• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابومحمد حسن بن محمد آل‌مهلب

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ابومحمد حسن بن محمد، از شخصیت‌های خاندان آل‌مهلب می‌باشد؛ این خاندان، خاندانی اصالتا ایرانی‌ منسوب به مهلّب بن ابی‌صُفره بوده، که در اوایل ظهور اسلام برآمد و لااقل تا سده ۷قمری/۱۳میلادی امیران، وزیران، شاعران و دانشمندانی از آن برخاستند.


ابومحمد حسن بن محمد بن هارون بن ابراهیم بن عبدالله ابن یزید بن حاتم (محرم ۲۹۱ ـ شعبان ۳۵۲ق/دسامبر ۹۰۳ ـ سپتامبر ۹۶۳م)، مشهورترین کس از آل‌مهلب در سده ۴ق/۱۰م است.

وی در یکی از بحرانی‌ترین ایام خلافت عباسی، وزارت معزالدوله احمد دیلمی را به عهده داشت. از چگونگی پیوستن ابومحمد حسن به معزالدوله آگاهی مستندی در دست نیست، اما گفته‌اند که وی قبل از وزارتش در تنگدستی روزگار می‌گذراند.
[۱] ابراهیم بن علی حصری قیروانی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۴۸، دارالکتاب العربی.
[۲] ابراهیم بن علی حصری قیروانی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۴۹، دارالکتاب العربی.
[۳] احمد بن محمد ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۱۲۴.    
در سال ۳۳۴ق/۹۴۵م قبل از معزالدوله و از سوی وی وارد بغداد شد و خلیفه مستکفی را از ورود احمد دیلمی آگهی داد.
[۴] عزالدین ابن اثیر، الکامل، ج۸، ص۴۴۹، بیروت، ۱۴۰۲ق، فهرست.    
چنین می‌نماید که حسن از آن پس در دستگاه ابوجعفر محمد بن احمد صیمری وزیر معزالدوله به خدمت مشغول شد، زیرا در سال ۳۳۸ق/۹۴۹م که صیمری به سرکوب عمران بن شاهین به بطیحه رفت، ابومحمد حسن را به جای خود در دربار امیر دیلمی نهاد. حسن در این مقام به خوبی از عهدۀ وظایف خود برآمد و معزالدوله نیز او را بیش از پیش به خود نزدیک ساخت. تقرب او نزد امیر بر صیمری که می‌پنداشت حسن در پی اشغال منصب وزارت است، گران افتاد و از همان‌جا زبان به تهدید و طعن گشود، اما به زودی درگذشت و معزالدوله از ابومحمد حسن خواست که زمام امور را در دست گیرد.
[۵] یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۴، ص۱۷۰۹.    
[۶] یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۹، ص۱۲۱، بیروت، ۱۴۰۰ق، فهرست.
در سال ۳۳۹ق/۹۵۰م به دنبال ناتمام ماندن سرکوب عمران بن شاهین در بطیحه، ابومحمد حسن بر او تاخت، ولی از عمران شکست خورده بازگشت.
[۷] عزالدین ابن اثیر، الکامل، ج۸، ص۴۸۹-۴۹۱، بیروت، ۱۴۰۲ق، فهرست.    
این معنی باعث از دست دادن وزارت نشد و او در سال ۳۴۱ق/۹۵۲م به جنگ با یوسف بن وجیه امیر عُمان که می‌خواست بصره را تصرف کند، رفت و او را درهم شکست.
[۸] عزالدین ابن اثیر، الکامل، ج۸، ص۴۹۶، بیروت، ۱۴۰۲ق، فهرست.    
با این همه، آشکار است که ابومحمد حسن اهل جنگ نبود و همنشینی با ادیبان و دانشمندان را ترجیح می‌داد.

