یَثرِبَ (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یَثرِبَ:
(يَا أَهْلَ يَثْرِبَ) یَثرِبَ: نام قديمى
مدینه است.
به قول بعضى نام مردى از عمالقه بوده كه آن‌جا را بنا نهاده و تا قبل از
هجرت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به همان نام شهرت داشته است.
بعد از آن كم‌كم نام «
مدینة الرّسول» (شهر
پیغمبر) بر آن گذارده شد كه مخفف آن «مدينه» بود.
به موردی از کاربرد
یَثرِبَ در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ إِذْ قَالَت طَّائِفَةٌ مِّنْهُمْ يَا أَهْلَ يَثْرِبَ لَا مُقَامَ لَكُمْ فَارْجِعُوا وَ يَسْتَأْذِنُ فَرِيقٌ مِّنْهُمُ النَّبِيَّ يَقُولُونَ إِنَّ بُيُوتَنَا عَوْرَةٌ وَ مَا هِيَ بِعَوْرَةٍ إِن يُرِيدُونَ إِلَّا فِرَارًا) (و نيز به خاطر آوريد زمانى را كه گروهى از آن‌ها گفتند: «اى اهل
يثرب اى مردم مدينه! اين جا جاى ماندن شما نيست؛ به خانه‌هاى خود باز گرديد.» و گروهى از آنان از
پیامبر اجازه بازگشت مى‌خواستند و مى‌گفتند: «خانه‌هاى ما بى‌حفاظ است.» در حالى كه بى‌حفاظ نبود؛ آن‌ها فقط مى‌خواستند از
جنگ فرار كنند.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه
يثرب نام قديمى مدينه طيبه است. قبل از ظهور
اسلام اين شهر را
يثرب مى‌خواندند، بعد از آن‌كه
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به اين شهر هجرت كردند نامش را مدينة الرسول نهادند و سپس كلمه رسول را از آن حذف كرده و به مدينه مشهور گرديد.
اين شهر نام‌هاى متعددى دارد،
سیّد مرتضی (رحمة‌اللّه‌عليه) علاوه بر اين دو نام (
يثرب و مدينه) يازده نام ديگر براى اين شهر ذكر كرده كه تعدادى از آن‌ها از اين قرار است: طيّبة، طابة، سكينة، محبوبة، مرحومة و قاصمة (بعضى
يثرب را نام زمين اين شهر مى‌نامند.)
در پاره‌اى از
روایات آمده است كه پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: «اين شهر را
يثرب نناميد» شايد به اين جهت كه
يثرب در اصل از ماده «
ثرب» (بر وزن حرب) به معنى «ملامت كردن» است و پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) چنين نامى را براى اين شهر پربركت، نمى‌پسنديد.
به هرحال اين‌كه
منافقان، اهل «مدينه» را به عنوان «يٰا أَهْلَ
يَثْرِبَ» خطاب كردند بى‌دليل نيست، شايد به خاطر اين بوده كه مى‌دانستند پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) از اين نام متنفر است و يا مى‌خواستند عدم رسميّت
اسلام و عنوان «مدينة الرّسول» را اعلام دارند و يا آن‌ها را به دوران
جاهلیت توجه دهند.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «یَثرِبَ»، ج۴، ص۷۵۸.
