یَخْرُصُونَ (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یَخْرُصُونَ: (هُمْ اِلَّا یَخْرُصُونَ) «یَخْرُصُونَ» از مادّه
«خرص» (بر وزن ترس)، در اصل، به معنای تخمین زدن است، نخست در مورد میوه بر درختان هنگام اجاره باغ و امثال آن به کار رفته، سپس به هر گونه «حدس و تخمین» گفته شده است و از آنجا که تخمین گاهی مطابق واقع و گاهی بر خلاف واقع می‌شود، این کلمه در معنای «
دروغ» نیز استعمال شده است
و در
آیه مورد بحث می‌تواند به هر دو معنا باشد.
(أَلا إِنَّ لِلّهِ مَن فِي السَّمَاوَات وَمَن فِي الأَرْضِ وَمَا يَتَّبِعُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ شُرَكَاء إِن يَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلاَّ يَخْرُصُونَ) (آگاه باشيد كسانى كه در آسمانها و كسانى كه در زمين هستند، تعلق به
خدا دارند. و آنها كه غير خدا را همتاى او مى‌خوانند، از منطق و دليلى پيروى نمى‌كنند؛ آنها تنها از گمان بى‌اساس پيروى مى‌نمايند و تخمين و حدس واهى مى‌زنند.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: اين آيه شريفه مالكيت خداى تعالى را نسبت به تمامى آنهايى كه در آسمانها و زمين هستند بيان مى‌كند. مالكيتى كه بوسيله آن معناى
ربوبیت براى اله تمام مى‌شود، و بدون آن هيچ معبودى نمى‌تواند رب باشد، چون رب عبارت است از مالكى كه مدبر امر مملوك خود باشد و چنين ملكيتى منحصر در خداى واحد بى شريك است، و در اين ملكيت احدى شريك خدا نيست. پس، اين شريك‌هايى كه براى خداى تعالى درست كرده‌اند معناى شركت در آنها وجود ندارد مگر صرف آن مفاهيم فرضى و موهومى كه مشركين براى آنها فرض كرده‌اند، مفاهيمى كه تنها جايش عالم فرض است و در عالم خارج و واقعيت مصداقى ندارد.
پس، آيه شريفه خدايان
مشرکین را با خداى تعالى مقايسه مى‌كند، و آن گاه حكم مى‌كند به اينكه نسبت آن خدايان با خدا، نسبت خرص (تخمين) و
گمان است با
حقیقت و
حق- و بقيه مطالب آيه روشن است.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «یَخْرُصُونَ»، ص۶۳۹.
