آسیب‌شناسی توسل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
توسل به معنی واسطه قرار دادن امور خیر و افراد صالح مقرب درگاه الهی برای بر آورده شدن درخواست و اجابت دعاست. از جمله شرایط استجابت
توسل و
دعا،
اخلاص در
نیت، معقول بودن خواسته، همراهی دعا با اسباب آن،
ایمان و
عمل صالح،
انابه و تضرع است. در آموزه‌های اسلامی به دعا و
توسل توصیه بسیار شده است. طبق این آموزه‌ها
انسان نباید از دعا و
توسل مأیوس گردد؛ زیرا هیچ‌گاه باب
رحمت الهی به سوی کسی بسته نیست.
توسل،
دعا و درخواست حاجت از درگاه
خداوند است؛ با این ویژگی که هنگام دعا، خدا را به حق اولیا و آبرومندان درگاهش
قسم می‌دهیم و از او می‌خواهیم که به حق آنان، حاجت و
دعای ما را برآورده سازد. چنین درخواستی، نشان مقام
اولیای الهی نزد خداوند است و هیچ‌گونه منافاتی با
توحید ندارد.
از جمله راه‌های
توسل به خداوند متعال خواندن
دعای توسل است. از نظر سندی
دعای توسل در برخی منابع حدیثی و دعا وارد شده است؛ مانند:
البلد الامین و
بحارالانوار.
محمد بن بابویه آن را از
ائمه معصومین (علیهم‌السلام) روایت کرده است.
علاوه بر این عباراتی همانند و هم‌سبک با
دعای توسل، در احادیث
شیعه و
سنی از
نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نقل شده است؛ مانند حدیث
عثمان بن حنیف که براساس آن
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: خدا را با این جملات بخوان: «اللهم انی اسالک و اتوجه الیک بنبیّک نبی الرحمة یا محمد! انّی اتوجه بک الی ربّی فی حاجتی لتقضی. اللهم شفّعه فیّ».
توسل به امامان معصوم (علیهم‌السلام) و دعا و درخواست از درگاه خداوند، هر چند سبب می‌شود که انسان به بعضی خواسته‌های خود نایل شود، اما به معنای آن نیست که هر خواسته‌ای با دعا و
توسل برآورده گردد؛ بلکه دعا و
توسل نیز امری قانونمند است و شرایط و موانعی دارد؛ از جمله:
باید با کمال
اعتقاد و
اخلاص در
نیت صورت بگیرد؛ چراکه عطایای الهی به‌اندازه نیت خالصانه، سرازیر می‌شود.
حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «ان العطیّة علی قدر النیّة»؛ «بخشش الهی به اندازه (اخلاص در) نیت است».
خواسته و حاجت انسان، باید معقول و
مشروع باشد.
دعا و
توسل باید در کنار به کار‌گیری
اسباب و عوامل طبیعی دارای نقش در برآمدن حاجت باشد.
از شرایط بسیار مهم و مؤثر در
استجابت دعا و
توسل،
ایمان و
عمل صالح است. طبیعی است، کسی که پیمان خویش را در برابر خداوند شکسته است، نباید انتظار داشته باشد هر خواسته‌ای را به سرعت اجابت یافته ببیند.
گاهی زمان مناسب برای تحقق مطلوب و خواسته شخص فرا نرسیده است. در چنین حالتی با طول کشیدن زمان اجابت، در شخص حالت
انابه و
تضرع به درگاه الهی ایجاد می‌شود و رابطه معنوی و عاطفی‌اش با
امامان (علیهم‌السلام) طول می‌کشد و درنتیجه ارتباط او با خدا محکم‌تر می‌شود. در حقیقت، خود
توفیق بر دعا و
توسل، اوج
عبودیت و بندگی و نشانه لطف و عنایت حضرت حق به انسان است و الطاف و رحمت‌های بزرگ‌تری را به دنبال دارد؛
مولانا سروده است:
آن یکی الله می‌گفتی شبی ••• تا که شیرین می‌شد از ذکرش لبی
گفت
شیطان: آخر ای بسیار گو! ••• این همه «الله» را «لبیک» کو؟
می نیاید یک جواب از پیش تخت ••• چند «الله» می‌زنی با روی سخت
او شکسته دل شد و بنهاد سر••• دید در خواب او خضر اندر خضر
گفت: «هین» از
ذکر چون وامانده‌ای ••• چون پشیمانی از آن کس خوانده‌ای؟
گفت: لبیکم نمی‌آید جواب زآن ••• همی ترسم که باشم ردّ باب
گفت: آن «الله» تو «لبیک» ماست ••• و آن نیاز و سوز و دردت پیکِ ماست
ترس و
عشق تو کمند لطف ماست ••• زیر هر یا ربّ تو لبیک‌هاست
گاهی برآورده شدن حاجت شخص، به مصلحت و نفع وی نیست و صلاح او در عدم
استجابت آن است: «عَسی انّْ تَکْرَهو شَیْئاً وَهوَ خَیرٌ لَکمْ وَعَسی اَنْ تحِبّوا شَیْئاً و هوَشَرَّلکم و الله یَعلَم و اَنْتم لا تَعلَمونَ؛
بسا چیزی را خوش نمی‌دارید و حال آن‌که برای شما خوب است و بسا چیزی را دوست می‌دارید و آن برای شما بد است؛
خدا می‌داند و شما نمی‌دانید.»
در چنین حالتی به ظاهر حاجت شخص برآورده نمی‌شود؛ اما این به نفع و صلاح اوست و در واقع
دعای او که درخواست
خیر و مصلحت خود است به گونه‌ای پنهان و ناآشکار برآورده می‌شود.
در هر صورت خداوند، به جهت دعا و
توسل انسان، اجر عظیمی به او اعطا می‌کند و وی از نعمت ارتباط و
تقرب به خدا و امامان (علیهم‌السلام) بهره‌مند می‌شود. به هر حال انسان نباید از دعا و
توسل مأیوس گردد؛ زیرا هیچ‌گاه باب رحمت الهی به سوی کسی بسته نیست؛ چه حاجت برآورده شود و چه بنا بر مصلحت شخص، در ظاهر برآورده نشود؛ چراکه این‌گونه برنیامدن حاجت، در واقع برآمدنی پنهانی است. از طرفی خود دعا و
توسلِ انسان، لبیک و اجابت الهی است.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «آسیب‌شناسی توسل»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱۱/۶.
