یعقوب بن اسحاق کندی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یعقوب بن اسحاق کندی (اواخر
قرن دوم ـ حدود
۲۶۰ق)، از علمای
قرن سوم هجری قمری بود. وی علوم رایج و متداول روزگار خود از جمله
طب،
فلسفه،
حساب،
منطق،
موسیقی،
هندسه،
اعداد و
نجوم را نزد اساتید این فنون فرا گرفته و مهارت یافته و به کمال رسید.
کندی در خدمت
خلفای عباسی بود و به
تعلیم و
تربیت ایشان و فرزندان آنها اشتغال داشت.
در مذهب
یعقوب بن اسحاق نیز اختلاف است طبق نظر رجال شناسان
شیعه، وی از دانشمندان شیعه است. وی دارای آثار و تالیفات فراوانی است که بالغ بر سیصد اثر دانست.
ابویوسف یعقوب بن اسحاق بن صبّاح بصری بغدادی
کندی، مشهور به فیلسوف عرب، اصل وی از
بصره بود و در همان‌جا زاده شد و پرورش یافت.
دی بور از مستشرقان معاصر اعتقاد دارد که
کندی در اواخر
قرن دوم در
کوفه زاده شده است.
پدرش
اسحاق از امیران دربار
مهدی (خلافت
۱۵۸-
۱۶۹ق) و
هارون الرشید (خلافت
۱۷۰-
۱۹۳ق) بود. نیای بزرگش
اشعث بن قیس نیز از بزرگان و فرمانروایان
قبیله کنده و از اصحاب
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به شمار می‌رفت.
چنان که پیداست
یعقوب بخشی از
دانش خویش را در بصره فرا گرفت و پس از آنکه زادگاه خویش را ترک کرد و راهی
بغداد شد، به طور جدّ به
کسب دانش روی آورده و علوم رایج و متداول روزگار از جمله طب، فلسفه، حساب، منطق، موسیقی، هندسه، اعداد و نجوم را نزد اساتید این فنون فرا گرفته و مهارت یافته و به کمال رسید.
با این همه، نمی‌دانیم که اساتید وی چه کسانی و عدم ذکر نامشان به چه دلیل بوده است. توانایی ژرف او در فلسفه و دفاع وی از علوم فلسفی سبب شده تا وی را فیلسوف عرب بنامند
و تالیفات وی را در
اسلام همپای تالیفات
ارسطاطالیس در قبل از اسلام به حساب آورند.
کندی دارای شاگردان بسیاری بوده که از آن میان افرادی چون
حسنویه،
نفطویه،
سلمویه و
ابومعشر بلخی را می‌توان نام برد.
احمد بن طیب سرخسی، فیلسوف و سیاستمدار مشهور عباسی نیز از جمله شاگردان او بوده است.
کندی شعر نیز می‌سرود و اشعاری از او بر جای مانده است.
از آنجا که وی در دوران
حکومت عباسیان می‌زیست، به ناچار و یا از سر اختیار در دستگاه
خلفای عباسی نیز رفت و آمد داشت و چنان که پیداست مورد علاقه برخی از آنها همچون
مامون (خلافت
۱۹۸-
۲۱۸ق) و
معتصم (خلافت ۲۱۸-
۲۲۷ق) بوده است.
ابن ابی اصیبعه می‌گوید:
کندی در خدمت خلفا بود و به تعلیم و تربیت ایشان و فرزندان آنها اشتغال داشت. در زمان
متوکل (خلافت
۲۳۲-
۲۴۷ق) بنو موسی و برخی دیگر به دلیلی که بر ما روشن نیست، از
کندی نزد متوکل
سعایت کردند که در نهایت مورد آزار خلیفه واقع شد و تمام کتاب‌های وی مصادره گردید.
کندی در ترجمه نیز فردی توانمند بود و به گفته
ابومعشر، یکی از چهار مترجم برجسته در
اسلام به شمار می‌رفت.
او بسیاری از کتب فلسفی را ترجمه کرد و مشکلات آنها را برطرف نمود.
در مذهب
یعقوب بن اسحاق نیز اختلاف است: برخی گفته‌اند که وی نخست
یهودی بود و سپس اسلام آورد و بعضی نیز او را
نصرانی دانسته‌اند.
