• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

یعقوب تبریزی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تَبْریزی، یعقوب بن جعفر حلّی نجفی (۱۲۷۰- ۱۳۲۹ق/۱۸۵۴- ۱۹۱۱م)، واعظ، خطیب و شاعر شیعی ایرانی تبار بود.


نیاکان وی از تبریز به نجف کوچیدند، به همین سبب، وی را عجم تبریزی لقب داده بودند
[۱] خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۲] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ج۳، ص۱۳۶۷، نجف، ۱۴۱۳ق/ ۱۹۹۲م.
(امینی لقب وی را برگرفته از کنیۀ شخصی یا مسائل نظامی در زمان عثمانیان می‌داند).
وی در نجف متولد شد و همان‌جا پرورش یافت.
[۳] حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۳۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۴] خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۵] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۴، نجف، ۱۹۶۵م.
او در ۱۹ سالگی پدر را از دست داد و تربیت و تعلیم وی به وصی پدرش، مهدی قزوینی واگذار شد؛ اما قزوینی بدان سبب که غالباً در حله بود، یعقوب را به ملاعلی خلیلی (د ۱۲۹۷ق/۱۸۸۰م) سپرد.

وی از محضر شیخ حسین صغیر (د ۱۳۱۸ق/۱۹۰۰م) بهره‌ها برد
[۶] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۴-۱۴۵، نجف، ۱۹۶۵م.
در نجف نزد شیخ جعفر شوشتری (د ۱۳۰۳ق) روش وعظ و خطابه آموخت
[۷] خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۸] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۵، نجف، ۱۹۶۵م.
[۹] شبر، جواد، ادب الطف، ج۸، ص۲۳۱-۲۳۲، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
و اخلاق و عرفان را نزد ملاحسینقلی همدانی (د ۱۳۱۱ق)، و ادبیات را نزد ابراهیم طباطبایی (د ۱۳۱۹ق) فراگرفت
[۱۰] حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۳۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۱۱] خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۱۲] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۵۰، نجف، ۱۹۶۵م.
و در سن ۲۵ سالگی از سوی مهدی قزوینی و محمدحسین کاظمی، دو مجوز روایت دریافت کرد که بیانگر اعتماد آن دو به اوست.
[۱۳] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۵، نجف، ۱۹۶۵م.


تبریزی حوالی سال ۱۳۰۰ق/۱۸۸۳م، نجف را به قصد سماوه ترک گفت و بیش از ۱۰ یا ۱۵ سال در آن‌جا به ایراد خطابه و ارشاد و تبیین واقعۀ کربلا پرداخت.
[۱۴] حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۳۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۱۵] خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۱۶] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ج۳، ص۱۳۶۶-۱۳۶۷، نجف، ۱۴۱۳ق/ ۱۹۹۲م.
حرزالدین
[۱۷] حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۳۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
انگیزۀ ترک نجف را تنگی معیشت وی می‌داند، اما یعقوبی در سبب ترک شهر گوید: میان او و برادرانش بر سر نحوۀ ادارۀ املاک پدر مشاجراتی درگرفت و در نتیجه، یعقوب را مغرضانه به شعبۀ وظیفۀ عمومی دولت عثمانی معرفی کردند. همین امر موجب شد وی شهر را ترک گوید.
[۱۸] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۷، نجف، ۱۹۶۵م.


تبریزی در ۱۳۱۳ق/۱۸۹۵م، به نجف بازگشت و بار دیگر به خدمت سربازی فراخوانده شد، از این‌رو، به حله رفت و با کمک محمد قزوینی تابعیت ایران را اختیار کرد.
[۱۹] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۷، نجف، ۱۹۶۵م.
یعقوب در حله و پیش‌تر در سماوه، شاگردان و قاریان بسیاری پرورش داد.
[۲۰] خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.


وی سپس در پی یک بیماری به نجف بازگشت و در ۱۴ ربیع‌الآخر ۱۳۲۹ درگذشت و در آرامگاه وادی‌السلام آن شهر به خاک سپرده شد.
[۲۱] حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۳۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۲۲] سماوی، محمد، الطلیعة من شعراء الشیعة، ج۲، ص۴۳۸، به کوشش کامل سلمان جبوری، بیروت، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م.    
[۲۳] خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۲۴] آقابزرگ، الذریعة، ج۹، ص۱۳۱۲.    


از ویژگی‌های مهم خطابه‌های او آن است که می‌توانست مضامین خود را در شکل‌ها و قالب‌های دل‌نشینی جا دهد، پیوسته در وحدت بخشیدن به موضوع بکوشد و در عین حال، با ذکر اخبار و اشعار سخن را متنوع سازد و بدین‌سان، دل مخاطبان را به سوی خود کشاند.
[۲۵] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۵-۱۴۶،نجف، ۱۹۶۵م.


