استعاذه و توکل (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
استعاذه، نوعی از
توکل و
اعتماد بر
خداوند است.
... فاستعذ
بالله من الشیطـن الرجیم• انه لیس له سلطـن علی الذین... وعلی ربهم یتوکلون. « (ای
رسول ما) چون خواهی
تلاوت قرآن کنی اول از شر
وسوسه شیطان مردود به
خدا پناه بر. • که البته
شیطان را هرگز بر کسانی که به خدا
ایمان آورده و بر پروردگارشان
توکل و
اعتماد می کنند تسلط نخواهد بود.»
(برداشت مزبور از جمله «انه لیس له... علی ربهم یتوکلون» که تعلیل برای «فاستعذ
بالله» است، استفاده شده است. یعنی به جای اینکه استعاذه به صورت تعلیل ذکر شود، توکل ذکر شده. پس معلوم می‌شود که استعاذه نوعی از توکل است.)
"استعاذه"، طلب پناه است، و معنا این است که وقتی
قرآن می خوانی از خدای تعالی بخواه مادامی که مشغول خواندن هستی از اغوای شیطان
رجیم پناهت دهد، پس استعاذه ای که در این
آیه بدان امر شده حال و وظیفه
قلب و
نفس قرآن خوان است، او مامور شده مادامی که مشغول
تلاوت است این حقیقت، یعنی استعاذه به خدا را در دل خود بیابد، نه اینکه به
زبان بگوید: "
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم" و این استعاذه زبانی و امثال آن سبب و مقدمه برای ایجاد آن حالت نفسانی است نه اینکه خودش استعاذه باشد، و اگر به خود این سخن استعاذه بگوییم مجازا گفته ایم، خدای تعالی هم نفرموده هر وقت قرآن می خوانی بگو "
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم"، بلکه فرموده: هر وقت قرآن می خوانی از خدا پناه بخواه.
از این آیه دو نکته استفاده می شود:
اول اینکه: استعاذه به خدا، توکل بر خدا است، زیرا خدای سبحان در تعلیل لزوم استعاذه، بجای استعاذه توکل را آورده و
سلطنت شیطان را از
متوکلین نفی کرده.
دوم اینکه: ایمان و توکل، دو ملاک
صدق عبودیت اند، که ادعای عبودیت با نداشتن آن دو، ادعایی
کاذب است، آیه "ان عبادی لیس لک علیهم سلطان الا
من اتبعک
من الغاوین" که حکایت خطاب
پروردگار به
ابلیس است نیز همین معنا را می رساند، یعنی سلطنت شیطان را از بندگان خود نفی نموده است، چیزی که هست در آیه مورد بحث بجای بندگان، افراد با ایمان و
متوکل را آورد.
اعتبار عقلی هم با این معنا می سازد، زیرا توکل عبارت است از اینکه:
انسان زمام تصرف در امور خود را بدست غیر خود دهد، و تسلیم او شود که هر چه او صلاح دید و کرد همان را صلاح خود بداند، و این خود اخص
آثار عبودیت است.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۹، ص۲۸۰، برگرفته از مقاله «استعاذه و توکل».