ابن طاوس از رجال شناسان
شیعه به نقل برخی، وی را از دانشمندان شیعه خوانده است.
ابن نجّار نیز
کندی را در مذهبش متهم ساخته و نوشته است: شاگردان و اصحاب
کندی از وی درخواست کردند که کتابی همانند
قرآن تالیف
کند و او پس از پذیرش این پیشنهاد، به ناتوانی خود اعتراف کرد.
بنابر روایتی که
ابن شهرآشوب از
ابوالقاسم کوفی نقل کرده،
کندی در زمان
امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) کتابی را در تناقض قرآن تالیف کرد، اما هنگامی که امام یکی از شاگردان
کندی را برای
مناظره به سوی او فرستاد،
کندی درمانده گشته و کتابی را که در این باره نوشته بود، سوزانید.
برخی وی را فردی
بخیل و ناجوانمرد توصیف نموده و حکایاتی را در همین زمینه از وی نقل کرده‌اند.
بنا به گفته شاگردش ابومعشر،
کندی در اواخر عمر به مرض اعصاب مبتلا شد و عقلش زایل گشت و از دنیا رفت.
تاریخ دقیق وفات وی معلوم نیست، ولی برخی منابع آن را در حدود ۲۶۰ق، و آثار و تالیفات وی را بالغ بر سیصد اثر دانسته‌اند.
ابن ندیم آثار وی را در بخش‌های مختلف فلسفه، منطق، حساب، کره، موسیقی، نجوم، هندسه، فلک، طب، احکام، جدل، روان شناسی، سیاست، احداث، ابعاد، تقدمیّات و علوم متفرقه دسته بندی کرده است که از این قرارند:
آثار فلسفی:
- الفلسفة الاولی فیما دون الطبیعیات و التوحید، الفلسفة الداخله و المسائل المنطقیه و المعتاصه و مافوق الطبیعیات،
- رسالة فی انّه لا تنال الفلسفه الاّ بعلم الریاضیات، الحث علی تعلم الفلسفه، ترتیب کتب ارسطالیس،
- کتاب فی قصد ارسطالیس فی المقولات ایاها قصداً و الموضوعة لها،
- مائیة العلم و اقسامه،
- اقسام العلم الانسی،
- رسالة فی مقیاس العلمی که شامل دو رساله است: رساله‌ای بزرگ و رساله‌ای مختصر،
- کتاب فی انّ افعال الباری کلها عدل لا جور فیها،
- کتاب فی مائیة الشیء الذی لا نهایة له و بایّ نوع یقال الذی لا نهایة له،
- رسالة فی الابانه انّه لا یمکن ان یکون جرم العالم بلا نهایه و انّ ذلک انّما هو فی القوة، الفاعلة و المنفعلة من الطبیعیات الاولی،
- عبارات الجوامع الفکریة،
- مسائل سئل عنها فی منفعة الریاضیات،
- اوائل الاشیاء المحسوسه،
- کتاب فی بحث قول المدعی انّ الاشیاء الطبیعیه تفعل فعلا واحداً بایجاب الخلقه،
- رسالة فی الترفق فی الصناعات،
- رسالة فی رسم رقاع الی الخلفاء و الوزراء،
- رسالة فی قسمة القانون و رسالة فی مائیة العقل و الابانة عنه.
آثار منطقی:
- رسالة فی المدخل المنطقی که شامل دو رساله کوتاه و بلند می‌باشد،
- رسالة فی المقولات العشر،
- رسالة فی الاحتراس من خدع السوفسطائیین،
- رسالة فی الابانة عن قول بطلیموس فی کتابه المجسطی و عن قول ارسطالیس فی انالوطیقا،
- رسالة فی اختیار الکتب الاربعه،
- رسالة فی البرهان المنطقی که شامل دو رساله مختصر و طولانی است،
- رسالة فی الاصوات الخمسه،
- رسالة فی سمع الکیان و رسالة فی عمل آلة مخرجة الجوامع.
