اسراف و اقتار (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اسراف و اقتار:(لَمْ يُسْرِفوا وَ لَمْ يَقْتُروا) «اسراف و اقتار»• «اسراف» از مادّه
سَرَف (به فتح سین و راء) به معنای تجاوز از حد است.
• «اقتار» از مادّه
قَتْر (به فتح قاف و سکون تاء) به معنای كم كردن و تنگ گرفتن است.
در تفسير
اسراف و
اقتار كه نقطه مقابل يک‌ديگرند مفسران سخنان گوناگونى دارند كه
روح همه به يک
امر بازمى‌گردد و آن اين‌كه اسراف آن است كه بيش از
حد و در غير
حق و بی‌جا مصرف گردد، و اقتار آن است كه كم‌تر از حق و مقدار لازم بوده باشد.
در يكى از روايات اسلامى تشبيه جالبى براى اسراف و اقتار و حد اعتدال شده است و آن اين‌كه هنگامى كه
امام صادق (علیه السلام) اين
آیه را
تلاوت فرمود مشتى سنگ‌ريزه از
زمین برداشت و محكم در
دست گرفت، و فرمود اين همان اقتار و سخت‌گيرى است، سپس مشت ديگرى برداشت و چنان دست خود را گشود كه همه آن به روى زمين ريخت و فرمود اين اسراف است، بار سوم مشت ديگرى برداشت و كمى دست خود را گشود به گونه‌اى كه مقدارى فرو ريخت و مقدارى در دستش بازماند، و فرمود اين همان
قوام است. واژه قوام (بر وزن عوام) در
لغت به معنى
عدالت و
استقامت و حد
وسط ميان دو چيز است و قوام (بر وزن
کتاب) به معنى چيزى است كه مايه
قیام و استقرار بوده باشد.
به موردی از کاربرد «اسراف و اقتار» در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ الَّذينَ إِذا أَنفَقوا لَمْ يُسْرِفوا وَ لَمْ يَقْتُروا وَ كانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوامًا) «و كسانى كه هر گاه
انفاق كنند، نه اسراف و زياده روى دارند مى‌نمايند و نه سخت‌گيرى؛ بلكه در ميان اين دو، حدّ اعتدالى دارند.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرمایند:
(وَ الَّذينَ إِذا أَنْفَقوا لَمْ يُسْرِفوا وَ لَمْ يَقْتُروا وَ كانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً) کلمه انفاق به معناى
بذل مال و صرف آن در رفع حوايج خويشتن و يا ديگران است و كلمه اسراف به معناى بيرون شدن از حد است، اما بيرون شدن از حد اعتدال به طرف زياده روى و در خصوص مساله انفاق، زياده روى و تجاوز از حدى است كه رعايت آن حد سزاوار و پسنديده است، در مقابل
قتر - به فتح قاف و سكون تاء - كه به معناى كم‌تر انفاق كردن است، چنانچه
راغب گفته، و كلمه
قتر إقتار و
تقتير هر سه به يک معنا است.
كلمه قوام - به فتح قاف - به معناى حد وسط و معتدل است و همين كلمه به كسره قاف به معناى مايه قوام هر چيز است و جمله بين ذلک متعلق است به قوام، و معنايش اين است كه بندگان
رحمان انفاق مى‌كنند و انفاقشان همواره در حد وسط و ميان اسراف و إقتار است، پس، اين‌كه فرمود:
(وَ كانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً) توضيح و تنصيص همان جمله قبلى است كه فرمود:
(إِذا أَنْفَقوا لَمْ يُسْرِفوا وَ لَمْ يَقْتُروا)، پس صدر آيه، دو طرف
افراط و
تفریط در انفاق را نفى كرده و ذيل آن، حد وسط در آن را اثبات نموده است.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «اسراف و اقتار»، ج۲، ص ۳۵۲.
