الابدال (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب«الابدال» با نام کامل «الابدال الادویة المستعملة
فی الطب و العلاج» اثر
پزشک و دانشمند کم نظیر دوره
تمدن اسلامی ایران محمد بن زکریای رازی (۲۵۱- ۳۱۳ ق) است.
در میان آثار بسیار زیاد و متنوع این پزشک بالینی که در نوع خود اگر بی نظیر نباشد بسیار کم نظیر است و سرشار از
دانش ، تجربه و نوآوری است، کتاب کوچک و کم حجم ابدال نیز وجود دارد.
ابن ابی اصیبعه در کتاب
عیون الابناء فی طبقات الاطباء عنوان این کتاب را «
مقالة فی ابدال الادویة المستعملة
فی الطب و قوانینها و وجه استعمالها» ذکر کرده است. رازی همانگونه که در مقدمه کتاب آورده است مساله داروهای جایگزین را برای داروهایی که به هر دلیل در دسترس نیست مساله‌ای مهم می‌داند. وی در این کتاب ضمن پسندیدن روشی که
حنین بن اسحاق در کتابی که آن را از مقاله
جالینوس در ابدال و جامع ارماس و جامع بولس قدیم و جدید برگرفته است، به نظرات
ابن ماسویه نیز کرارا استناد نموده است.
کتاب دارای فصول و ابواب مجزایی نیست، بلکه رازی در این اثر پس از ذکر چند سطری به عنوان قوانین الابدال از قول جالینوس، ادویه مورد نظر و بدل هر یک را به ترتیب
حروف ابجد ذکر می‌کند. این اثر در برگیرنده ۱۲۲ مفرد است که از اکتمکت شروع شده و به غاریقون پایان می‌پذیرد. البته ترتیب حروف الفبایی این اثر ترتیب ابجدی است از این رو بعد از حرف باء حرف جیم است و یا بعد از حرف دال حرف هاء است.
۱. کتاب الابدال دربرگیرنده یکی از مهم‌ترین مباحث مطرح شده در موضوع مفردات و
داروسازی است، چرا که در ساخت بسیاری از داروهای ترکیبی گاه نبودن جزیی کار را دشوار می‌سازد که شناخت بدل مفردات از این جهت سودمند است.
۲. از سوی دیگر رازی در این اثر- علاوه بر آنچه بر اساس دانسته‌های ارزشمند خود نقل می‌کند- به آثار و اقوال دانشمندان بسیاری- که در مقدمه به آنها اشاره نموده- استناد می‌نماید، از این جهت ارزش این اثر از لحاظ مطالعات تاریخی نیز سودمند است.
۳. این اثر پس از تالیف، مورد توجه اطبای بسیاری قرار گرفت؛ از جمله
حکیم محمد مؤمن در کتاب
تحفة المومنین و حکیم
سید محمد حسین عقیلی خراسانی در
مخزن الادویه از آن بهره برده‌اند.
کتاب قبل از
سال ۱۳۱۳ ق توسط شورای مرکزی تحقیقات طبی یونانی (
هند ) تصحیح و به انگلیسی ترجمه شده است. افست این اثر را مؤسسه مطالعات
تاریخ پزشکی،
طب اسلامی و مکمل دانشگاه
علوم پزشکی ایران در خرداد ماه سال ۱۳۸۳ ش همراه دیباچه‌ای از دکتر محمد مهدی اصفهانی پیرامون زندگی رازی و کتاب الابدال او منتشر کرده است. پاورقی‌های این اثر به نقل اختلاف نسخ خطی اختصاص دارد.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
