آزمونهای پیشرفت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آزمونهای پیشرفت، یکی از مباحث مطرح در
روان‌سنجی در علم
روان‌شناسی بوده و به معنای آزمون‌هایی هستند که برای سنجش
مهارت
های پرورش‌یافته، ساخته شده‌اند و نشان می‌دهند که شخص در حال حاضر قادر به انجام چه کارهایی است. آزمون پیشرفت نیز یک نوع
آزمون توانایی است. در این مقاله بعد از بیان تعریف و کاربردهای آزمون
های پیشرفت به بررسی
فرایندهای ذهنی مورد اندازه‌گیری، انواع و ویژگی
های این آزمون‌ها می‌پردازیم.
پیش از پایان تحصیلات دوره متوسطه، اکثر افراد به نحوی با آزمون
های توانایی آشنا می‌شوند.
آزمونهای خواندن و
مهارت‌های ریاضی دوره ابتدایی و امتحان احراز شایستگی برای دریافت گواهینامه پایان تحصیلات متوسطه که در بسیاری از دبیرستان‌ها الزامی است، جزو آزمون
های توانایی هستند. هر آزمون اصولا نمونه‌ای از رفتار فرد در یک مقطع زمانی است. آزمون پیشرفت نیز یک نوع آزمون توانایی است. آزمون
های پیشرفت، آزمون‌هایی هستند که برای سنجش
مهارت
های پرورش‌یافته ساخته شده‌اند و نشان می‌دهند که شخص در حال حاضر قادر به انجام چه کارهایی است.
آزمون
های پیشرفت علیرغم محدودیت‌هایی که دارند، از پرمصرف‌ترین ابزارهایی هستند که روان‌شناسان تهیه کرده‌اند. با این همه، این آزمون‌ها در صورتی همچنان سودمند باقی می‌مانند که واقع‌بینانه با آنها برخورد شود.
والدین و معلمان باید به این نکته دقت نمایند که نمره
های آزمون پیشرفت فقط عملکرد جاری فرد را اندازه می‌گیرند. احتمالا در مدارس از
آزمونهای پیشرفت تحصیلی بیش از حد لزوم و به صورت نابجا استفاده می‌شود. معلمان غالبا نمی‌دانند نتایج آزمون‌ها را چگونه تفسیر کنند و ممکن است فقط بر اساس نمره یک آزمون دست به استنتاج
های گسترده‌ای در مورد توانایی فرد بزنند.
آزمون
های پیشرفت در صورتی که بجا به‌کار روند نقش مهمی را ایفا می‌کنند. معمولا همراه آزمون
های پیشرفت،
آزمونهای هوش نیز اجرا می‌شوند، زیرا مقایسه نمرات آزمون هوش با نمرات آزمون
های پیشرفت تحصیلی غالبا اطلاعات ارزشمندی به دست می‌دهد. برای مثال، برخی کودکان که نمرات پایینی در آزمون
های پیشرفت در ریاضیات یا خواندن دارند ممکن است نمرات بسیار بالایی در آزمون هوش به دست آورند. چنین تفاوتی به معلم هشدار می‌دهد که شاید
مهارت
های ریاضی و خواندن کودک به اندازه کافی رشد نکرده‌اند و به توجه ویژه نیاز دارند.
بدون دسترسی به اطلاعات حاصل از آزمون هوش، امکان دارد این کودک به صورتی نابجا در گروه
کندآموزان قرار گیرد.
مجموعه پرسش‌هایی که بر اساس جدول مشخصات امتحان به منظور سنجش هدف
های آموزشی یک درس تهیه می‌شود، آزمون پیشرفت تحصیلی به شمار می‌رود. هر یک از پرسش
های آزمون، یکی از هدف
های یادگیری را در رابطه با محتوای مواد آموزشی اندازه می‌گیرد و آزمون ساخته‌شده، نمونه‌ای از تمام هدف
های آموزشی درس مورد نظر را ارزشیابی می‌کند.
یادآوری مطالب و به‌کار بستن
مهارت‌های آموخته‌شده که به وسیله آزمون اندازه‌گیری می‌شوند، ممکن است به چهار شکل
بازشناسی،
فراخوانی،
بازسازی و یا
کارنمایی ظاهر شوند. در بازشناسی، آزمودنی آنچه را که قبلا تجربه کرده و یا آموخته است، از میان چند مطلب دیگر، تشخیص می‌دهد. برای مثال، پاسخ دانش‌آموز به سؤال "پایتخت انگلستان کدام یک از شهرهای لندن، منچستر و نیوکاسل است"؟ از نوع بازشناسی است.
