اسیر (اصطلاحات نظامی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اسیر، اصلاحی در
فقه نظامی به معنای دشمنی است که در حال
جنگ یا پس از آن گرفتار شده است. نوع رفتار با
اسیر در اسلام به قدری اهمیت دارد که
احکام و حقوقی برای آنها در زمینه‌های گوناگون در نظر گرفته شده است.
اسیر در لغت به معنای گرفتار شده در جنگ است جمع آن
اَسریُ و
اسراء و اساری است.
در
اصطلاح دشمنی است که در حال جنگ یا پس از آن گرفتار شده است.
اسیران بر دو قسم تقسیم می‌شوند: مردان و زنان
۱- زنان، به مجرد
دستگیری مملوک و
کنیز می‌شوند، اگر چه جنگ هنوز پایان نیافته باشد. کودکان نیز در حکم زنان هستند.
۲- مردان بالغ اگر
اسلام را نپذیرند، کشته می‌شوند و
امام در شیوه کشتن آنها مخیّر است بین گردن زدن یا قطع کردن دست و پا و رها کردن آنان به همان حال تا بمیرند. ولی اگر مردان بعد از پایان جنگ دستگیر شوند، کشته نمی‌شوند، در این‌صورت امام (علیه‌السّلام) بین سه حکم مخیر است:
الف- بر اسیران منّت بگذارد و آنان را بدون قید و شرط آزاد کند.
ب- بابت آزادی آنها فدیه و سرب‌ها بگیرد و آنان را آزاد کند.
ج- اسیران را برده و بنده بگیرد که از آن به «رقیّت» هم تعبیر شده است.
اگر جنگجویان کافر بعد از دستگیر شدن و اسارت
مسلمان شوند
حکم (تخییر امام در یکی از سه امر مذکور)
از آنها ساقط نمی‌شود.
قرآن کریم می‌فرماید:
«فَاذا لَقیتُمُ الَّذینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتَّی اذا اثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُّدُوا الْوَثاقَ فَامَّا مَنّاً بَعْدُ وَ امَّا فِداءً حَتَّی تَضَعَ الْحَرْبُ اوْزارَها...؛ و هنگامی که با
کافران (جنایت‌پیشه) در میدان جنگ روبرو شدید گردن‌هایشان را بزنید، و این کار را هم‌چنان ادامه دهید تا به اندازه کافی
دشمن را در هم بکوبید؛ در این هنگام
اسیران را محکم ببندید؛ سپس یا بر آنان منّت گذارید و (آزادشان کنید) یا در برابر آزادی از آنان فدیه (
غرامت) بگیرید.»
اگر
اهل بغی دارای تشکیلات و مرکزیتی هستند که در صورت آزادی به آن تشکیلات و پایگاه می‌پیوندند،
جایز است که
اسیران آنان را کشت؛ ولی اگر تشکیلات ندارند،
اسیران یا تشکیلات و مرکزیت آنان از بین رفته و دیگر امکان تجمع ندارند،
اسیران آنان کشته نمی‌شوند، هم‌چنان‌که
امیرالمومنین (علیه‌السّلام) در
جنگ جمل فرمود: «کسی حق ندارد،
اسیری را بکشد.»
همچنین جایز نیست اموالی که به میدان جنگ نیاورده‌اند، به
غنیمت برد؛
ولی در
صفین به علت باقی ماندن فرمانده آنها اجازه کشتن آنان را داد.
از دیگر احکام
اسیران جنگی آن است که طعام دادن و سیراب کردن آنان
واجب است، هر چند قصد کشتن آنان را داشته باشند. کشتن
اسیران از طریق
شکنجه و یا گرسنگی
کراهت دارد.
امام صادق (علیه‌السّلام) پیرامون آیه شریفه: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکیناً و یَتیماً وَاسیراً؛ غذا را با اینکه دوست دارند به
مستمند و
یتیم و
اسیر می‌دهند»
فرمود: «الْاسیرُ یُطْعَمُ وَ انْ کانَ تُقَدِّمُ لِلْقَتْلِ؛ به
اسیر باید
طعام داد، هر چند برای کشتن مهیا شده باشد.»
درباره
اسیران جنگ بدر چنین نوشته‌اند:
۱- بیشتر اسیران بدر به گفته یعقوبی ۶۸ نفرشان سرب‌ها (فدیه) دادند و آزاد شدند عباس بن عبدالمطلب عموی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که جزء اسیران بود، اظهار ناداری کرد. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: مالی که نزد امّ الفضل (همسر عباس) امانت گذاشتی چطور شد (او گفت: گواهی می‌دهم که تو پیامبر خدایی، به خدا قسم جز من و او کسی از این امر اطلاعی نداشت سپس سرب‌های خود و دو برادرزاده و هم‌پیمان آن دو را نیز پرداخت کرد و همگی آزاد شدند.
۲- گردن دو نفر از اسیران به دستور پیامبر زده شد.
۳- مقدار سرب‌ها (فدیه) از هزار درهم تا چهار هزار درهم بود پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به کسانی که نمی‌توانستند، حداقل را پرداخت کنند، فرمود: هرکدام از شما که ده نفر از فرزندان انصار را خواندن و نوشتن بیاموزد، آزاد می‌گردد.
•
جمعی از نویسندگان، پژوهشکده تحقیقات اسلامی، اصطلاحات نظامی در فقه اسلامی، ص۱۶.
