ابن اذینه (دائرة‌المعارف‌بزرگ‌اسلامی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
از زندگی و تاریخ
ولادت و مرگ او چیز زیادی دانسته نیست. همین اندازه روشن است که او از اصحاب
امام جعفر صادق (علیه‌السلام) بوده است.
وی را از شاگردان و اصحاب
امام موسی کاظم (علیه‌السلام) نیز دانسته‌اند.
به گفته
نجاشی او از طریق مکاتبه از
امام صادق (علیه‌السلام)
روایت کرده است. اگر این سخن درست باشد، بی‌تردید وی به طور مستمر در
بصره می‌زیسته است و احتمالاً به همین دلیل است که او را بزرگ شیعیان
بصره شمرده‌اند.
رجال شناسان
شیعی عموماً وی را
ثقه دانسته‌اند.
نوری گوید که
وثاقت
ابن اذینه مورد اتفاق جملگی محدثان و رجال شناسان شیعی است.
ابن اذینه روایات بسیاری را نقل کرده و نام او در
سلسله اسناد ۴۸۲
حدیث آمده است.
بیشتر این روایات که به خصوص از امام صادق (علیه‌السلام) است، از طریق
زرارة بن اَعْین صحابی و محدّث مشهور شیعی نقل شده است،
اما او افزون بر زراره از محدثان دیگری نیز روایت کرده که از آن میان به این کسان می‌توان اشاره کرد:
عبیدالله حلی،
اَبان بن ابی عیاش،
فُضیل بن یسار کوفی،
بُکیر بن اعین و
عبید بن زراره و
محمد بن مسلم.
غالب محدثان
سده ۲ق از
ابن اُذینه روایت کرده‌اند. بنام‌ترین آنان عبارتند از:
ابن ابی عُمَیر،
ابن رئاب،
احمد بن میثم بن دکین،
صفوان،
حسن بن محمد سماعه،
اسحاق بن ابراهیم بن عمر یمانی،
حریز،
عثمان بن عیسی،
جمیلی بن درّاج،
حماد بن عیسی،
علی حسن بن رباط،
منصور ابن یونس،
منصور بزرج،
علی بن اسباط،
احمد بن عایذ و
پدرش،
محمد ابن صَدَقه بصری،
درست بن ابی منصور،
محمد بن عمر،
عبدالعظیم بن عبدالله حسنی،
احمد بن محمد بن عیسی و پدرش،
حسین بن سعید و
یونس بن عبدالرحمان.
هرچند غالب روایات
ابن اذینه فقهی است، اما گاه روایاتی در مقوله
امامت و دیگر مسائل کلامی نیز از وی نقل شده است و این نشان می‌دهد که وی در علم
کلام نیز دستی داشته است.
روایت
نوری
که می‌گوید
ابن اذینه با مخالفان فکری خود به مباحثه می‌پرداخته، مؤید این نظر است.
طوسی
آورده است که
ابن اذینه اثری با عنوان «کتاب الفرائض» در دو نسخه کوچک و بزرگ داشته که احمد بن میثم
ابن دکین آن را روایت کرده است. اکنون از این اثر جز نامی بر جای نمانده است.
طوسی در اختیار معرفة الرجال
از محدث دیگری به نام محمد بن عمر بن اذینه یاد کرده که در دیگر منابع رجالی شیعی پس از وی نیز آمده است. این امر که شخص مذکور همان صاحب
ترجمه در مقاله حاضر باشد، محل تردید است. طوسی می‌گوید که وی کوفی بوده و از مهدی عباسی گریخته و در
یمن درگذشته و لذا روایات زیادی از او نقل نشده است. برقی
این شخص را
مدنی می‌داند. از مجموع این سخنان چنین برمی‌آید که این دو کس یکی نبوده‌اند، زیرا عمر بن اذینه بصری بود و روایات بسیاری نیز از او نقل شده است. ممکن است محمد
فرزند عمر بن اذینه بوده باشد. روایت طوسی
که می‌گوید محمد به دلیل شهرت پدرش، به
ابن اذینه مشهور گشته است، این احتمال را تقویت می‌کند.
(۱) احمد برقی، رجال، به کوشش سید کاظم موسوی، تهران، ۱۳۴۲ش.
(۲) میر مصطفی تفرشی، نقدالرجال، قم، انتشارات الرسول المصطفی.
(۳) ابوالقاسم خویی، معجم رجل الحدیث، قم، منشورات مدینة العلم.
(۴) محمد طوسی، اختیار معرفة الرجال، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش.
(۵) محمد طوسی، الاستبصار، تهران، ۱۳۹۰ق.
(۶) محمد طوسی، الفهرست، به کوشش محمود رامیار، مشهد، ۱۳۵۱ش.
(۷) حسن بن یوسف علامه حلی، خلاصة الاقوال، تهران، ۱۳۱۱ق.
(۸) غروی حائری، جامع الرواة، بیروت، ۱۹۸۳م.
(۹) عنایت‌الله قهپایی، مجمع الرجال، به کوشش سید ضیاءالدین علاّمه اصفهانی، اصفهان، ۱۳۸۷ق.
(۱۰) محمدامین کاظمی، هدایة المحدثین، به کوشش سید مهدی رجائی، قم، ۱۰۴۵ق.
(۱۱) محمدباقر مجلسی، الوجیزه، تهران، ۱۳۱۲ق.
(۱۲) احمد نجاشی، رجال، به کوشش سید موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.
(۱۳) حسین نوری، مستدرک الوسائل، قم، موسسه اسماعیلیان.
مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌اذینه»، ج۲، ص۸۷۵.