آثار وی در
علم حساب:
- رسالة فی المدخل الی الارثماطیقی،
- رسالة فی استعمال الحساب الهندی،
- رسالة فی الابانه عن الاعداد التی ذکرها افلاطن فی کتابه السیاسة،
- رسالة فی تالیف الاعداد،
- رسالة فی التوحید من جهة العدد،
- رسالة فی استخراج الخبئی و الضمیر،
- رسالة فی الزجر و الفال من جهة العدد،
- رسالة فی الخطوط و الضرب بعدد الشعیر،
- رسالة فی الکمیة المصافه،
- رسالة فی النسب الزمانیه،
- رسالة فی الحیل العددیة و علم اضمارها و کتاب الدوالیب «دهمذح».
کتاب‌های او در کرویات:
- رسالة فی انّ العالم و کلّما فیه کری الشکل،
- رسالة فی ان سطح ماء البحر کری،
- رسالة فی الابانة عن انّه لیس شیء من العناصر الاولی و الجرم الاقص غیر کری،
- رسالة فی انّ الکرة اعظم الاشکال الجرمیه و الدائرة الاعظم من جمیع الاشکال البسیطه،
- رسالة فی تسطیح الکره،
- رسالة فی الکریات،
- رسالة فی عمل السمت علی کره و رسالة فی عمل حلق الست و استعمالها.
کتاب‌های او در
موسیقی:
- رِسالَةٌ فِي التَّأْلِيف،
- رِسالَةٌ فِي تَرْتِيبِ النَّغَمِ الدَّالَّةِ عَلَى طَبائِعِ الأَشْخاصِ العالِيَةِ وَ تَشابُهِ التَّأْلِيف،
- رِسالَةٌ فِي رِسالَةِ الإِيقاع،
- رِسالَةٌ فِي المَدْخَلِ إِلَى صِنَاعَةِ المُوسِيقَى،
- رِسالَةٌ فِي خَبَرِ صِنَاعَةِ التَّأْلِيف،
- رِسالَةٌ فِي صِنَاعَةِ الشِّعْر و رِسالَةٌ فِي الأَخْبَارِ عَنْ صِنَاعَةِ المُوسِيقَى.
کتاب‌های او در
نجوم:
- رسالة فی انّ رؤیة الهلال تضبط بالحقیقة و انما القول فیها بالتقریب،
- رسالة فی مسائل سئل عنها من احوال الکواکب،
- رسالة فی جواب مسائل طبیعیه فی کیفیات نجومیه،
- رسالة فی مطرح الشعاع، رسالة فی فصلین،
- رسالة فیما ینسب الیه کل بلد من البلدان الی برج من البروج و کوکب من الکواکب،
- رسالة فیما سئل عنه من شرح ما عرض له الاختلاف فی صور الموالید،
- رسالة فیما حکی من اعمار الناس فی الزمن القدیم و خلافها فی هذا الزمن،
- رسالة فی تصحیح عمل نمودارات الموالید و الهیلاج و الکتخداه،
- رسالة فی ایضاح علة رجوع الکواکب،
- رسالة فی الشعاعات،
- رسالة فی سرعة ما یری من حرکة الکواکب اذا کانت فی الافق و ابطائها کلما علت،
- رسالة فی الابانة عن الاختلاف الذی فی الاشخاص العالیة،
- رسالة فی فصل ما بین التسییر و عمل الشعاع،
- رسالة فی علل الاوضاع النجومیه،
- رسالة الی الاشخاص العالیة المسماة سعادة و نحاسه،
- رسالة فی علل القوی المنسوبه الی الاشخاص العالیة الدالة علی المطر،
- رسالة فی علل احداث الجوّ و رسالة فی العلة التی لها یکون بعضی المواضع «لاتکاد تمطر».