فراخوانی نوع دیگر یادآوری است. در این نوع یادآوری، آزمودنی
بدون مواجهه با پاسخ درست، آنچه را آموخته در
ذهن خود جستجو و بازیابی می‌کند. در اینجا گزینه‌ای وجود ندارد. بازسازی نوع پیچیده‌تری از یادآوری است. در این نوع یادآوری، آزمودنی پس از به یادآوردن آموخته خود، آن را به گونه‌ای جدید سازمان می‌دهد و به صورت کتبی یا شفاهی بیان می‌کند.
کارنمایی که پیچیده‌ترین نوع یادآوری است، نشانگر
مهارت و چیرگی آزمودنی بر مطلب آموخته‌شده است. این‌گونه رفتارهای آموخته‌شده بر اثر تکرار و تمرین به صورت
عادت درمی‌آیند، یادگیرنده به سهولت آنها را به یاد می‌آورد و بر اساس آنها عمل می‌کند. مانند کسی که یک زبان بیگانه را چنان خوب یاد گرفته و در آن
مهارت یافته است که به سهولت در هر موقعیتی آن را به یاد آورده و به آن زبان می‌اندیشد.
در آزمون
های پیشرفت تحصیلی خوب، محتوا بر اساس هنجارهایی که قبلا تهیه شده است انتخاب می‌شود. سؤالات، حتی‌الامکان به صورت تصادفی طرح نمی‌شوند، بلکه بر حسب اهمیت نسبی‌ای که دارند انتخاب می‌شوند، تمام مواد را می‌پوشانند، بر حسب درجه دشواری تنظیم می‌شوند و در نتیجه طبقه‌بندی دقیق دانش‌آموزان را امکان‌پذیر می‌سازند.
برای پاسخگویی به آزمون
های پیشرفت تحصیلی حتی‌الامکان از توانایی‌ها یا از معلوماتی بهره می‌گیرند که بررسی خود آنها مورد نظر است، بنابراین کار نوشتن به حداقل می‌رسد و دخالت عوامل زیبایی خط و سادگی بیان از بین می‌رود. با آزمون
های پیشرفت تحصیلی می‌توان تعداد زیادی را در مدت زمان بسیار کوتاهی تحت آزمایش قرار داد.
آزمونهای پیشرفت گروهی و
انفرادی زیادی ابداع شده است. یکی از مشهورترین آزمون
های پیشرفت تحصیلی،
آزمون پیشرفت تحصیلی استنفورد (Stanford Achivement Test) است. این آزمون برای سنجش پیشرفت تحصیلی یادگیرندگان در یک پایه مشترک یا درباره مجموعه‌ای از موضوعات درسی تدوین می‌شود و معمولا یک نمره کل برای تمام زیرآزمون‌ها و نیز نمره جداگانه برای هر یک از زیرآزمون‌ها دارد.
آزمون پیشرفت تحصیلی استنفورد شامل زیرآزمون‌هایی
بدین‌شرح است: خزانه واژگان، درک متن،
مهارت
های تشخیص واژگان، مفاهیم ریاضی – محاسبات، ریاضی – کاربردهای ریاضی، املاء، زبان، مطالعات اجتماعی، علوم و درک گفتار.
این آزمون ۸ سطح دارد. هر سطح، دو یا سه پایه تحصیلی را شامل می‌شود و تعداد سؤالات و مدت پاسخگویی به آن هم مشخص است. آزمون پیشرفت تحصیلی استنفورد توسط معلمان هر پایه، جهت سنجش میزان دانش،
مهارت‌ها و درک دانش‌آموزان در موضوعات اصلی درسی، مورد استفاده قرار می‌گیرد و به آنها یاری می‌دهد تا قوت‌ها و ضعف
های درسی دانش‌آموزان در موضوعات مختلف را بشناسند. همچنین به وسیله این آزمون، تصویری کلی از
رشد تحصیلی دانش‌آموزان در حیطه درسی به دست می‌آید.
