آجرپزی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آجر ، به معنای گِلِ پخته
یا
خشت پخته،
معرَّب آگور از
فارسی یا
یونانی است.
جوالیقی، آجر را فارسی دانسته و برای آن ضبط‌های گوناگونی بیان کرده است.
واژه «
آجر » از تعبیر «فأوقِد... علَی الطِّینِ» در
آیه ۳۸
قصص استفاده شده: «وَ‌قالَ فِرعَونُ یأیّها المَلاَ ما عَلِمتُ لَکُم مِن إلـه غَیرِی فَأوقِد لِی یهمن عَلَی الطِّینِ فَاجعَل لِّی صَرحاً لَعَلِّی أطَّلِعُ إلی إلهِ مُوسی وَ إِنِّی لاَظُنُّهُ مِن‌الکـذِبینَ؛
و
فرعون گفت: ای بزرگان قوم! برای شما جز خویشتن خدایی نمی‌شناسم؛ پس ای هامان! برایم بر گِل ،
آتش بیفروز (= آجر بساز)؛ پس برجی (بلند) برای من بساز؛ شاید از (حال) خدای
موسی آگاهی یابم و من جدّاً او را از دروغ‌گویان می‌پندارم».
طبری می‌گوید: نخستین کسی که فرمان ساختن آجر را داد و از آن، ساختمانی بلند و کاخ‌گونه بنا کرد،
فرعون بود.
درباره این‌که چرا در
قرآن به جای «آجر» تعبیر «فَأوقِد... عَلَی الطِّین» آمده، چند نکته است.
الف. زیرا فرعون نخستین کسی بود که فرمان پخت آجر را داد (و هنوز اسم نداشت)؛
ب. این‌گونه تعبیر، به بیان متکبّرانه و آمرانه جبّاران شبیه‌تر است؛
پ. این تعبیر، بر خلاف آجر، با
فصاحت قرآن مناسب‌تر است. به گفته
ابن‌عاشور نیز کلمه طین در مقایسه با آجر، روان‌تر و فصیح‌تر است و
ابن‌اثیر ، آجر را کلمه‌ای مبتذل (پیش پا افتاده) دانسته است؛
ت. کاربرد این تعبیر به جای آجر، به مادّه اصلی آن اشاره دارد.
اهل کتاب می‌گویند: فرعون،
بنی‌اسرائیل را برای ساختن آجر،
استثمار و کارهای دشواری را بر آنان تحمیل می‌کرد و آنان وظیفه داشتند بدون کمک مصریان و بدون ابزار، هر روز، شمار معیّنی آجر بسازند وگرنه با شدیدترین آزارها روبه‌رو می‌شدند؛ از این‌رو، بنی اسرائیل به موسی (علیه السلام) می‌گفتند:«أوذِینا مِن قَبلِ أن تَأتِینا وَ مِن بَعدِ ما جِئتَنا؛
پیش از آن که تو نزد ما بیایی و (حتّی) پس از آن‌که به سوی ما آمدی،
آزار دیده‌ایم».
فرعون، پس از
شکست ساحران، در رویارویی با موسی (علیه‌السلام) و معجزه‌های او، به وزیر خود
هامان فرمان داد برج بلندی از آجر بسازد تا خود بر فراز آن رود و خدای موسی (علیه السلام) را تیرباران و همه را از دستِ او آسوده سازد.
ابن‌عاشور، در این‌که چرا فرعون به ساختن برج از «آجر» فرمان داد نه سنگ، می‌گوید: او، قصد نداشت بنای محکم و ماندگاری ساخته شود؛ بلکه می‌خواست برج بلندی با سرعت آماده شود و پس از یافتن
خداوند، آن را ویران کند.
به گفته
علاّمه طباطبایی ، فرعون در صدد ساخت رصدخانه‌ای بود تا با زیر نظر گرفتن
ستارگان، بر
بعثت موسی و حقیقت مدّعای او دست یابد.
طنطاوی نیز کلامی نزدیک به وی دارد؛
ولی
فخر رازی معتقد است که چنین برجی ساخته نشده و فرمان فرعون را از روی
استهزا و
کنایه برای تکذیب خدا می‌داند.
دانشنامه موضوعی قرآن، برگرفته از مقاله «آجرپزی»، تاریخ بازیابی ۹۸/۵/۱۲.
