التاریخ الامین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
التاریخ الامین از کتاب‌های تاریخی درباره
مدینه، نوشته
عبدالعزیز مدنی (معاصر) است.
این کتاب، که نام کامل آن التاریخ الامین لمدینة سید المرسلین است، یک دوره
تاریخ مدینه و آگاهی‌هایی از مکان‌ها و مناطق این
شهر را دربر دارد. کتاب از اندک آثار تاریخی است که با صبغه شیعی نوشته شده و مؤلف با تکیه بر گزارش‌های تاریخی کوشیده است نقش
اهل بیت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در تاریخ مدینه را ترسیم نماید. می‌توان گفت که التاریخ الامین پاسخی به برخی کمبودهای متون تاریخ مدینه در میان
اهل سنت است. این متون از نقش
امامان معصوم: در تحولات سیاسی و اجتماعی مدینه، اندک سخن گفته و حتی در گزارش غزوه‌های
نبوی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از سهم
امام علی علیه‌السّلام در پیروزی‌های
مسلمانان یاد نکرده‌اند.
عبدالعزیز
مدنی زاده ۱۳۸۳ق.
در مدینه، روحانی
شیعه عربستانی ساکن
قم، تحصیلات خود را در احساء
عربستان و سپس
دمشق آغاز کرده و در حوزه علمیه قم پی گرفته است.
از او چند اثر دیگر از جمله
فجر الاسلام فی تاریخ مکة و
المشاعر الحرام (قم، ۱۴۲۵ق.) چاپ شده است.
مدنی در تالیف التاریخ الامین، بیشتر به منابع و مصادر شیعی استناد کرده و در بسیاری از گزارش‌های تاریخی، از منابع متاخر و بیش از آن که از منابع کهن بهره جوید، از تراجم و متون حدیثی سود برده است. دو کتاب
تاریخ المدینة المنوره ابن شبه و
وفاء الوفاء سمهودی از منابع کهن تاریخ مدینه هستند که نویسنده گاه بدان‌ها استناد کرده است. عمده منابع دیگر،
بحارالانوار مجلسی ،
شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید و
اعیان الشیعه محسن امین است. از دیگر منابع او، مصادر تاریخی مانند
تاریخ مسعودی و
الکامل ابن اثیر است. استناد به منابع غیر مرتبط مانند استناد قصیده مدحیه فرزدق در منقبت
امام علی بن الحسین علیه‌السّلام به
حیاة الحیوان دمیری از کاستی‌های این کتاب است.
در منابع اهل سنت، بیشتر در شرح و تحلیل تاریخ و تحولات سیاسی و اجتماعی مدینه، تنها بر شخصیت و سیره پیامبر گرامی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم تاکید شده و از مکان‌ها و آثار تاریخی ویژه مدینه که با ایشان مرتبط بوده، گفت وگو شده و از دیگر آثار کمتر سخن رفته است. از جمله، تنها چاه‌هایی که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از آن‌ها
آب نوشیده یا
وضو گرفته و مساجدی که در آن
نماز خوانده، معرفی گشته‌اند. درالتاریخ الامین حضرت علی علیه‌السّلام محور این گزارش‌ها قرار گرفته و همه موضوعات از جمله جای‌ها و غزوه‌ها به فراخور نسبت با حضرت علی علیه‌السّلام بررسی شده‌اند.
مطالب کتاب در ۱۰ باب تنظیم شده است. در آغاز کتاب، پس از اشاره به نام‌های مدینه، تحقیقی اجمالی در باره موقعیت جغرافیایی مدینه و کوه‌ها، وادی‌ها و چاه‌های معروف آن صورت گرفته است.
از مباحث ویژه کتاب، گسترش علوم و معارف اسلامی در مدینه بر اثر تلاش اهل بیت: است. معرفی فشرده دانش‌های هر یک از امامان معصوم: ساکن مدینه و گزارش‌هایی از مرجعیت علمی و مشروعیت مقام آن بزرگواران، در این مبحث ارائه شده که پشتوانه نویسنده، بیشتر اعیان الشیعه محسن امین بوده است.
از موضوعات مهم کتاب، محل
دفن بزرگان آغاز
اسلام است که بخشی از آن به دفن شدگان در بقیع اختصاص یافته است.