یک نمونه دیگر از آزمون
های پیشرفت،
آزمون دامنه پیشرفت یا WRAT-۳ است که در سال ۱۹۹۳ مورد بازنگری قرار گرفت. آزمون دامنه پیشرفت، یک آزمون کوتاه با اجرا و نمره‌گذاری آسان و مشخص است. این آزمون سه حوزه پیشرفت را می‌سنجد: خواندن، هجی و محاسبه. نمرات فرد در این سه حوزه از لحاظ سنی هنجار شده‌اند و به معادل
های کلاسی تبدیل می‌شوند.
آزمون
های پیشرفت تحصیلی، هم شاخصی از آموخته
های گذشته و هم وسیله‌ای برای پیش‌بینی موفقیت آینده است. این آزمون‌ها را به سه طبقه تقسیم می‌کنند:
محتوای این آزمون‌ها در
دوره ابتدایی و
متوسطه متفاوت است. محتوای این مجموعه آزمون‌ها در دوره ابتدایی با برنامه و مواد درسی این دوره ارتباط بسیار نزدیکی دارد و شامل درک معنای لغات، خواندن،
مهارت‌های زبان و ریاضیات است. مجموعه آزمون‌هایی که در دوره راهنمایی تحصیلی به‌کار می‌رود، می‌تواند مانند آزمون
های دوره ابتدایی با مواد و برنامه درسی این دوره کاملا مربوط باشد.
محتوای آزمون
های این دوره می‌تواند شامل زبان فارسی،
ریاضیات،
علوم تجربی و
علوم اجتماعی باشد. اما چون در دوره متوسطه رشته
های تحصیلی متفاوتی وجود دارد، لذا نمی‌توان مجموعه آزمون‌هایی که رابطه خیلی نزدیکی با همه رشته‌ها و برنامه
های درسی دارند تهیه کرد. بنابراین مجموعه آزمون‌هایی که برای این دوره مناسب است معمولا شامل زمینه
های کلی از قبیل علوم، علوم اجتماعی، خواندن و فهمیدن در موضوعات مختلف،
مهارت
های اساسی در ریاضی و خزانه لغات است. در حقیقت مجموعه
آزمونهای پیشرفت کلی در دوره متوسطه استعدادهای از قوه به فعل درآمده را اندازه می‌گیرند. بنابراین، این آزمون‌ها حد وسط بین آزمون
های پیشرفت تحصیلی و
آزمونهای استعداد تحصیلی هستند.
هر یک از این آزمون‌ها برای سنجش آموخته
های دانش‌آموزان در یک درس و یا برنامه آموزشی خاص تهیه و استاندارد می‌شوند. از این آزمون‌ها می‌توان برای ارزشیابی سطح معلومات و شناخت نقاط ضعف و قوت دانش‌آموزان در مقایسه با سطح ملی و یا محلی استفاده کرد. با تحلیل سوالات این آزمون‌ها، معلمان اهداف تدریس خود را بهتر می‌شناسند، همچنین آن دسته از اهدافی را که مورد توجه نبوده‌اند مدنظر قرار می‌دهند.
آزمونهای تشخیصی برای تشخیص نقاط قوت و یا ضعف و نارسایی
های دانش‌آموزان در
مهارت‌های اساسی از قبیل خواندن و یا حساب کردن به‌کار می‌روند. به دلایلی از قبیل نارسایی در تهیه محتوای آنها و یا نارسایی در اجرا، استفاده چندانی از این آزمون‌ها نشده است.
محدودیت
های عمده این آزمون‌ها پایین بودن
روایی و
اعتبار آزمون
های فرعی آنهاست، زیرا اولا تعداد سوالات آزمون
های فرعی کم است، ثانیا بین آنها
همبستگی نسبتا بالایی وجود دارد. به دلیل ارزش عمده آزمون
های پیشرفت تحصیلی در کشف نقاط قوت و ضعف دانش‌آموزان در دروس مختلف، آزمون‌هایی که این ویژگی‌ها را داشته باشند بسیار مفید خواهند بود. اگر نتیجه اجرای آزمون پیشرفت تحصیلی فقط به یک نمره کلی منتهی شود، نمی‌تواند جنبه
های ضعف و نارسایی
های شاگردان را که معلم باید درصدد رفع آن برآید، مشخص کند.
•
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «آزمونهای پیشرفت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۶/۱۹.
