الازمنه و الانواء (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الازمنه و الانواء»، کتابی است به
زبان عربی اثر
ابن اجدابی در
علم انواء. (انواء اصطلاحی است، در
نجوم قدیم نزد عرب‌ها، به معنی
غروب هر یک از
منازل قمر در
باختر و یا
طلوع منزل مقابل آن در
خاور ، به هنگام سحرگاه پیش از سپیده دم؛ یعنی پیش از آنکه ستارگان در روشنایی
خورشید از دیده محو شوند.)
کتاب؛ مشتمل بر مقدمه‌ای به قلم محقق، دکتر عزت حسن، مقدمه مولف و ۲۳ باب است.
روش مولف در این کتاب بر اختصار است، از این رو به بیان دیدگاه‌های متفاوت و بیان جزئیات آنها در زمینه مورد نظر نپرداخته، به ذکر خطوط کلی بحث بسنده می‌کند.
این کتاب از آن جهت که ما را با دانسته‌های اعراب جاهلی در موضوع انواء و ازمنه آشنا ساخته و همچنین به آنچه از این فن در میان اعراب پس از
اسلام تا زمان مولف مشهور و مورد استفاده بوده، آشنا می‌سازد، از ارزش و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
از مجموعه کتاب‌هایی که در
علم انواء از دیر باز به رشته تحریر درآمده، تنها اندکی باقی مانده است که اثر
ابن اجدابی یکی از آنهاست؛ اما او هم مانند بیشتر انواءنویسان، به روایات کهن استناد کرده و به نقل روایت
مالک بن انس ۱۷۹ ق. از طریق
عبدالسلام بن سعید بن سحنون (۲۴۰ ق.) پرداخته است.
که کتاب الازمنة والانواء به کوشش او به چاپ رسیده، در مقدمه به ارزش این کتاب از نظر علمی، ادبی، لغوی و تاریخی اشاره کرده و آن را بعد از الانواء ابن قتیبه (متوفای ۲۷۶ ق.) و الازمنة والامکنة ابوعلی مرزوقی (متوفای ۴۲۱ ق.) سومین کتابی برشمرده که در این زمینه نوشته شده است.
مولف در این کتاب گزیده‌ای از علم انواء نزد اعراب را که از
دوران جاهلیت و
اسلام به یادگار مانده، گردآورده و مطالبی نیز از اقوام غیر عرب که در این فن نگاشته شده، بدان افزوده است. همچنین فصولی را با بهره گیری از دانش‌های هیئت و نجوم، که در میان اعراب پس از ظهور اسلام بروز و ظهور یافته، بدان اضافه نموده است. نگاهی کوتاه به عناوین برخی ابواب این کتاب گویای این حقیقت است. عناوین ابواب کتاب به شرح ذیل است:
باب شناخت اصل در محاسبه ازمنه، باب ذکر ایام
سال عربی و نام ماه‌های آن، باب ذکر اساس
سال عربی، علامت‌های ماه‌های عربی و راه شناخت اوائل این ماه‌ها، باب شناخت
سال کبیسه از
سال‌های عربی ، باب ذکر
سال شمسی ، باب
تاریخ رومی و
سریانی و نام ماه‌های این دو،
سال عجمی،
سال کبسیه در بین
سال‌های عجمی ، باب ذکر ستارگان مشهور؛ نظیر:
بنات النعش صغری و کبری،
صلیب ،
سهیل ،
سعود ،
زحل ،
مشتری و... ، باب اوقات فصول و....
کتاب حاضر سرشار از واژگانی است که امروزه نیز در موضوع ازمنه و انواء کاربرد دارد و به صورت اصطلاح در این فن درآمده است. با مقایسه واژگان به کار رفته در این کتاب با آنچه امروزه رایج و مصطلح است، می‌توان به سیر تطور و تحول مدلولات این واژگان پی برد و از این طریق به نگارش فرهنگ لغتی که این گونه الفاظ پراکنده را یک جا گردآورده پرداخت و به پدیدآمدن دائره المعارفی تاریخی در زمینه لغت عرب کمک نمود.
همچنین باب (معرفه الشهور الشمسیه و اسماءها عند الاعاجم و...) این کتاب پر است از سجع‌های عربی که اعراب درباره انواء و ازمنه از خود به یادگار گذارده‌اند. این سجع‌ها از زیبایی ادبی خاص و آهنگ ویژه‌ای برخوردارند که مولف به شرح الفاظ و توضیح مفهوم آنها نیز پرداخته است.
کتاب؛ مشتمل بر پاورقی‌هایی به قلم محقق و فهرست‌های ذیل می‌باشد:
فهرست ستارگان و کواکب و صور آنها، فهرست برج‌های خورشید، فهرست اعلام، اقوام و گروه‌ها، شهرها و اماکن، آیات، احادیث، اشعار، ضرب المثل‌های عرب، سجع‌های عرب درباره انواء و فهرست مطالب کتاب.
۱- کاشیان، ایران ناز، دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، ص۴۰۰- ۴۰۱.
۲- کرامتی، یونس، فرهنگ آثار ایرانی- اسلامی، ج۱، ص۲۰۲.
۳- مقدمه محقق.
۴- متن کتاب.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