کتاب‌های او در هندسه:
- رسالةٌ في أغراضِ كتابِ أقليدس،
- رِسالَةٌ فِي إِصْلاحِ كِتابِ أُقْلِيدِس،
- رِسالَةٌ فِي اخْتِلافِ المَناظِرِ،
- رِسالَةٌ فِيما نَسَبَ القُدَماءُ كُلَّ واحِدٍ مِنَ المُجَسَّماتِ الخَمْسِ إِلَى العَناصِرِ،
- رِسالَةٌ فِي تَقْرِيبِ قَوْلِ أَرْشِمِيدِس فِي قَدْرِ قُطْرِ الدَّائِرَةِ مِنْ مُحِيطِها،
- رِسالَةٌ فِي عَمَلِ شَكْلِ المُوَسِّطَيْنِ،
- رِسالَةٌ فِي تَقْرِيبِ وَتَرِ الدَّائِرَةِ،
- رِسالَةٌ فِي تَقْرِيبِ وَتَرِ التِّسْعِ،
- رِسالَةٌ فِي مِساحَةِ إِيوانٍ،
- رِسالَةٌ فِي تَقْسِيمِ المُثَلَّثِ وَالمُرَبَّعِ وَعَمَلِها،
- رِسالَةٌ فِي كَيْفِيَّةِ عَمَلِ دَائِرَةٍ مُساوِيَةٍ لأُسْطُوانَةٍ مَفْرُوضَةٍ،
- رِسالَةٌ فِي شُرُوقِ الكَواكِبِ وَغُرُوبِها بِالهَنْدَسَةِ،
- رِسالَةٌ فِي قِسْمَةِ الدَّائِرَةِ بِثَلاثَةِ أَقْسامٍ،
- رِسالَةٌ فِي إِصْلاحِ المَقالَةِ الرَّابِعَةِ وَالخَامِسَةِ عَشْرَةَ مِنْ كِتابِ أُقْلِيدِس،
- رِسالَةٌ فِي البَراهِينِ المِساحِيَّةِ لِما يَعْرِضُ مِنَ الحِساباتِ الفَلَكِيَّةِ،
- رِسالَةٌ فِي تَصْحِيحِ قَوْلِ إِسْقِلاوُس فِي المَطالِعِ،
- رِسالَةٌ فِي اخْتِلافِ مَناظِرِ المِرْآةِ،
- رِسالَةٌ صَنْعَةُ الأُسْطُرْلابِ بِالهَنْدَسَةِ،
- رِسالَةٌ فِي عَمَلِ الرُّخامَةِ بِالهَنْدَسَةِ،
- رِسالَةٌ فِي اسْتِخْراجِ خَطِّ نِصْفِ النَّهارِ وَسَمْتِ القِبْلَةِ بِالهَنْدَسَةِ،
- رِسالَةٌ فِي اسْتِخْراجِ السَّاعَاتِ عَلَى نِصْفِ كُرَةٍ بِالهَنْدَسَةِ،
- رِسالَةٌ فِي السَّوانِحِ وَ رِسالَةٌ فِي عَمَلِ السَّاعَاتِ عَلَى صَفِيحَةٍ تُنْصَبُ عَلَى السَّطْحِ المُوازِي لِلأُفُقِ خَيْرٌ مِنْ غَيْرِها.
کتاب‌های او در فلکیات:
- كِتابٌ فِي امْتِناعِ وُجُودِ مِساحَةِ الفَلَكِ الأَقْصَى المُدَبِّرِ لِلأَفْلاكِ،
- رِسالَةٌ فِي ظَواهِرِ الفَلَكِ،
- رِسالَةٌ فِي أَنَّ طَبيعَةَ الفَلَكِ مُخالِفَةٌ لِطَبائِعِ العَناصِرِ الأَرْبَعَةِ وَأَنَّهُ طَبيعَةٌ خامِسَةٌ،
- رِسالَةٌ فِي العالَمِ الأَقْصَى،
- رِسالَةٌ فِي سُجُودِ الجِرْمِ الأَقْصَى لِبارِئِهِ،
- رِسالَةٌ فِي الرَّدِّ عَلَى المانَوِيَّةِ فِي العَشْرِ مَسائِلَ فِي مَوْضُوعاتِ الفَلَكِ،
- رِسالَةٌ فِي الصُّوَرِ،
- رِسالَةٌ فِي أَنَّهُ لا يُمْكِنُ أَنْ يَكُونَ جِرْمُ العالَمِ بِلا نِهايَةٍ،
- رِسالَةٌ فِي المَناظِرِ الفَلَكِيَّةِ، كِتابٌ فِي امْتِناعِ الجِرْمِ الأَقْصَى مِنَ الاسْتِحالَةِ،
- رِسالَةٌ فِي صِناعَةِ بَطْلَمْيُوسَ الفَلَكِيَّةِ،
- رِسالَةٌ فِي تَناهِي جِرْمِ العالَمِ،
- رِسالَةٌ فِي ماهِيَّةِ الفَلَكِ وَاللَّوْنِ اللازِمِ اللازَوَرْدِيِّ المَحْسُوسِ مِنْ جِهَةِ السَّماءِ،
- رِسالَةٌ فِي ماهِيَّةِ الجِرْمِ الحامِلِ بِطَبيعَتِهِ لِلألْوانِ مِنَ العَناصِرِ الأَرْبَعَةِ،
- رِسالَةٌ فِي البُرْهانِ عَلَى الجِسْمِ السّائِرِ وَ ماهِيَّةِ الأَضْواءِ وَالأَظْلامِ وَ رِسالَةٌ فِي المُعْطَياتِ...