برخی از گزارش‌های تاریخی مانند روایت دفن پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در
خانه عایشه نیز در این میان نقد شده
و نویسنده با ذکر مستنداتی، خانه
حضرت فاطمه را مدفن ایشان دانسته است.
چشمه‌های مدینه از دیگر موضوعات کتاب هستند که برخی از آن‌ها مانند عین
امام علی علیه‌السّلام
و عین
فدک به ندرت در منابع اهل سنت یاد شده‌اند. نظرگاه نویسنده در بررسی مناطق و مکان‌ها و آبادی‌های مدینه، گاه کلامی است. او در این جا از رویداد فدک و نقدهای پیرامون آن و استدلال‌های قرآنی حضرت فاطمه در باب مالکیت فدک سخن گفته است.
از مباحث کتاب، ترکیب جمعیت و ساکنان مدینه است. نویسنده در این جا از نخاوله، طایفه‌ای شیعی، و تاریخ سکونت آن‌ها در مدینه یاد کرده است. این نام به پیشه آنان اشاره دارد که پرورش
نخل و کار در نخلستان‌های مدینه بوده و اهمیت این پیشه را در معیشت آنان نشان می‌دهد. نویسنده مدعی است نخاوله از شهروندان اصیل مدینه هستند و به
انصار نسب می‌برند.
نویسنده از شخصی که او را موثق می‌شمارد، گزارش کرده که نسب نخاوله به طور کامل در سندی کهن نزد یکی از افراد خاندان نگهداری می‌شود.
او به نقل از جعفر خلیلی، بررسی بورکهارت سوییسی را در باره این طایفه آورده که بر پایه آن، نخاوله قومی اصیل و دلیر بوده‌اند که در باغ‌های متعلق به
امام حسن علیه‌السّلام کار می‌کردند و بسیاری از
کشاورزان مدینه از آنان هستند.
نخاوله بعدها با قبیله حرب هم پیمان شدند و بر ضد ترک‌های
عثمانی جنگیدند. قبیله‌های گوناگون کوچکتری از این
قبیله ریشه گرفته‌اند. مردم نخاوله بیشتر در عوالی و منطقه قبا سکونت داشتند
و شخصیت‌های اجتماعی، سیاسی و علمی برجسته‌ای از آنان برخاستند، از جمله محمد علی هاجوج، محمد علی عمروی، عطیة
بن حسین
بن ناجی، عبدالهادی یوسف، حیدر محسن، حسین
بن موسی، محمد حمزاوی، صالح محمد جدعان، موسی ابوعیفه، صالح ابومحسن و محسن الاساود.
نویسنده نبردها و غزوه‌های رخ داده در مدینه را از یکدیگر جدا کرده؛ زیرا در باور وی، جنگ‌های روزگار
جاهلیت میان
یهود و
اوس و
خزرج بوده و غزوه‌ها و جنگ‌های پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم با انگیزه‌ای متفاوت و برای تبلیغ
دین و گسترش اسلام رخ داده است.
کوشش نویسنده در بازخوانی غزوات، بیشتر با هدف نشان دادن دلیری و
فداکاری حضرت علی علیه‌السّلام در
مبارزه بر ضد
مشرکان و
دفاع از پیامبر گرامی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است.
وضعیت مدینه در روزگار
امویان،
عباسیان،
عثمانیان و شرفای حجاز در باب پنجم بررسی شده است. به گفته نویسنده، در روزگار امویان، تعارضی سخت میان فرهنگ اهل بیت: و سیاست اموی در مدینه جریان داشت و بنی امیه در مبارزه با اهل بیت: و پیشگیری از گسترش فرهنگ علوی می‌کوشیدند. رخداد
کربلا و حتی رویداد
حره که بسیاری از
صحابه و دوستاران اهل بیت: در آن کشته شدند، در قلمرو همین
سیاست می‌گنجد.
در پایان کتاب، در هفت بخش، تصاویری از مقابر
بقیع، مساجد مدینه، بارگاه‌ها و زیارتگاه‌ها، چشمه‌ها، چاه‌ها، خانه‌ها، بازار و جز آن آمده است.
کتاب التاریخ الامینبه سال ۱۴۱۸ق. با ۵۶۳ صفحه وزیری در انتشارات امین قم چاپ شده است.
حیاة الحیوان الکبری: الدمیری (م. ۸۰۸ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۴ق.
حوزه نمایندگی ولی فقه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «التاریخ الامین».
