• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اطلاق (منطق)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مشابه: اطلاق (علوم دیگر).

اطلاق یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای عدم بیان کیفیت حکم در قضیه است.


اطلاق در قضایا مقابل توجیه است و به معنای ذکر نکردن جهت در قضیه است.
[۱] مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۳۰۵-۳۰۶.    
[۲] علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۶۲.    
[۳] خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۱۲۹.    


«قضیه موجهه» قضیه‌ای است که در آن، به جهت تصریح شده
[۴] صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی، ص۲۹۰.    
و ماده قضیه بیان شده باشد. در مقابل، «قضیه مطلقه» قضیه‌ای است که در آن به جهت تصریح نشود و ماده قضیه در حال ابهام باشد.
[۵] صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی، ص۵۶۳.    

اطلاق و توجیه عیناً مشابه اهمال و حصر قضیه است،
[۶] مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۳۰۵.    
زیرا همچنان‌ که در مهمله کمیت افرادِ موضوع بیان نشده، در مطلقه نیز کیفیت حکم بیان نشده است و همچنان‌ که در محصوره، کمیت افراد موضوع ذکر شده در موجهه نیز کیفیت حکم بیان شده است. لفظ اهمال و اطلاق هر دو یک معنا را می‌رسانند، زیرا معنای اطلاق بیان نکردن خصوصیات چیزی است و اهمال نیز به معنای مجمل‌گذاشتن و تصریح‌ نکردن به جزئیات و خصوصیات مورد است؛ بنابراین همچنان که اهمال، ترک بیان کمیت است، اطلاق در اصطلاح منطق نیز ترک بیان کیفیت است، در صورتی که قضیه در واقع نه بدون کمیت و نه بدون کیفیت است.
قضیه مطلقه، جزء موجهات نیست و در مقابل موجهات است، زیرا چنان‌که معلوم شد اطلاق قضیه، ترک ذکر جهت است و در عین حال به طور مجاز، آن را یکی از موجهات دانسته‌اند.
[۷] مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۳۰۶.    


اطلاق دو قسم است:
۱. اطلاق خاص
۲. اطلاق عام.
[۸] ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۲، ص۲۸.


«اطلاق عام» آن است که در بردارنده همه قضایای فعلی است و شامل ضروری ذاتی می‌شود، چنان‌که ثامسطیوس قائل است و اطلاق خاص آن است که شامل ضروری ذاتی نمی‌شود، چنان‌که اسکندر افرودیسی قائل است.
[۹] مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۷۴.


اطلاق در کاربردی دیگر به معنای حمل‌ کردن و عنوانْ قرار دادن لفظی برای معنایی نیز به کار می‌رود و به دیگر بیان، به معنای استعمال لفظ در معناست.
[۱۰] خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی، ص۲۱.
[۱۱] خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۳۰۰.    
[۱۲] ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۸۵-۸۶.
[۱۳] ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، ص۳۱۳.


در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
(۱) خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.
(۲) ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة.
(۳) مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    
(۴) حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
(۵) ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات.    
(۶) خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    
(۷) ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).    
(۸) مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
(۹) صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی.    

۱. ↑ مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۳۰۵-۳۰۶.    
۲. ↑ علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۶۲.    
۳. ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۱۲۹.    
۴. ↑ صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی، ص۲۹۰.    
۵. ↑ صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی، ص۵۶۳.    
۶. ↑ مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۳۰۵.    
۷. ↑ مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۳۰۶.    
۸. ↑ ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۲، ص۲۸.
۹. ↑ مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۷۴.
۱۰. ↑ خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی، ص۲۱.
۱۱. ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۳۰۰.    
۱۲. ↑ ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۸۵-۸۶.
۱۳. ↑ ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، ص۳۱۳.


پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «اطلاق»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۱/۸.    
خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی به انضمام واژه نامه فرانسه و انگلیسی، ص۲۱.    


رده‌های این صفحه : احکام حمل | احکام قضایا | اصطلاحات منطقی
جعبه ابزار