ابن‌زیاد ابوالحسن علی بن زیاد تونسی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ زیاد، ابوالحسن علی بن زیاد تونسی (د ۱۸۳ق/۷۹۹م)، فقیه و محدث
مالکی است.
برخی
اصل او را عجمی شمرده‌اند
و به گفته برخی عرب و از
قبیله «عبس» بوده است.
ابوالحسن در
طرابلس مغرب زاده شد و در
تونس سکنی گزید.
نخست در افریقیه از خالد بن ابی عمران
استماع کرد و سپس برای فراگیری دانش به
حجاز و
عراق سفر نمود
و از
مالک بن انس، سفیان ثوری، لیث بن سعد و ابن لُهَیعه و دیگران دانش آموخت
تاریخ بازگشت وی به افریقیه و مغرب روشن نیست، اما نوشته‌اند که وی نخستین کسی است که جامع سفیان ثوری و موطأ
مالک را به مغرب برد و به
تفسیر نظارت
مالک و شرح مبانی
مذهب او پرداخت.
قاضی عیاض نیز اشاره کرده که مذهب غالب در افریقیه مذهب کوفیان بود تا اینکه علی بن زیاد و برخی دیگر از عالمان آن دیار به مذهب
مالک گرویدند و در نتیجه این مذهب در آن‌جا
شیوع یافت.
شخصیت علمی ابوالحسن و مقام وی را بزرگان و عالمان مغرب ستوده و او را فردی
امین و
موثّق دانسته‌اند. گفته شده که سحنون او را از همه عالمان آن
دیار برتر می‌دانست.
او در موارد اختلاف، مرجع عالمان مغرب بوده است.
افراد صاحب نامی از وی
حدیث شنیده و دانش آموخته‌اند که از آنان بهلول بن راشد، سحنون بن سعید، شجره بن عیسی واسد بن فرات قابل ذکرند.
ابوالحسن به رغم مقام و موقعیت علمی و اجتماعی که داشته است، هیچ‌گاه
مقام و منصبی را نپذیرفت و هنگامی که روح بن حاتم امیر افریقیه او را برای تصدی
قضا به نزد خود فراخواند، از پذیرش آن سر باز زد.
همچنین آنگاه که امیر تونس و نماینده
خلیفه او را برای
مشورت در امر قضا و تشخیص
صلاحیت کسانی که می‌توانند این
منصب را
احراز کنند، به نزد خود خواستند، ابوالحسن از همکاری
امتناع کرد.
ابوالحسن ۵ سال پس از
مرگ استاد خود
مالک بن انس در تونس درگذشت
و مقبره او در آن‌جا هم اکنون
زیارتگاه است.
مهمترین
اثر ابوالحسن
روایت او از موطأ
مالک است که اکنون بخشی از آن باقی مانده و همین بخش موجود با روایت یحیی بن یحیی لیثی که معروف‌ترین روایات موطأ است، اختلافات بسیاری دارد.
احتمال داده شده است که این اختلافات ناشی از
اختلاف زمان روایت آنها از
مالک بن انس باشد.
کتاب موطأ به روایت یحیی بن یحیی در بخشهای الضّحایا، الذّبائح، الصّید و العقیقه با قطعه موجود از روایت ابن زیاد
نزدیک است. اختلاف بین این دو بیش‌تر در انتخاب
عناوین ، تقدیم و تأخیر عناوین و روایات، زیادت و نقصان برخی احادیث و اقوال و گاه اختلاف در محتوای روایات است. ابن زیاد در روایت خود از موطأ
مالک صرفاً به نقل اقوال
مالک اکتفا نکرده، بلکه در چندین مورد
اجتهاد خویش را نیز بیان داشته و برخلاف نظر
مالک و موافق با دیگر مذاهب
اهل سنت نظر داده است.
موطأ روایت ابن زیاد به کوشش محمد شاذلی نیفر نخست در تونس و سپس چندین بار در بیروت به چاپ رسیده که آخرین آن در ۱۹۸۴م بوده است.
ابواسحاق شیرازی
کتاب خیر من زنته را نیز به وی نسبت داده است.
(۱) احمد بن ابی الضیاف، اتحاف اهل الزمان، تونس، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
(۲) ابوالحسن علی بن زیاد، موطأ الامام
مالک، به کوشش محمد شاذلی نیفر، بیروت، ۱۹۸۴م.
(۳) یوسف ابن‌عبدالبر، الانتقاء، بیروت، دارالکتب العلمیه.
(۴) ابراهیم ابواسحاق شیرازی، طبقات‌الفقهاء، به‌کوشش احسان‌عباس، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
(۵) محمد ابوالعرب، طبقات علماء افریقیه و تونس، به کوشش علی شایی و نعیم حسن یافی، تونس، ۱۹۸۵م.
(۶) عبدالرحمن دباغ، معالم الایمان فی معرفة اهل القیروان، تکمیل و تعلیق ابوالقاسم تنوخی، به کوشش ابراهیم شبوح، قاهره، ۱۹۶۸م.
(۷) قاضی عیاض، ترتیب المدارک، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
(۸)
مالک بن انس، الموطأ، روایت یحیی بن یحیی لیثی، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۵م.
(۹)
عبدالله مالکی، ریاض النفوس، به کوشش حسین مؤنس، قاهره، ۱۹۵۱م.
(۱۰) محمد شاذلی نیفر، مقدمه بر موطأ.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالحسن ابن‌زیاد»، ج۳، ص۱۲۷۹.
