یَقتُرُوا (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یَقتُرُوا: (وَ الَّذينَ إِذا أَنفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا) از مادّه «
قتر»
به معنی
«تنگ گرفتن» است و آن نقطه مقابل
اسراف (زیاده‌روی) است.
به همین مناسبت
مفسران سخنان گوناگونی درباره «اسراف» و «
اقتار»
دارند که روح همه به یک امر بازمی‌گردد و آن این که اسراف آن است که بیش از حد و در غیر حق و بی‌جا مصرف گردد و اقتار آن است که کمتر از
حق و مقدار لازم بوده باشد.
به موردی از کاربرد
یَقتُرُوا در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ الَّذينَ إِذا أَنفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا وَ كانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوامًا) ( و كسانى كه هر گاه
انفاق كنند، نه اسراف و زياده‌روى دارند مى‌نمايند و نه سخت‌گيرى؛ بلكه در ميان اين دو حدّ اعتدالى دارند.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
كلمه انفاق به معناى بذل مال و صرف آن در رفع حوايج خويشتن و يا ديگران است و كلمه اسراف به معناى بيرون شدن از حد است، اما بيرون شدن از حد اعتدال به طرف زياده‌روى و در خصوص مساله انفاق، زياده‌روى و
تجاوز از حدى است كه رعايت آن حد سزاوار و پسنديده است، در مقابل
قتر - به فتح قاف و سكون تاء- كه به معناى كمتر انفاق كردن است، چنانچه
راغب گفته، و كلمه
قتر إقتار و
تقتير هر سه به يك معنا است.
كلمه قوام - به فتح قاف- به معناى حد وسط و معتدل است و همين كلمه به كسره قاف به معناى مايه قوام هر چيز است و جمله بين ذلك متعلق است به قوام، و معنايش اين است كه: بندگان رحمان انفاق مى‌كنند و انفاقشان همواره در حد وسط و ميان اسراف و إقتار است، پس، اينكه فرمود:
(وَ كانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً) توضيح و تنصيص همان جمله قبلى است كه فرمود:
(إِذا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا)، پس صدر آيه دو طرف
افراط و
تفریط در انفاق را نفى كرده و ذيل آن، حد وسط در آن را اثبات نموده است.
آیه مورد بحث پیرامون صفات ویژه بندگان خاص پروردگار است که تحت عنوان «
عباد الرحمن» مطرح شده و پاره‌ای از صفات آنان را بیان می‌دارد و می‌گوید: «آنها کسانی هستند که هرگاه انفاق کنند نه اسراف می‌کنند و نه سخت گیری، بلکه در میان این دو حدّ اعتدالی دارند»
جالب توجه این که اصل انفاق کردن را مسلم می‌گیرد به طوری که نیاز به ذکر نداشته باشد، چرا که انفاق یکی از وظایف حتمی هر انسانی است، لذا سخن را روی کیفیت انفاق آنان می‌برد و می‌گوید: انفاقی عادلانه و دور از هرگونه اسراف و سخت‌گیری دارند، نه آنچنان
بذل و بخششی کنند که زن و فرزندشان گرسنه بمانند و نه آنچنان سخت‌گیر باشند که دیگران از مواهب آنها بهره نگیرند. در یکی از
روایات اسلامی تشبیه جالبی برای اسراف و «اقتار» و حدّ اعتدال شده است و آن این که
امام صادق (علیه‌السّلام) آیه مذکور را
تلاوت فرمود مشتی سنگریزه از زمین برداشت و محکم در دست گرفت و فرمود این همان «اقتار» و سخت گیری است. سپس مشت دیگری برداشت و چنان دست خود را گشود که همه آنها به روی زمین ریخت و فرمود این «اسراف» است. بار سوم مشت دیگری برداشت و کمی دست خود را گشود به گونه‌ای که مقداری فرو ریخت و مقداری در دستش بازماند و فرمود این همان «قوام» (اعتدال) است.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «یَقتُرُوا»، ج۳، ص۵۵۴-۵۵۵.