کتاب‌های
کندی در پزشکی:
- رِسالَةٌ فِي الطِّبِّ البُقْراطِيِّ،
- رِسالَةٌ فِي الغِذَاءِ وَ الدَّوَاءِ المُهْلِكِ،
- رِسالَةٌ فِي الأَبْخِرَةِ المُصْلِحَةِ لِلْجَوِّ مِنَ الأَوْبِئَةِ،
- رِسالَةٌ فِي عِلَّةِ نَفْثِ الدَّمِ،
- رِسالَةٌ فِي الأَدْوِيَةِ المُشْفِيَةِ مِنَ الرَّوائِحِ المُؤْذِيَةِ،
- رِسالَةٌ فِي أَشْفِيَةِ السُّمُومِ،
- رِسالَةٌ فِي كَيْفِيَّةِ إِسْهَالِ الأَدْوِيَةِ وَانْحِدارِ الأَخْلاطِ،
- رِسالَةٌ فِي تَدْبِيرِ الأَصِحَّاءِ،
- رِسالَةٌ فِي عِلَّةِ بَحارِينَ الأَمْراضِ،
- رِسالَةٌ فِي كَيْفِيَّةِ الدِّماغِ،
- رِسالَةٌ فِي نَفْسِ العُضْوِ الرَّئِيسِ مِنَ الإِنْسانِ وَالإِبانَةِ عَنِ الإِنْسانِ،
- رِسالَةٌ فِي عِلَّةِ الجُذَامِ وَأَشْفِيَتِهِ،
- رِسالَةٌ فِي عَضَّةِ الكَلْبِ الكَلْبِ،
- رِسالَةٌ فِي الأَعْراضِ الحَادِثَةِ مِنَ البَلْغَمِ وَعِلَّةِ مَوْتِ الفَجْأَةِ،
- رِسالَةٌ فِي تَغْيِيرِ الأَطْمِعَةِ،
- رِسالَةٌ فِي وَجَعِ المَعِدَةِ وَالنِّقْرِسِ،
- رِسالَةٌ إِلَى رَجُلٍ فِي عِلَّةٍ شَكَاهَا إِلَيْهِ،
- رِسالَةٌ فِي أَقْسَامِ الحُمَيَاتِ،
- رِسالَةٌ فِي عِلاجِ الطِّحَالِ الجَاسِي مِنَ الأَعْرَاضِ السُّوداوِيَّةِ،
- رِسالَةٌ فِي أَجْسَادِ الحَيَوانِ إِذَا فَسَدَتْ،
- رِسالَةٌ فِي قَدْرِ مَنْفَعَةِ صِنَاعَةِ الطِّبِّ وَ رِسالَةٌ فِي صَنْعَةِ أَطْعِمَةٍ مِنْ غَيْرِ عَناصِرِهَا.
