ابن‌ایوب جمال‌الدین عبدالله بن علی قادری مخزومی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ اَیّوب، جمال‌الدین عبدالله بن علی بن یوسف بن علی بن محمد قادری مخزومی (۷۸۲- ۸۶۸ق/۱۳۸۰-۱۴۶۳م)،
پزشک و
محدث شافعی مذهب
دمشقی می‌باشد.
جد بزرگ او یوسف بن علی، به علت مصائبی که بر او وارد آمد، ایوب
لقب گرفت. از این رو بازماندگان او به ابن ایوب شهرت یافتند.
عبدالله در دمشق زاده شد و رشد یافت و دانش آموخت و
قرآن را حفظ کرد.
بعدها عازم
قاهره شد و در آن‌جا با
الزین عبدالباسط و
سعید السعداء (از افراد صاحب نفوذ در دربار
فاطمیان) و شیخ
خانقاهی به همین نام در قاهره
و دیگر مشاهیر زمان معاشر شد.
صحیح بخاری را نزد ابن صدیق آموخت و خود برای جمعی دیگر درس گفت. وی درباره مفاد برخی
احادیث آن با گروهی از محدثان قاهره و از جمله
محمد بن عبدالرحمان سخاوی گفت‌وگوهایی داشته است.
ابن ایوب از پدرش علی
کرامات بسیار نقل می‌کرده، و نیز به پیروی از او با
عرفا، به ویژه
ابن فارض و
ابن عربی، دشمنی می‌ورزیده است.
سخاوی اخلاق او را بسیار می‌ستاید.
در ۸۶ سالگی در قاهره از دنیا رفت و در
مقبره سعید السعداء
دفن شد.
آثار: ابن ایوب در فن پزشکی و داروشناسی آثاری دارد که موجب شهرت او گشته است. از آن جمله‌اند:
۱. دواء‌النفس من النَکس؛ این
رساله که مؤلف در ۸۳۵ق از تألیف آن فراغت یافته،
شامل ۵ فصل است: شناخت مواد حاوی
سم، خواص سموم و داروهای کشنده، درمان عمومی در صورت عدم شناخت اصل سم، درمان مسمومیت‌های ناشی از سموم حیوانی و نباتی و معدنی پس از شناخت آن‌ها و چگونگی مبارزه با
حشرات فصل‌های چهارم و پنجم این کتاب، زیر عنوان «صیانة‌الانسان من اذی‌المعدن و النبات و الحیوان» به صورت یک
رساله مستقل درآمده است.
نسخه خطی این
کتاب که در حیات مؤلف استنساخ شده در بانکیپور،
کتابخانه عمومی شرق (بانکیپور)، و نسخه خطی دیگری در پاریس (دوسلان)، و نسخه‌ای نیز در کتابخانه برلین (آلوارت)، نگهداری می‌شود.
۲. نشر‌اللواء فی مقتضی الفصد و الدواء؛
رساله مختصری است شامل یک مقدمه و ۹ فصل و یک خاتمه که در آن‌ها درباره فن پزشکی و مفهوم یاری خواستن از پزشک، علل توسل به
فصد با استعمال
دارو و انصراف از هر یک از آن‌ها، هدف از فصد، و برتری فصد نسبت به دارو، شرایط فصد و این‌که هم
پرخونی و هم کم‌خونی را می‌توان با فصد درمان کرد، غلبه
صفرا بر بدن در هنگام فصد، ضرورت اجتناب از خفتن در روز فصد و مطالب دیگری بحث شده است. نسخه خطی این کتاب نیز در کلکته نگهداری می‌شود و تاریخ استنساخ آن معلوم نیست.
۳. سیاسة‌الخَلق بتحسین‌الخُلق، که در
اخلاق و در ۱۰ فصل نوشته شده است. از این کتاب نیز نسخه‌ای خطی در برلین (آلوارت)، و نسخه‌ای دیگر در لیدن (ورهووه)، موجود است.
۴. سد‌الذرائع من القول بتأثیر
الطبائع، که نسخه‌ای از آن در کتابخانه چستربیتی
نگهداری می‌شود.
به گفته سخاوی
ابن الهمام بر برخی از کتاب‌های ابن ایوب
تقریظ نوشته است.
(۱) ابن تغری بردی، النجوم، به کوشش ابراهیم علی طرخان، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
(۲) حاجی خلیفه، کشف‌الظنون، استانبول، ۱۹۴۱م.
(۳) زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، ۱۹۸۶م.
(۴) سخاوی، محمد، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴ق/۱۹۳۵م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌ایوب»، ج۳، ص ۹۲۴.