در سال ۳۵۲ق/۹۶۳م که معزالدوله به‌رغم میل ابومحمد حسن، او را برای تصرف عمان روانه ساخت، وی در بصره اقامت گزید و در حمله تعلل کرد. معزالدوله خشمناک شد و وزیر را متهم کرد که سپاه را به ایجاد آشوب تحریک می‌کند. دشمنان وزیر نیز در بغداد فشار خود را بر امیر دیلمی دستگیری ابومحمد حسن افزون کردند تا سرانجام معزالدوله از وی خواست که به بغداد بازگردد. ابومحمد حسن به بغداد بازگشت، ولی در راه بیمار شد و درگذشت. معزالدوله اموالش را مصادره کرد و خانواده و یاران و حتی غلامانش را به زندان افکند.
[۹] عزالدین ابن اثیر، الکامل، ج۸، ص۵۴۶، بیروت، ۱۴۰۲ق، فهرست.    
وزارت ابومحمد حسن ۱۴ سال (از جمادی‌الاول ۳۳۹ق/اکتبر ۹۵۰م تا مرگ) به درازا کشید. پس از مرگ، پیکرش را به بغداد بردند و در مقبرۀ نوبختیان به خاک سپردند.
[۱۰] احمد بن محمد ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۱۲۷، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۹۸ق، فهرست.    


ابومحمد حسن مردی نیک‌نفس و جوانمرد و بخشنده بود. در دورۀ وزارتش در حل مشکلات از جمله در رفع تعدیات بریدیان بصره توفیق یافت و گفته‌اند خود برای کشف مظالم در شهرها می‌گشت.
[۱۱] عزالدین ابن اثیر، الکامل، ج۸، ص۴۸۵، بیروت، ۱۴۰۲ق، فهرست.    
او مردی ادیب و شاعر بود.
[۱۲] احمد بن محمد ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۱۲۵، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۹۸ق، فهرست.    
[۱۳] احمد بن محمد ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۱۲۶، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۹۸ق، فهرست.    
[۱۴] یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۴، ص۱۷۰۹.    
ابوعبدالله حسین بن حجاج شاعر مشهور در رثای او شعر سرود.
[۱۵] احمد بن محمد ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۱۲۷، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۹۸ق، فهرست.    


ابن ندیم
[۱۶] ابن ندیم، محمد ابن اسحاق، الفهرست، ج۱، ص۱۴۹، به کوشش رضا تجدد، تهران، ۱۳۵۰ش.    
دو اثر از او یاد کرده است: الرسائل و التوقیعات و دیوان شعر.

۱. ↑ ابراهیم بن علی حصری قیروانی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۴۸، دارالکتاب العربی.
۲. ↑ ابراهیم بن علی حصری قیروانی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۴۹، دارالکتاب العربی.
۳. ↑ احمد بن محمد ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۱۲۴.    
۴. ↑ عزالدین ابن اثیر، الکامل، ج۸، ص۴۴۹، بیروت، ۱۴۰۲ق، فهرست.    
۵. ↑ یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۴، ص۱۷۰۹.    
۶. ↑ یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۹، ص۱۲۱، بیروت، ۱۴۰۰ق، فهرست.
۷. ↑ عزالدین ابن اثیر، الکامل، ج۸، ص۴۸۹-۴۹۱، بیروت، ۱۴۰۲ق، فهرست.    
۸. ↑ عزالدین ابن اثیر، الکامل، ج۸، ص۴۹۶، بیروت، ۱۴۰۲ق، فهرست.    
۹. ↑ عزالدین ابن اثیر، الکامل، ج۸، ص۵۴۶، بیروت، ۱۴۰۲ق، فهرست.    
۱۰. ↑ احمد بن محمد ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۱۲۷، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۹۸ق، فهرست.    
۱۱. ↑ عزالدین ابن اثیر، الکامل، ج۸، ص۴۸۵، بیروت، ۱۴۰۲ق، فهرست.    
۱۲. ↑ احمد بن محمد ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۱۲۵، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۹۸ق، فهرست.    
۱۳. ↑ احمد بن محمد ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۱۲۶، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۹۸ق، فهرست.    
۱۴. ↑ یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۴، ص۱۷۰۹.    
۱۵. ↑ احمد بن محمد ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۱۲۷، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۹۸ق، فهرست.    
۱۶. ↑ ابن ندیم، محمد ابن اسحاق، الفهرست، ج۱، ص۱۴۹، به کوشش رضا تجدد، تهران، ۱۳۵۰ش.    


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «آل‌مهلب»، ج۲، ص۴۷۳.    




جعبه ابزار