کتاب‌های او در احکام گوناگون:
- رِسالَةٌ فِي تَقْدِمَةِ المَعْرِفَةِ بِالاسْتِدْلالِ بِالأَشْخَاصِ العالِيَةِ عَلَى المَسائِلِ،
- رِسالَةٌ فِي صِناعَةِ الأَحْكامِ بِالتَّقاسِيمِ الَّتِي تَشْمَلُ ثَلاثَ رَسائِلَ مُجَزَّأَةً،
- رِسالَةٌ فِي مَدْخَلِ الأَحْكامِ عَلَى المَسائِلِ،
- رِسالَةٌ فِي المَسائِلِ،
- رِسالَةٌ فِي دَلائِلِ التَّحْسِينِ فِي بُرْجِ السَّرَطانِ،
- الرِّسالَةُ فِي قَدْرِ مَنْفَعَةِ الاخْتِياراتِ،
- رِسالَةٌ فِي قَدْرِ مَنْفَعَةِ صِناعَةِ الأَحْكامِ وَ مِنَ الرَّجُلِ المُسَمَّى مُنَجِّماً بِاسْتِحْقاقٍ،
- رِسالَةٌ فِي حُدُودِ المَوالِيدِ،
- رِسالَةٌ فِي تَحْوِيلِ سِنِي المَوالِيدِ وَ رِسالَةٌ فِي الاسْتِدْلالِ بِالكُسُوفاتِ عَلَى الحَوادِثِ.
کتاب‌های وی در جدلیات:
- رِسالَةٌ فِي الرَّدِّ عَلَى المانَوِيَّةِ،
- رِسالَةٌ فِي الرَّدِّ عَلَى الثَّنَوِيَّةِ،
- رِسالَةٌ فِي الاحْتِراسِ مِنْ خُدَعِ السُّوفِسْطَائِيِّينَ،
- رِسالَةٌ فِي نَقْضِ مَسائِلِ المُلحِدِينَ،
- رِسالَةٌ فِي تَثْبِيتِ الرُّسُلِ،
- رِسالَةٌ فِي الفاعِلِ الحَقِّ الأَوَّلِ التَّامِّ وَ الفَاعِلِ الثَّانِي بِالمَجَازِ،
- رِسالَةٌ فِي الاسْتِطاعَةِ وَ زَمانِ كَوْنِها،
- رِسالَةٌ فِي الرَّدِّ عَلَى مَنْ زَعَمَ أَنَّ لِلأَجْسامِ فِي هُوِيَّتِها فِي الجَوِّ تَوَقُّفَاتٍ،
- رِسالَةٌ فِي بُطْلانِ قَوْلِ مَنْ زَعَمَ أَنَّ الحَرَكَةَ الطَّبِيعِيَّةَ وَالعَرَضِيَّةَ سُكُونٌ،
- رِسالَةٌ فِي أَنَّ الجِسْمَ فِي أَوَّلِ إِبْدَائِهِ لا سَاكِنٌ وَلا مُتَحَرِّكٌ، ظَنٌّ باطِلٌ،
- رِسالَةٌ فِي التَّوْحِيدِ بِالتَّفْسِيرَاتِ،
- رِسالَةٌ فِي البُرْهانِ،
- رِسالَةٌ فِي بُطْلانِ قَوْلِ مَنْ زَعَمَ أَنَّ أَجْزاءَ لا يَتَجَزَّى،
- رِسالَةٌ فِي جَواهِرِ الأَجْسامِ،
- رِسالَةٌ فِي أَوائِلِ الجِسْمِ،
- رِسالَةٌ فِي افْتِراقِ المِلَلِ فِي التَّوْحِيدِ وَأَنَّهُمْ مَجْمُوعُونَ عَلَى التَّوْحِيدِ وَكُلٌّ قَدْ خالَفَ صاحِبَهُ وَ رِسالَةٌ فِي التَّمْجِيدِ.
کتاب‌های او در نفسیات از:
- رِسالَةٌ فِي أَنَّ النَّفْسَ جَوْهَرٌ بَسِيطٌ غَيْرُ دائرٍ مُؤَثِّرٍ فِي الأَجْسامِ،
- رِسالَةٌ فِي مائِيَةِ الإِنْسانِ وَ العُضُوِ الرَّئِيسِ مِنْهُ،
- رِسالَةٌ فِي خَبَرِ اجْتِماعِ الفُلاسِفَةِ عَلَى الرُّمُوزِ العَشْقِيَّة،
- رِسالَةٌ فِي ما لِلنَّفْسِ ذِكْرُهُ وَ هِيَ فِي عالَمِ العَقْلِ قَبْلَ كَوْنِها فِي عالَمِ الحَسِّ وَ رِسالَةٌ فِي عِلَّةِ النَّوْمِ وَ الرُّؤْيَا وَ ما تُرَمِّزُ بِهِ النَّفْسُ.