مجموع سروده‌های تبریزی که در حدود ۱۵ هزار بیت‌ بالغ است، به همت فرزندش، محمدعلی جمع‌آوری شد؛ اما حاصل تلاش‌های وی در واقعه عاکف در حله به سال ۱۳۳۵ق/۱۹۱۷م از دست رفت.
[۲۶] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۵۰، نجف، ۱۹۶۵م.
[۲۷] آقابزرگ، الذریعة، ج۹، ص۱۳۱۲.    
او بعدها اشعار برجای مانده را از منابع و کلیات مختلف فراهم آورده، در دیوانی مشتمل بر حدود دوهزار بیت در نجف (۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م) منتشر کرد.
تبریزی در آغاز جز رثای امام حسین (علیه‌السلام) شعری نمی‌سرود. اما بعدها دیگران را هم مدح کرده است. در گزیده‌هایی از شعر او که صاحب الذریعه
[۲۸] آقا بزرگ، الذریعه، ج۱۱، ص۲۹۴.    
نقل کرده، اشعاری که در رثای امام حسین (علیه‌السلام) سروده شده، همه فاخر و ارجمند است. شاعر در قصائد خود به مصائب حضرت می‌پردازد و حتی می‌کوشد ماجراهای اندوهبار خاندان را با ذکر نام، یک به یک برشمارد. گزینش الفاظ در آن‌ها به ‌رغم گرایش به گفتار عامیانه، عمداً گزینشی ادیبانه است و او از به کاربردن کلمه‌های بسیار دشوار کهن بیم ندارد. گویند وی در شأن امام‌حسین (علیه‌السلام) سه روضه سروده است: نخستین روضه به زبان فصیح عربی است؛ روضۀ دوم به زبان عامیانه؛ و روضۀ سوم شامل نوحه سرایی است که آن هم به زبان عامیانه است. تبریزی دربارۀ روضۀ اول خود، شعری سروده و به تضمین از سعدی گفته است که «از گلستان من ببر ورقی».
[۲۹] شبر، جواد، ادب الطف، ج۲، ص۲۳۲، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    

وی امام علی (علیه‌السلام)
[۳۰] شبر، جواد، ادب الطف، ج۸، ص۲۳۳، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
را نیز مدح گفته است. از معاصران، حبیب بیگ‌ را ستوده، و به مناسبت عید فطر به او تبریک گفته است.
[۳۱] خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۶، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
برای محمد قزوینی مدحیه‌ای سروده،
[۳۲] امین، محسن، اعیان الشیعة، ج۱۰، ص۳۱۵، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۹۹۳م.
و خلاصه اقدام میرزا حسن شیرازی را به سبب تحریم تنباکو در ایران ستوده، و به شدت تحت تأثیر اقدام جسورانۀ میرزا قرار گرفته است؛ دراین‌باره گفته است که این کار چنان عظیم بوده که شهریاران روی زمین از میرزای شیرازی بیمناک شده‌اند.
[۳۳] حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۲۹۲-۲۹۳، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
اشعار تبریزی تقلیدی، آکنده از اغراق‌گویی و سرشار از آرایـه‌های لفظـی چـون جنـاس، موازنـه‌ و … است و گـاه نیـز از ابیات‌ حکمت‌آمیز تهی نیست‌.
[۳۴] خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۶، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.


تبریزی در پرداختن ماده تاریخ زبردست بود و بر حوادث مهمی چون پیروزی ارتش عثمانی بر یونان در ۱۳۱۴ق/۱۸۹۶م
[۳۵] شبر، جواد، ادب الطف، ج۸، ص۲۳۳، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
و وفات جعفر شوشتری
[۳۶] شبر، جواد، ادب الطف، ج۸، ص۲۳۴، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
تاریخ نهاده است.
غزلیات او بسیار ناچیز، اما روان و دل‌نشین، و از دشواری‌های لغوی و پیچیدگی‌های نحوی به دور است.
[۳۷] سماوی، محمد، الطلیعة من شعراء الشیعة، ج۲، ص۴۳۷- ۴۳۸، به کوشش کامل سلمان جبوری، بیروت، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م.    
[۳۸] شبر، جواد، ادب الطف، ج۸، ص۲۳۴- ۲۳۵، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
تبریزی روی هم‌رفته شاعری ممتاز نیست و اشعار او همه متوسط است.
[۳۹] حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۲۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۴۰] سماوی، محمد، الطلیعة من شعراء الشیعة، ج۲، ص۴۳۷، به کوشش کامل سلمان جبوری، بیروت، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م.    


از تبریزی افزون بر دیوان، آثار دیگری به نام‌های الروضة‌ الزهراء (به زبان عامیانه، در ۳ جزء) و مجموعة المراثی یاد کرده‌اند.
[۴۱] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۸، نجف، ۱۹۶۵م.
[۴۲] آقابزرگ، الذریعة، ج۱۱، ص۲۹۴.    
[۴۳] آقابزرگ، الذریعة، ج۲۰، ص۱۰۵.    
[۴۴] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ج۱۰، ص۳۱۵، نجف، ۱۴۱۳ق/ ۱۹۹۲م.
همچنین کتابی با عنوان مناهل الوراد، به او نسبت داده شده است.
[۴۵] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۵۰، نجف، ۱۹۶۵م.
گزیده‌ای از شعر او نیز توسط فرزندش، محمدعلی یعقوبی در البابلیات
[۴۶] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۸-۱۷۲، نجف، ۱۹۶۵م.
به‌ چاپ رسیده است.
[۴۷] عواد، کورکیس، معجم‌المؤلفین العراقیین، ج۳، ص۴۶۹، بغداد، ۱۹۶۹م.


