گنیش‌داس بهدرا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بهدرا (بدهیرا/ ودهیرا)، گَنیش داس، مورخ فارسی نویس
هند و
مذهب سده سیزدهم می‌باشد.
از
تاریخ تولد و آغاز
زندگی او اطلاعی در دست نیست. لقبش را از نام
جد بزرگش، کاکامَل بهدرا گرفت.
که در ۸۹۴ مِهتَه (استاندار یا ناظم امور دیوانی) سیالکوت و بهلول پور بود. پدرش شیودیال (متوفی ۱۲۱۸)، از امرای دربار سردار «
صاحب سینگ » بود. (چهارباغ پنجاب، گنیش داس بهدرا، ص۲۳۰؛
گروهی از مردم
قبیله او در دوره
سلطنت اورنگ زیب (۱۰۳۷ـ ۱۰۶۸) به
اسلام گرویدند و گروهی دیگر که پدرش با آنان
نسبت داشت، در زمان
اکبرشاه (۹۶۳ـ۱۰۱۴) به
گجرات مهاجرت کردند.
بهدرا در گجرات «قانون گو» (مأمور مالیاتی بخش) شد و چندی بعد به پیشنهاد راجا گلاب سینگ (متوفی ۱۲۷۳) نخستین فرمانروای دوگرا،
کشمیر و جامو به کشمیر رفت و در آن‌جا به ریاست دارالانشا برگزیده شد.
تاریخ مرگ او مانند تولدش معلوم نیست، اما با توجه به
سال تألیف تحفة الهدایت (۱۲۷۷) مسلّماً تا آن تاریخ در قید
حیات بوده است.
بهدرا افزون بر تاریخ نگاری در شاعری و بویژه در سرودن
اشعار تاریخی
مهارت داشت. او در نوشته‌هایش اشعار شاعران ایرانی، مانند
فردوسی،
سعدی و
حافظ را نقل کرده است.
بهدرا با تبحری که در زبان فارسی، انشانگاری و تاریخ نویسی داشت، با حمایت راجا گلاب سینگ آثار بسیاری به رشته تحریر درآورد. از آثار مشهور او می‌توان به چهارباغ پنجاب، تحفة الهدایت و راج دَرشَنی اشاره کرد.
چهار باغ پنجاب. نام اصلی آن، رساله صاحب نما
و اثری است تاریخی که از قدیمترین روزگاران
بشر و دوره اساطیری هند آغاز شده و به موضوعاتی از قبیل حملات احمد شاه ابدالی،
تاریخ سیکها، رهبران مذهبی، خانواده‌های سلطنتی اسلامی و غیراسلامی پرداخته است. نویسنده به بزرگان دینی هند،
مسلمان،
سیک،
صوفی،
عارف و داستانهای پنجاب اهمیت خاصی داده است. بسیاری از شهرها، قصبه‌ها و روستاهایی که در این اثر ذکر شده‌اند، امروزه تغییر نام داده یا بکلی از بین رفته اند. بهدرا در این کتاب، دور از هر گونه
تعصب، از حکومتهای مسلمانان و خاندانهای سلطنتی اسلامی یاد کرده است. ذکر تاریخ حملات پادشاهان پنجاب و حکومت هر پادشاه به تاریخ میلادی، قمری و بِکرمی (سال بِکرماجیت مطابق با ۵۶ ق م)، از ویژگی‌های دیگر این کتاب است.
بهدرا در نگارش این اثر از
آیات قرآنی و
احادیث نبوی، اشعار فارسی و اصطلاحات هندی و پنجابی بهره برده است. نگارش این کتاب در ۱۲۶۵ به پایان رسید
و در ۱۳۴۳ ش /۱۹۶۵ به کوشش کِرپال سینگ و با تجدیدنظر دیوان سینگ چاپ شد.
این کتاب در ۱۲۷۷/۱۸۶۰ تألیف شده و مؤلف در مقدمه اشاره می‌کند که آن را در پاسخ به انتقادهای تحفة الهند از
آیین هندو، نگاشته شده است. بهدرا با بهره‌گیری از کتابهای بنیادی هندوان، به بیان اعمال و آرای آنان و دفاع از عقایدشان پرداخته است. این کتاب مشتمل بر دو «
هدیه» (هدایت) است: هدیه نخست هفده «زاد» (فصل) و هدیه دوم پانزده زاد است.
نسخه‌های خطی این کتاب در موزه بریتانیا و کتابخانه شخصی ظهورالدین احمد موجود است.
راج دَرشَنی، این کتاب که تاریخ ایالت
جاموست از قدیمترین سلسله‌های پادشاهی هند یعنی سُورَج بَنسی (فرزندان خورشید) آغاز شده
و نسخه خطی آن در کتابخانه
موزه بریتانیا نگهداری می‌شود.
(۱) ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.
(۲) گنیش داس بهدرا، چهارباغ پنجاب، چاپ کِرپال سینگ.
(۳) فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، احمد منزوی، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
(۴) تجدیدنظر دیوان سینگ، پنجاب ۱۹۶۵.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «گنیش‌داس بهدرا»، شماره۲۲۳۱.
