خود مولف است، می‌باشد. همچنین به گفته خود مولف، وی از بیان مطالب غیر صحیح و نیز مطالبی که مورد شک و شبهه بوده است، خودداری ورزیده و کتاب وی از بیان امور خرافی تهی است، چنانکه در گزارش حوادث هیچ گونه مبالغه و زیاده روی صورت نگرفته است.
علاوه بر این، کتاب حاضر پر است از تصاویر، نقشه‌ها و طرح‌هایی که از مکه مکرمه و مسجدالحرام موجود است و به رفع ابهامات کمک شایان توجه ی می‌کند.
نسخه حاضر در برنامه در سه مجلد (شش جلد) با تحقیق دکتر عبدالملک بن دهیش توسط انتشارات دار خضر، بیروت منتشر شده است.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
