• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اسراف و اقتار (لغات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





اسراف و اقتار:(لَمْ يُسْرِفوا وَ لَمْ يَقْتُروا)
«اسراف و اقتار»
• «اسراف» از مادّه سَرَف (به فتح سین و راء) به معنای تجاوز از حد است.
• «اقتار» از مادّه قَتْر (به فتح قاف و سکون تاء) به معنای كم كردن و تنگ گرفتن است.
در تفسير اسراف و اقتار كه نقطه مقابل يک‌ديگرند مفسران سخنان گوناگونى دارند كه روح همه به يک امر بازمى‌گردد و آن اين‌كه اسراف آن است كه بيش از حد و در غير حق و بی‌جا مصرف گردد، و اقتار آن است كه كم‌تر از حق و مقدار لازم بوده باشد.
در يكى از روايات اسلامى تشبيه جالبى براى اسراف و اقتار و حد اعتدال شده است و آن اين‌كه هنگامى كه امام صادق (علیه السلام) اين آیه را تلاوت فرمود مشتى سنگ‌ريزه از زمین برداشت و محكم در دست گرفت، و فرمود اين همان اقتار و سخت‌گيرى است، سپس مشت ديگرى برداشت و چنان دست خود را گشود كه همه آن به روى زمين ريخت و فرمود اين اسراف است، بار سوم مشت ديگرى برداشت و كمى دست خود را گشود به گونه‌اى كه مقدارى فرو ريخت و مقدارى در دستش بازماند، و فرمود اين همان قوام است‌. واژه قوام (بر وزن عوام) در لغت به معنى عدالت و استقامت و حد وسط ميان دو چيز است و قوام (بر وزن کتاب) به معنى چيزى است كه مايه قیام و استقرار بوده باشد.



به موردی از کاربرد «اسراف و اقتار» در قرآن، اشاره می‌شود:

۱.۱ - اسراف و اقتار (آیه ۶۷ سوره فرقان)

(وَ الَّذينَ إِذا أَنفَقوا لَمْ يُسْرِفوا وَ لَمْ يَقْتُروا وَ كانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوامًا) «و كسانى كه هر گاه انفاق كنند، نه اسراف و زياده روى دارند مى‌نمايند و نه سخت‌گيرى؛ بلكه در ميان اين دو، حدّ اعتدالى دارند.»

۱.۲ - اسراف و اقتار در المیزان و مجمع‌البیان

علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرمایند: (وَ الَّذينَ إِذا أَنْفَقوا لَمْ يُسْرِفوا وَ لَمْ يَقْتُروا وَ كانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً) کلمه انفاق به معناى بذل مال و صرف آن در رفع حوايج خويشتن و يا ديگران است و كلمه اسراف به معناى بيرون شدن از حد است، اما بيرون شدن از حد اعتدال به طرف زياده روى و در خصوص مساله انفاق، زياده روى و تجاوز از حدى است كه رعايت آن حد سزاوار و پسنديده است، در مقابل قتر - به فتح قاف و سكون تاء - كه به معناى كم‌تر انفاق كردن است‌، چنانچه راغب گفته، و كلمه قتر إقتار و تقتير هر سه به يک معنا است.
كلمه قوام - به فتح قاف - به معناى حد وسط و معتدل است و همين كلمه به كسره قاف به معناى مايه قوام هر چيز است و جمله بين ذلک متعلق است به قوام، و معنايش اين است كه بندگان رحمان انفاق مى‌كنند و انفاقشان همواره در حد وسط و ميان اسراف و إقتار است، پس، اين‌كه فرمود: (وَ كانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً) توضيح و تنصيص همان جمله قبلى است كه فرمود: (إِذا أَنْفَقوا لَمْ يُسْرِفوا وَ لَمْ يَقْتُروا)، پس صدر آيه، دو طرف افراط و تفریط در انفاق را نفى كرده و ذيل آن، حد وسط در آن را اثبات نموده است.

۱. فرقان/سوره۲۵، آیه۶۷.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۴۰۷.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۵، ص۶۹.    
۴. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۶۵۵.    
۵. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۴۴۷.    
۶. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۵، ص۱۵۲-۱۵۳.    
۷. فرقان/سوره۲۵، آیه۶۷.    
۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۶۵.    
۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۳۳۲-۳۳۳.    
۱۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۲۴۰.    
۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۷، ص۲۲۳.    
۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۲۸۰.    



شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «اسراف و اقتار»، ج۲، ص ۳۵۲.    


رده‌های این صفحه : لغات سوره فرقان | لغات قرآن




جعبه ابزار