(۱) آقابزرگ، الذریعه.
(۲) امین، محسن، اعیان الشیعة، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۹۹۳م.
(۳) امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، نجف، ۱۴۱۳ق/ ۱۹۹۲م.
(۴) حرزالدین، محمد، معارف الرجال، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۵) خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
(۶) سماوی، محمد، الطلیعة من شعراء الشیعة، به کوشش کامل سلمان جبوری، بیروت، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م.
(۷) شبر، جواد، ادب الطف، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.
(۸) عواد، کورکیس، معجم‌المؤلفین العراقیین، بغداد، ۱۹۶۹م.
(۹) یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، نجف، ۱۹۶۵م.

۱. ↑ خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۲. ↑ امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ج۳، ص۱۳۶۷، نجف، ۱۴۱۳ق/ ۱۹۹۲م.
۳. ↑ حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۳۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۴. ↑ خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۵. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۴، نجف، ۱۹۶۵م.
۶. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۴-۱۴۵، نجف، ۱۹۶۵م.
۷. ↑ خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۸. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۵، نجف، ۱۹۶۵م.
۹. ↑ شبر، جواد، ادب الطف، ج۸، ص۲۳۱-۲۳۲، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
۱۰. ↑ حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۳۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۱۱. ↑ خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۱۲. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۵۰، نجف، ۱۹۶۵م.
۱۳. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۵، نجف، ۱۹۶۵م.
۱۴. ↑ حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۳۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۱۵. ↑ خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۱۶. ↑ امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ج۳، ص۱۳۶۶-۱۳۶۷، نجف، ۱۴۱۳ق/ ۱۹۹۲م.
۱۷. ↑ حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۳۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۱۸. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۷، نجف، ۱۹۶۵م.
۱۹. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۷، نجف، ۱۹۶۵م.
۲۰. ↑ خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۲۱. ↑ حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۳۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۲۲. ↑ سماوی، محمد، الطلیعة من شعراء الشیعة، ج۲، ص۴۳۸، به کوشش کامل سلمان جبوری، بیروت، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م.    
۲۳. ↑ خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۲۴. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۹، ص۱۳۱۲.    
۲۵. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۵-۱۴۶،نجف، ۱۹۶۵م.
۲۶. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۵۰، نجف، ۱۹۶۵م.
۲۷. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۹، ص۱۳۱۲.    
۲۸. ↑ آقا بزرگ، الذریعه، ج۱۱، ص۲۹۴.    
۲۹. ↑ شبر، جواد، ادب الطف، ج۲، ص۲۳۲، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
۳۰. ↑ شبر، جواد، ادب الطف، ج۸، ص۲۳۳، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
۳۱. ↑ خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۶، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۳۲. ↑ امین، محسن، اعیان الشیعة، ج۱۰، ص۳۱۵، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۹۹۳م.
۳۳. ↑ حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۲۹۲-۲۹۳، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۳۴. ↑ خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۶، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۳۵. ↑ شبر، جواد، ادب الطف، ج۸، ص۲۳۳، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
۳۶. ↑ شبر، جواد، ادب الطف، ج۸، ص۲۳۴، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
۳۷. ↑ سماوی، محمد، الطلیعة من شعراء الشیعة، ج۲، ص۴۳۷- ۴۳۸، به کوشش کامل سلمان جبوری، بیروت، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م.    
۳۸. ↑ شبر، جواد، ادب الطف، ج۸، ص۲۳۴- ۲۳۵، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
۳۹. ↑ حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۲۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۴۰. ↑ سماوی، محمد، الطلیعة من شعراء الشیعة، ج۲، ص۴۳۷، به کوشش کامل سلمان جبوری، بیروت، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م.    
۴۱. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۸، نجف، ۱۹۶۵م.
۴۲. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۱، ص۲۹۴.    
۴۳. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۲۰، ص۱۰۵.    
۴۴. ↑ امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ج۱۰، ص۳۱۵، نجف، ۱۴۱۳ق/ ۱۹۹۲م.
۴۵. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۵۰، نجف، ۱۹۶۵م.
۴۶. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۸-۱۷۲، نجف، ۱۹۶۵م.
۴۷. ↑ عواد، کورکیس، معجم‌المؤلفین العراقیین، ج۳، ص۴۶۹، بغداد، ۱۹۶۹م.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «یعقوب تبریزی»، شماره۵۷۵۷.    


رده‌های این صفحه : خطیبان نجفی | شاعران شیعی ایرانی تبار نجفی | شاعران نجفی | مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی | واعظان نجفی
جعبه ابزار