کتاب‌های او در سیاسیات:
- رِسالَةٌ فِي السِّياسَةِ،
- رِسالَةٌ فِي تَسْهِيلِ سُبُلِ الفَضَائِلِ،
- رِسالَةٌ فِي دَفْعِ الأَحْزانِ،
- رِسالَةٌ فِي سِيَاسَةِ العَامَّةِ،
- رِسالَةٌ فِي الأَخْلاقِ،
- رِسالَةٌ فِي التَّنْبِيهِ عَلَى الفَضَائِلِ،
- رِسالَةٌ فِي خَبَرِ فَضِيلَةِ سُقْرَاطَ،
- رِسالَةٌ فِي الْفَاظِ سُقْرَاطَ،
- رِسالَةٌ فِي خَبَرِ العَقْلِ،
- رِسالَةٌ فِي مُحَاوَرَةٍ جَرَتْ بَيْنَ سُقْرَاطَ وَأَرِشيجانِسَ،
- رِسالَةٌ فِي خَبَرِ مَوْتِ سُقْرَاطَ، وَ رِسَالَةٌ فِيمَا جَرَى بَيْنَ سُقْرَاطَ وَالْحُرَاسِ.
کتاب‌های او در احداث و زمان:
- رِسالَةٌ فِي الابانَةِ عَنْ العُلَّةِ الفَاعِلَةِ القَرِيبَةِ وَ الفَسَادِ فِي الكائِناتِ الفَاسِدَة،
- رِسالَةٌ فِي العُلَّةِ التي قَبْلَ أَنَّ النَّارَ وَ الهَوَاءَ وَ المَاءَ وَ الأَرْضَ عُناصِرُ لِجَمِيعِ الكائِناتِ الفَاسِدَةِ وَ هِيَ وَ غَيرُها يَسْتَحِيلُ بَعْضُها إِلَى بَعْضٍ،
- رِسالَةٌ فِي اخْتِلافِ الأَزْمَنَةِ التي تَظْهَرُ فِيهَا قُوِّيَ الكِيفِيَّاتِ الأَرْبَعِ الأُولَى،
- رِسالَةٌ فِي النِّسْبَةِ الزَّمَانِيَّةِ،
- رِسالَةٌ فِي عُلَّةِ اخْتِلافِ أَنْوَاعِ السَّنَةِ،
- رِسالَةٌ فِي مائِيَةِ الزَّمَانِ وَ الحِينِ وَ الدَّهْرِ،
- رِسالَةٌ فِي إِحْداثِ الجَوِّ،
- رِسالَةٌ فِي العُلَّةِ التي فيها يَبْرُدُ أَعْلَى الجَوِّ وَ يَسْخَنُ مَا قَرِبَ مِنَ الأَرْضِ،
- رِسالَةٌ فِي الأَثَرِ الذي يَظْهَرُ فِي الجَوِّ وَ يُسَمَّى كَوْكَبًا،
- رِسالَةٌ فِي كَوْكَبِ الذَّوَابَّةِ،
- رِسالَةٌ فِي الكَواكِبِ الَّتي يَظْهَرُ وَ رُصِدَ أَيَّامًا حَتَّى اضْمَحَلَّ،
- رِسالَةٌ فِي عُلَّةِ البَرْدِ المَسْمَّى بِبرْدِ العَجُوزِ،
- رِسالَةٌ فِي عُلَّةِ الكَوْنِ الضَّبابِ وَ الأَسْبَابِ الَّتِي تُحَدِّثُ لَهُ فِي أَوْقاتِهِ وَ رِسَالَةٌ فِيمَا رُصِدَ مِنَ الأَثَرِ العَظِيمِ فِي سَنَةِ اثْنَتَيْنِ وَعِشْرِينَ وَمِئَتَيْنِ لِلْهِجْرَةِ.
