آیات صفات الهی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آیات صفات الهی به آیات بیانگر
صفات ذات یا فعل
خداوند اطلاق می‌شود.
آیات بازگوکننده اوصاف
ذات یا فعل خداوند را "آیات صفات الهی" می‌نامند.
در
کلام اسلامی صفات
خداوند را به دو بخش کلی تقسیم کرده‌اند: ۱. صفات
ذات؛ ۲.
صفات فعل .
صفات ذاتی خداوند نیز به صفات جمال (
صفات ثبوتیه ) و صفات جلال (
صفات سلبیه ) تقسیم می‌شود. و نیز صفات خداوند به تقسیمی دیگر به
صفات تشبیهی (خبریه) و
صفات تنزیهی تقسیم می‌شود.
توضیح هریک از واژه‌های فوق در مدخل‌های آیات صفات
ذات، آیات صفات فعل، آیات صفات تشبیهی و
آیات صفات تنزیهی خواهد آمد.
به اعتقاد
امام خمینی شاکله نظام هستی بر پایه وجود و ظهورات متکثر است که وجود واحد منحصراً حق‌تعالی است و ظهورات، تجلی
اسماء و صفات حق‌تعالی می‌باشند. ازاین‌رو صفات الهی اقسام متعددی دارند از جمله:
۱- صفات جمالی و جلالی، صفاتی که رحمت و لطف و ابتهاج و سرور در آنها موج می‌زند و انسان را به خود جذب می‌کند و موجب انس می‌شوند و صفات جلالی، صفاتی که قهر و غضب الهی در آنها غالب است و خوف ویژه را در انسان برمی‌انگیزانند و هیبت می‌آفرینند؛ مانند منتقم و قهار.
بنابراین در نظر ایشان، هر اسم جمالی در شرایط خاص جلال آفرین و هر اسم جلالی، جمال‌زا می‌شود؛ زیرا وقتی تجلی جمال الهی بر سالک شدت یابد سبب اوج گرفتن و شدت یافتن زیبایی و لطف و منشا بهت و حیرت و هیمان شده، هیبت می‌آفریند و همان اسم جمالی، جلالی می‌شود و جلال الهی نیز در بطن خود متضمن جمال و زیبایی و لطف است و می‌تواند منشاء انس شود.
۲- صفات ثبوتی و سلبی: صفاتی که به اصل وجود بازمی‌گردند، ثبوتی و صفاتی که برای
ذات وجود نبوده و به حدود ماهیت اشیا بازمی‌گردند و در
ذات حق‌تعالی تحققشان ممتنع باشد، صفات سلبی خواهند بود.
امام خمینی کلام برخی حکما که صفات سلبیه را به سلب سلب ارجاع می‌دهند را مورد نقد قرار می‌دهد و معتقد است، اثبات صفات سلب برای حق‌تعالی مستلزم ترکیب در
ذات و وجود جهات امکانی در آن است. بنابراین حق‌تعالی از
صفات سلبیه مبرا و تنها متصف به صفات ثبوتیه است.
۳- ذاتی، صفاتی و افعالی: گاهی
اسمایی که در تعین اول وجود دارند
اسمای ذاتی و همین اسما در تعین ثانی اسماء صفاتی و به تمام اسم‌هایی که در تعین خلقی حضور دارند
اسمای افعالی گویند در میزان این تقسیم‌بندی گفته شده، به اعتبار ظهور
ذات،
اسمای ذات و به اعتبار ظهورات صفات و افعال به آنها،
اسمای صفاتی و افعالی می‌گویند. ازاین‌رو در این تقسیم‌بندی، برخی از
اسمای خداوند به اعتبار مختلف ذیل دو گروه یا همه گروه‌های این تقسیم قرار می‌گیرند؛ مثلاً رب به لحاظ آن معنای متعددی که دارد هم جزء
اسمای ذاتی و هم در گروه
اسمای صفاتی و هم
اسمای فعلی است.
در ترتیب
اسمای الهی،
اسمای ذات مقدم بر
اسمای صفات و اسماء صفات مقدم بر
اسمای افعالند. به باور امام خمینی ترتیب این اسما به‌حسب ترتیب حقایق وجودی و تجلیات الهی است، نه به‌حسب ترتیب مشاهدات و تجلیات در قلوب سالکان.
•
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «آیات صفات الهی». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.