کتاب‌های او در ابعاد:
- رِسالَةٌ فِي أَبْعادِ مَسافاتِ الأَقالِيمِ، رِسالَةٌ فِي المَساكِنِ،
- رِسالَةٌ فِي الرُّبْعِ المَسْكُونِ،
- رِسالَةٌ فِي أَخْبارِ أَبْعادِ الأَجْرَامِ،
- رِسالَةٌ فِي استِخْراجِ بَعْدِ مَرْكَزِ القَمَرِ عَنِ الأَرْضِ،
- رِسالَةٌ فِي استِخْراجِ آلَةٍ وَ عَمَلِها يَسْتَخْرِجُ بِهَا أَبْعادَ الأَجْرَامِ،
- رِسالَةٌ فِي عَمَلِ آلَةٍ يُعْرَفُ بِهَا بَعْدُ المُعَايِناتِر وَ رِسَالَةٌ فِي مَعْرِفَةِ أَبْعادِ قُلُلِ الجِبالِ.
کتاب‌های وی در دانستن موضوعاتی که مقدم است:
- رِسالَةٌ فِي أَسْرَارِ تَقْدِمَةِ المَعْرِفَةِ،
- رِسالَةٌ فِي تَقْدِمَةِ المَعْرِفَةِ بِالأَحْدَاثِ،
- رِسالَةٌ فِي تَقْدِمَةِ الْخَبَرِ،
- رِسالَةٌ فِي تَقْدِمَةِ الأَخْبَارِ وَ رِسَالَةٌ فِي تَقْدِمَةِ المَعْرِفَةِ فِي الاِسْتِدْلالِ بِالأَشْخَاصِ السَّمَاوِيَّةِ.
تصنیفات وی در گروه بندی موضوعات و مقولات مختلف:
- رسالة فی انواع الجواهر الثمنیة و غیرها،
- رسالة فی انواع الحجارة،
- رسالة فی تلویح الزجاج،
- رسالة فیما یصبغ فیعطی لوناً، رسالة فی انواع السیوف و الحدید،
- رسالة فیما یطرح علی الحدید و السیوف فلا تتثلم و لا تکلّ،
- رسالة فی الطائر الانسی، رسالة فی تمریخ الحمام،
- رسالة فی الطرح علی البیض،
- رسالة فی انواع النحل و کرائمه،
- رسالة فی عمل القمقم النبّاح،
- رسالة فی العطر و انواعه،
- رسالة فی کیمیاء العطر،
- رسالة فی صنعة اطعمة من غیر عناصرها،
- رسالة فی الاسماء المعمّاه،
- رسالة فی التنبیه علی خدع الکیمیائیین،
- رسالة فی ارکان الحیل،
- رسالة فی الاجرام الغائصة فی الماء،
- رسالة فی الاثرین المحسوسین فی الماء،
- رسالة فی المدّ و الجزر، رسالة فی الاجرام الهابطه،
- رسالة فی عمل المرایا المحرقه،
- رسالة فی سطار المرآة،
- رسالة فی اللفظ که مشتمل بر سه جزء است،
- رسالة فی الحشرات مصوّر عطاردی،
- رسالة فی علم حدوث الریاح فی باطن الارض المحدثة کثیر الزلازل و الخسوف،
- رسالة فی جواب اربع عشرة مسالة طبیعیات،
- رسالة فی جواب ثلاث مسائل سئل عنها،
- رسالة فی قصة المتفلسف بالسکوت،
- رسالة فی علة الرعد و البرق و الثلج و البرد و الصواعق و المطر،
- رسالة فی بطلان دعوی المدعیین صنعة الذهب و الفضة و خدعهم،
- رسالة فی الوفاء و رسالة فی الابانة انّ الاختلاف الذی فی الاشخاص العالیة لیس علة الکیفیات الاولی کما هی علة ذلک فی التی تحت الکون والفساد.(دیگر منابع: )
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «
یعقوب کندی»، ج۱، ص۸۶۱-۸۶۴.
